ThS.BS Tạ Quốc Hưng, khoa Da liễu - Thẩm mỹ da, Bệnh viện Đại học Y dược TP.HCM, cung cấp cho người dân những thông tin cần biết về kiến ba khoang và vết thương do côn trùng này gây ra.
1. Kiến ba khoang là gì?
Kiến ba khoang (Paederus) là loại côn trùng thuộc bộ Coleoptera, họ Staphylinidae (bọ cánh cứng). Chi Paederus khá lớn, với hơn 600 loài và phân bố ở tất cả châu lục trừ Nam Cực.
Tại Việt Nam, kiến ba khoang còn được gọi là kiến khoang, kiến kim, kiến lác, kiến gạo, kiến cong… Nó có các khoang đen - vàng cam xen kẽ. Khi trưởng thành, kiến ba khoang dài khoảng 7-10 mm và rộng 0,5-1 mm. Nó có 3 cặp chân, 2 đôi cánh, với một đôi cánh dài mỏng trong suốt gấp lại gọn gàng và giấu bên dưới một đôi cánh cứng và ngắn. Chúng có thể bay và chạy rất nhanh.
 |
| Kiến ba khoang. Ảnh: flickr. |
2. Kiến ba khoang sống ở khu vực nào?
Kiến ba khoang sống trong môi trường ẩm ướt. Sự tồn tại của loài kiến này giúp ích cho nông nghiệp vì chúng ăn các loài sâu bọ hại cây trồng. Loại kiến này chủ yếu sống ở các ruộng lúa, cỏ mục, vườn cây, bãi rác thải, công trình xây dựng.
Đặc biệt, vào mùa mưa với khi độ ẩm cao, “dân số” kiến ba khoang bùng phát mạnh. Chúng rất ưa ánh sáng đèn ban đêm nên bay vào theo ánh đèn, đậu vào quần áo, khăn mặt, giường chiếu, chăn màn… khi cửa nhà mở.
3. Độc tố kiến ba khoang mạnh như thế nào?
Độc tố trong kiến ba khoang rất mạnh. Nếu người tiếp xúc với chất gây độc của kiến ba khoang qua tuần hoàn không được điều trị kịp thời, có thể dẫn đến những biến chứng nặng. Tuy nhiên, loài côn trùng này không cắn hoặc chích, bệnh nhân chỉ vô tình bị tiếp xúc hay cọ vào chúng.
Chất độc trong cơ thể kiến ba khoang có thể làm tổn thương da người (bỏng da, viêm da). Nếu chất này được giải phóng ra khi tác động, chà xát hay giết kiến, chúng giải phóng dịch lỏng coelomic có chứa paederin - một hóa chất gây phồng rộp da rất mạnh.
Độc tố paederin chỉ xuất hiện ở những con kiến ba khoang cái, gây phồng rộp rất mạnh và tạo ra phản ứng viêm da khoảng 12-24 giờ sau khi tiếp xúc. Các phản ứng khác nhau được nhìn thấy trên da tùy thuộc vào hàm lượng độc tố, thời gian tiếp xúc và đặc điểm da của từng người.
4. Dấu hiệu nhận biết viêm da do kiến ba khoang
Viêm da tiếp xúc kích ứng do kiến ba khoang thường diễn ra vào mùa mưa, từ tháng 7-10 hàng năm. Dấu hiệu ban đầu là ngứa, rát bỏng, có khi đau. Thời gian tiến triển của viêm nhiễm kéo dài từ 1-3 tuần, tùy thuộc vào lượng độc tố paederin của côn trùng trên da.
Viêm da tiếp xúc kích ứng do kiến ba khoang thường có các biểu hiện tương tự viêm da tiếp xúc kích ứng do thực vật, chỉ khác nhau ở hoàn cảnh bị tác động. Viêm da tiếp xúc do kiến ba khoang thường dễ bị nhầm lẫn với các dạng viêm da tiếp xúc do hoá chất, viêm da tiếp xúc dị ứng, zona (giời leo), mụn rộp (nhiễm Herpes).
Để phân biệt, bạn có thể dựa vào việc thương tổn da xuất hiện nhanh sau cảm giác nóng rát, châm chích ở vùng da đó, có hình thù đa dạng trên bất kỳ vùng da nào bị tiếp xúc.
 |
| Bệnh nhân bị vết thương trên mặt do kiến ba khoang. Ảnh: Lan Anh. |
5. Các giai đoạn tổn thương trên da
Trường hợp tiếp xúc nhẹ, bạn có thể xuất hiện một ban đỏ nhỏ trong một vài ngày. Với các trường hợp tiếp xúc vừa, ban đỏ tiến triển thành mụn nước, mụn mủ hoặc bọng nước trong vài ngày. Sau một tuần, vết tổn thương sẽ đóng vảy mịn dính trên bề mặt.
Tiếp theo là giai đoạn vảy bong tróc, để lại các vệt da đỏ, tăng hoặc giảm sắc tố. Sau đó, các vết tích này biến mất dần và thường không để sẹo. Trường hợp nghiêm trọng, ngoài việc xuất hiện các mảng phồng rộp rộng, chúng ta có thể thêm các triệu chứng như sốt, đau rát thần kinh, đau khớp và nôn.
6. Độc kiến ba khoang lây lan như thế nào?
Với những hoạt động sinh hoạt chà xát da, gập khớp hay tiếp xúc vô thức, vùng da lành trên cơ thể sẽ bị lây nhiễm độc tố từ vết thương trước đó. Điều này vô tình chuyển độc tố sang khu vực khác.
Vùng da tiếp xúc thứ phát như bộ phận sinh dục ngoài hoặc mặt có thể tạo những mảng viêm da mới, ảnh hưởng đáng kể chất lượng cuộc sống.
Nguy hiểm hơn, các bọng nước có thể lan rộng trên một diện tích lớn của cơ thể gây bội nhiễm, đau, rát khó chịu. Toàn thân có thể sốt, hạch vùng sưng đau, gây viêm kết mạc…
 |
| Vùng ban đỏ do tiếp xúc thứ phát với vết thương từ kiến ba khoang. Ảnh: Nam Phương. |
7. Cách điều trị vết thương do kiến ba khoang
Thông thường, tình trạng viêm da ở các trường hợp nhẹ có thể tự khỏi. Tuy nhiên, chúng ta cần loại bỏ chất gây kích ứng bằng cách rửa nhẹ nhàng khu vực ảnh hưởng bằng xà phòng và nước. Vị trí phồng rộp nên được điều trị bằng cách ngâm nước sạch, sau đó bôi một loại thuốc kháng viêm mạnh.
Uống ciprofloxacin và bôi steroid giúp thương tổn lành nhanh hơn trong trường hợp viêm da tiếp xúc kiến ba khoang mang vi khuẩn Pseudomonas. Điều trị toàn thân có thể dùng kháng histamin uống để giảm triệu chứng ngứa rát.
Bác sĩ Hưng cho biết bệnh nhân có thể dùng thuốc giảm đau, an thần và kháng sinh chống nhiễm trùng theo chỉ định của bác sĩ chuyên khoa da liễu.
8. Phòng tránh kiến ba khoang như thế nào?
Bác sĩ Hưng cho biết người dân nên phòng bệnh bằng cách tránh tiếp xúc với kiến ba khoang, tránh đập nát chúng.
Quần áo, khẩu trang, khăn trải giường… đã bị tiếp xúc với kiến cần được giặt thật kỹ. Người dân tránh thu hút kiến bằng đèn sáng, nên đóng kín cửa sổ, cửa ra vào các phòng làm việc và phòng ngủ vào ban đêm.
"Tốt nhất là tắt đèn, vừa tiết kiệm điện lại tránh xa kiến. Khi bị bệnh viêm da tiếp xúc kích ứng do kiến ba khoang, người dân nên đến cơ sở y tế để được bác sĩ chẩn đoán và điều trị đúng hướng và kịp thời", bác sĩ Hưng khuyến cáo.
