Không phải ngẫu nhiên Singapore, Hong Kong, Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc đều nằm trong top 10 của Chương trình đánh giá học sinh quốc tế (PISA) năm 2018.
Tất cả các nền giáo dục này vốn nổi tiếng với số giờ học kỷ lục, các lớp học thêm mở quanh năm và đặc biệt là kỳ thi tuyển sinh đại học khó khăn, căng thẳng nhất trên thế giới.
 |
| Học sinh Trung Quốc học tập tại các "công xưởng" luyện thi để chuẩn bị cho gaokao. Ảnh: AFP. |
Trung Quốc: Tỷ lệ chọi 1/50
Kỳ thi tuyển sinh đại học ở Trung Quốc được biết đến với tên gọi gaokao, được đánh giá là có thể mở ra hoặc phá vỡ tương lai của người trẻ tại đất nước tỷ dân.
Áp lực từ gaokao khiến nhiều học sinh phải cầu cứu đến chất cấm, chất gây nghiện được quảng cáo là “thuốc thông minh, giúp tăng cường tập trung” trên mạng.
Phụ huynh cũng không đứng ngoài cuộc đua gaokao của con cái. Họ chi tiền cho con đến lò luyện thi, cầu nguyện bên ngoài phòng thi và dựng lều trong khuôn viên trường đại học.
Tại sao thi đại học ở Trung Quốc lại khốc liệt như vậy?
Theo Sohu, chỉ 2% thí sinh dự thi năm 2016 vào được 38 trường hàng đầu ở Trung Quốc, 0,05% được nhận vào ĐH Thanh Hoa và Bắc Kinh, được coi là Oxford và Cambridge của Trung Quốc.
Với 9,4 triệu người đã tham gia kỳ thi, điều này có nghĩa là chỉ có 188.000 người lọt vào top 38, và chỉ 4.700 đến Thanh Hoa hoặc Bắc Kinh. Tỷ lệ chọi thấp nhất là 1/50 để đặt chân vào những trường danh giá.
 |
| Áp lực học tập, thi cử nặng nề khiến nhiều học sinh Trung Quốc phải sử dụng các chất cấm. Ảnh: Reuters. |
Phó giám đốc của Viện nghiên cứu giáo dục thế kỷ 21 có trụ sở tại Bắc Kinh Xiong Bingqi nói: “Sinh viên hầu hết đều cố gắng vào những trường có tiếng như một cách để bảo đảm tương lai tươi sáng. Điều này khiến sự cạnh tranh trở nên khốc liệt hơn”.
Nhiều người chỉ trích hệ thống giáo dục, thi cử của Trung Quốc vì kìm hãm sự sáng tạo.
“Cách đánh giá hiệu suất của người học ở đây tương đối một chiều khi so sánh với các nước láng giềng. Học sinh phải đến trường nhiều hơn và tiếp thu kiến thức chủ yếu theo kiểu học vẹt”, ông Xiong nói.
Trung Quốc tuyên bố sẽ tạo ra một hệ thống thi cử mới vào năm 2020 bao gồm các tiêu chí đa dạng hơn để xét tuyển đại học và giảm bớt sự bất bình đẳng giữa các khu vực.
Hong Kong: Chín tuổi đã làm quen với áp lực thi cử
Hong Kong cũng bị chỉ trích vì văn hóa thi cử nặng nề và kỳ vọng gia đình, xã hội quá lớn.
Học sinh chín tuổi trên toàn lãnh thổ bắt đầu làm quen với áp lực thi cử khi phải tham gia đánh giá năng lực tiếng Anh, tiếng Trung, Toán học.
Các bài kiểm tra này được cho là dùng để xếp hạng các trường học đã tạo áp lực từ trên xuống đối với nhà trường, giáo viên và cuối cùng là học sinh.
Mặc dù chính quyền phủ nhận điều này, năm 2015, hàng chục nghìn phụ huynh đã ký một bản kiến nghị yêu cầu hủy bỏ các kỳ thi.
Nhiều người lo lắng trẻ em Hong Kong không chịu nổi áp lực từ các bài kiểm tra. Giáo sư Eva Chen, chuyên gia phát triển xã hội nhận thức tại ĐH Khoa học và Công nghệ Hong Kong, nói rằng trẻ em Hong Kong đang chịu chung tình cảnh với những người cùng lứa ở Singapore và Hàn Quốc.
"Trẻ em phải phỏng vấn vào các trường mẫu giáo. Từ đó đến trường đại học luôn có những cuộc phỏng vấn hay bài kiểm tra chờ đợi chúng”, ông Chen nói.
  |
| Kỳ thi tuyển sinh đại học tại Hong Kong. Ảnh: SCMP. |
Một báo cáo toàn cầu của HSBC năm 2017 cho thấy 88% phụ huynh Hong Kong đã hoặc đang trả tiền cho các dịch vụ giáo dục tư nhân như dạy thêm, dạy kèm, luyện thi. Con số này ít hơn 93% phụ huynh Trung Quốc nhưng trên mức trung bình toàn cầu là 63%.
Gần một nửa trong số những phụ huynh tham gia khảo sát cho biết họ sẽ từ bỏ công việc và sở thích cá nhân để giúp con mình thành công. 37% đã không tham gia các hoạt động giải trí và ngày lễ để hỗ trợ con học tập bằng cách chở con đến nơi học thêm, thúc giục con ôn tập trước kỳ thi...
Tất cả học sinh trung học đều cảm thấy sợ DSE. Đây là kỳ thi tốt nghiệp trung học nhưng kết quả của nó sẽ được sử dụng để xét tuyển vào hầu hết trường đại học ở Hong Kong.
Năm học 2016-2017, ĐH Hong Kong đã nhận 10.062 sinh viên. Dù từ chối cung cấp số lượng người nộp đơn cụ thể trong từng năm, nhà trường cho biết số lượng ứng viên trung bình trong vài năm qua là khoảng 50.000.
Nếu con số này vẫn đúng ở hiện tại, điều đó có nghĩa là khoảng 1/5 học sinh vào được đại học mỗi năm.
Singapore: Quần quật với bài tập nhà
Sau sáu năm học đầu tiên, trẻ em Singapore sẽ phải tham dự kỳ thi tốt nghiệp tiểu học quốc gia (Primary School Leaving Examination - PSLE). Điểm số được gửi đến các trường trung học để lọc ra những học sinh đạt yêu cầu.
Trẻ em được tuyển vào chương trình học phù hợp với khả năng, dựa trên kết quả PSLE. Bộ Giáo dục nước này phân rõ các chương trình đào tạo từ cao đến thấp, lần lượt là Đặc biệt (Special), Cấp tốc (Express), Bình thường học thuật (Normal academic), Bình thường kỹ thuật (Nomal technical).
Những người trong nhóm đầu sẽ tham gia kỳ thi tuyển sinh đại học sau khi học xong trung học và học sinh ở nhóm thấp hơn thường sẽ học nghề.
Phó Giáo sư Jason Tan Eng Thye, Học viện Giáo dục Quốc gia Singapore, cho rằng con người vốn khác nhau về khả năng, tiềm năng và sở thích. Vì vậy, việc phân nhóm, định hướng đào tạo ngay từ đầu là cần thiết.
Tuy nhiên, nhiều phụ huynh muốn con học đại học luôn cố gắng tận dụng những nguồn lực tài chính hoặc quan hệ xã hội để mang lại cho con cái lợi thế cạnh tranh. Những người này có thể phá vỡ đi ý nghĩa của việc phân nhóm trong hệ thống giáo dục.
  |
| Trẻ em Singapore phải tham dự kỳ thi tốt nghiệp tiểu học quốc gia. Ảnh: Straits Times. |
Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) đã thành lập bài kiểm tra PISA dành cho học sinh 15 tuổi trong nhiều môn học để đánh giá các hệ thống giáo dục trên toàn thế giới.
Vào năm 2014, cuộc khảo sát của OECD cho thấy trung bình trẻ em Singapore dành khoảng chín giờ mỗi tuần để làm bài tập về nhà, gần gấp đôi mức trung bình toàn cầu.
Dù OECD đã ca ngợi hệ thống giáo dục của Singapore tốt nhất thế giới vào năm 2015, chính phủ nước này đã tìm cách cải tổ để ngăn chặn sự cạnh tranh không lành mạnh và văn hóa dạy thêm.
Singapore sẽ bỏ hệ thống tính điểm, so sánh kết quả học tập giữa các học sinh từ năm 2021. Trước đó, năm 2012, nước này đã cấm các trường công bố những học sinh đạt điểm cao nhất trong tất cả các kỳ thi quốc gia.
Tuy nhiên, cuộc cạnh tranh giành suất ở các trường đại học hàng đầu vẫn rất khốc liệt.
ĐH Quốc gia Singapore, trường ở đảo quốc sư tử có thứ hạng cao nhất trên bảng xếp hạng thế giới năm 2018, đã nhận được khoảng 28.000 đơn đăng ký trong năm ngoái. Tuy nhiên, theo một quan chức, chỉ tiêu của trường chỉ khoảng 7.000.
Hàn Quốc 'nín thở' trong mùa suneung
Cứ đến mùa suneung – tên gọi của kỳ thi tuyển sinh đại học tại Hàn Quốc, các văn phòng sẽ mở cửa muộn hơn để tránh tắc đường, các chuyến bay sẽ ngừng hoạt động để tránh gây ồn làm sĩ tử mất tập trung.
Hình ảnh Hàn Quốc gần như "nín thở" trong suneung đã phản ánh phần nào mức độ căng thẳng của kỳ thi đại học tại xứ sở kim chi.
Theo báo cáo tháng 1/2017 của Viện Giáo dục và Chăm sóc Trẻ em Hàn Quốc, văn hóa học tập của đất nước được áp dụng cho cả những đứa trẻ.
Hơn 83% người Hàn tham gia lớp học thêm “hagwon” từ lúc năm tuổi và kéo dài đến khi đỗ đại học. Học sinh Hàn Quốc có thể học hơn 16 tiếng và chỉ ngủ chưa đến bốn tiếng trước các kỳ thi.
 |
| Phụ huynh Hàn Quốc cầu nguyện trong suốt mùa suneung với hy vọng con cái đỗ đạt. Ảnh: Reuters. |
Tỷ lệ tự tử ở Hàn Quốc cao thứ hai trên toàn cầu và cao nhất trong số 34 quốc gia công nghiệp hóa của OECD. Tự tử là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở thanh thiếu niên và thanh niên. Điều này có liên quan mật thiết đến căng thẳng học tập, áp lực gia đình và xã hội.
Tuy nhiên, không giống như ở Trung Quốc và Nhật Bản, học sinh Hàn vẫn có thời gian cho các hoạt động ngoại khóa như thể dục thể thao. Ở Trung Quốc, một số trường trung học hy sinh thời gian tập thể dục của học sinh để tăng cường tối đa giờ học văn hóa.
'Địa ngục thi cử' Juken Jigoku ở Nhật Bản
Nhật Bản đang trong quá trình cải tổ lại kỳ thi tuyển sinh đại học - được biết đến với tên gọi Center Test - với mục tiêu chú trọng tư duy phản biện hơn việc học vẹt kiến thức vào năm 2020.
Trường luyện thi - được gọi là juku - rất phổ biến tại xứ Phù Tang. Học sinh cuối trung học gọi thời gian chuẩn bị cho kỳ thi tuyển sinh đại học (có tên tiếng Nhật là juken jigoku) là “địa ngục thi cử”.
Các công ty tại Nhật Bản rất chú ý đến nền tảng giáo dục của ứng viên. Điều này làm cho cuộc cạnh tranh vào các trường đại học danh tiếng trở nên khốc liệt hơn bao giờ hết. Những học sinh không trúng tuyển trong năm đầu thường chờ đến năm sau để thi lại.
Năm 2011, có khoảng 442.000 học sinh tham gia kỳ thi lần đầu tiên và 110.000 người thi lại, theo Trung tâm khảo thí tuyển sinh ĐH Quốc gia.
Nghiên cứu của các bác sĩ phẫu thuật thần kinh Nhật Bản năm 2014 cho thấy khoảng 58% người thi lại mắc chứng trầm cảm vì khủng hoảng, căng thẳng và cảm giác thất bại.
  |
| Các lớp luyện thi đại học ở Nhật Bản. Ảnh: Japan Times, Alamy. |
Giáo sư Rui Yang, ĐH Hong Kong, cho biết: “Áp lực thi cử ở Hàn Quốc, Nhật Bản và nhiều nước châu Á khác là rất lớn. Tuy nhiên, khi kinh tế phát triển, áp lực có thể đang giảm đi”.
Bây giờ, vì chú trọng hơn đến sự phát triển toàn diện của con cái, nhiều phụ huynh đủ khả năng tài chính có thể nghĩ đến việc gửi con ra nước ngoài để tránh các kỳ thi như gaokao.
Nhưng đối với những người có hoàn cảnh khó khăn, theo ông Yang, vào trường hàng đầu và một công việc tốt là cách duy nhất để tiến lên.
“Đối với những gia đình nghèo khó, thi đại học mới thực sự khó khăn và áp lực”, giáo sư nói.
