Nhìn vào tỷ lệ nội địa hóa của ôtô VinFast hiện tại tới hơn 60% và dự kiến đạt 84% vào năm 2026, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan cho rằng những gì thương hiệu làm trong vài năm vượt trội so với các hãng xe nước ngoài đã ở Việt Nam hàng chục năm.
Ưu đãi lớn cho xe ngoại nhưng nội địa hóa vẫn là giấc mơ
Phát biểu ở tọa đàm về nội địa hóa ôtô tổ chức tại Hải Phòng mới đây, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan nhớ lại khi Việt Nam bắt tay thiết kế chương trình công nghiệp hóa cho nền kinh tế những năm 1990, nhiều nhà đầu tư đã quan tâm tới phát triển lĩnh vực ôtô. Chỉ một thời gian ngắn sau đó, năm 1995, đã có tới 11 hãng ôtô nổi tiếng khắp thế giới chính thức vào Việt Nam.
 |
| Bà Phạm Chi Lan - chuyên gia kinh tế, Nguyên phó chủ tịch VCCI. |
“Lúc đó, chúng tôi đều có một niềm tin và khát vọng là sự đầu tư đó sẽ giúp ngành công nghiệp phụ trợ phát triển, tỷ lệ nội địa hóa tăng, người Việt Nam học hỏi được kỹ năng lao động, quản lý, có sự chuyển giao công nghệ để ngành công nghiệp ôtô nước nhà hình thành”, bà nhớ lại.
Để hiện thực hóa những kỳ vọng trên, theo bà, Việt Nam đã đưa ra những ưu đãi lớn cho các nhà đầu tư ngoại trong lĩnh vực ôtô. Phần lớn nhà đầu tư cũng cam kết tăng tỷ lệ nội địa hóa lên mức 30% sau khoảng 10-15 năm cùng lời hứa chuyển giao công nghệ và xuất khẩu xe.
Thực tế sau đó hoàn toàn trái ngược với cam kết và kỳ vọng ban đầu. Phần lớn nhà đầu tư nước ngoài tại Việt Nam dùng các doanh nghiệp phụ trợ do họ mang từ bên ngoài vào. Những đơn vị này được hưởng ưu đãi như các thương hiệu ôtô, đặc biệt là với mức thuế thu nhập doanh nghiệp chỉ 10%. Ngược lại, các doanh nghiệp phụ trợ Việt Nam thời điểm đó vẫn phải gánh mức thuế tới hơn 20%. “Với ưu đãi như vậy, các ngành phụ trợ ở Việt Nam không có cơ hội phát triển”, bà Phạm Chi Lan nói.
Đó cũng là lý do số lượng doanh nghiệp phụ trợ tại Việt Nam rất ít, chỉ khoảng 3.400 đại diện trong tất cả ngành. Đơn vị thuộc ngành ôtô thậm chí chỉ bằng một phần rất nhỏ trong số trên. Với bà, đây là một phần nguyên nhân khiến khao khát thành nước công nghiệp hóa theo hướng hiện đại vào năm 2020 của Việt Nam không thành.
“Sếu đầu đàn” xây dựng chuỗi cung ứng nội địa
Với VinFast, bà Phạm Chi Lan chia sẻ sự vui mừng khi tận mắt chứng kiến những chi tiết quan trọng của xe điện như thân vỏ, động cơ… đã được sản xuất ngay tại Hải Phòng. Ngoài ra, hệ thống dây chuyền, thiết bị sản xuất của nhà máy cũng đến từ những nền công nghiệp tiên tiến và hiện đại nhất.
 |
| Dây chuyền sản xuất tự động hoá cao của VinFast. |
Khi nhắc tới con số tỷ lệ nội địa hóa hơn 60% ở hiện tại và 84% như kế hoạch đặt ra cho năm 2026, vị chuyên gia kinh tế khẳng định: “Tôi hoàn toàn tin VinFast làm được. Chỉ trong hơn 7 năm, VinFast làm được nhiều hơn các hãng đã ở Việt Nam hàng chục năm. Tôi mong các nhà cung cấp sẽ chung tay với VinFast để thực hiện giấc mơ nội địa hóa và giấc mơ xanh của Việt Nam”.
Ở góc độ kỹ thuật, GS.TS Lê Anh Tuấn - Chủ tịch Hội đồng Đại học Bách khoa Hà Nội, thành viên Mạng lưới Xe điện Toàn cầu (GEAN) - bày tỏ sự vui mừng bởi ngoài năng lực sản xuất hiện tại, VinFast còn có định hướng để nội địa hóa nhiều chi tiết khác như đèn xe, vành xe, hệ thống phanh… trong thời gian tới.
Khi có đầu tàu, các doanh nghiệp trong ngành công nghiệp phụ trợ sẽ đứng trước cơ hội lớn mạnh hơn. “VinFast đang thể hiện vai trò tiên phong, ‘sếu đầu đàn’ không chỉ trong sản xuất mà còn cả xây dựng chuỗi cung ứng nội địa”, vị chuyên gia đánh giá.
 |
| GS.TS Lê Anh Tuấn - Chủ tịch Hội đồng Đại học Bách khoa Hà Nội, thành viên Mạng lưới Xe điện Toàn cầu (GEAN). |
Ông cũng nhắc lại thực tế số lượng nhà cung ứng trong lĩnh vực ôtô đang rất khiêm tốn, chỉ khoảng hơn 300 doanh nghiệp với hàm lượng giá trị ở mức trung bình. Trong khi đó, so với Thái Lan, chỉ riêng nhà cung cấp cấp 1 cho lĩnh vực ôtô đã lên hơn 500 doanh nghiệp và gần 1.700 doanh nghiệp cấp 2. Tuy vậy, ông cũng chỉ ra tỷ lệ doanh nghiệp nội địa của Thái Lan trong số trên không cao, chỉ khoảng 20%.
Từ đó, ông kỳ vọng sự tiên phong của VinFast không chỉ tạo ra hệ sinh thái công nghệ ôtô cho Việt Nam, mà còn tăng tỷ lệ doanh nghiệp nội địa tham gia. “Với sự đồng hành của VinFast, tôi tin chúng ta sẽ tạo ra hệ sinh thái lớn hơn nữa cho ôtô Việt Nam, từ đó mở ra tương lai mới cho ngành công nghiệp ôtô và sản xuất nội địa nước ta”, vị chuyên gia tin tưởng.
