Năm ngoái, một bức tranh sơn mài đã được bán ra với giá 972.000 USD. "Điều gì khiến loại tranh này đặc biệt? Tại sao nó lại đắt như thế" là câu hỏi của những người làm phóng sự của Business Insider.
Để trả lời thắc mắc này, họ đã tìm đến Phạm Chính Trung, nghệ sĩ tranh sơn mài có thâm niên gần 50 năm. Ông hiểu rõ quá trình đầy may rủi và kỳ công để hoàn thành tác phẩm tranh sơn mài.
 |
| Nhựa cây sơn được thu hoạch để làm nguyên liệu vẽ tranh sơn mài. Ảnh: Insider. |
Kỹ năng, thời gian và nguyên liệu là 3 yếu tố quan trọng cho bức tranh hoàn hảo. Các nguyên liệu làm tranh sơn mài phải lấy từ tự nhiên. Chất sơn của tranh chính là nhựa của cây sơn. Loại cây này xuất hiện đầu tiên ở khu vực Đông Nam Á, còn gọi là "rhus succedanea". Để có khoảng 1,5 kg nhựa, họ phải cắt cỡ 400 cây.
"Cây sơn được trồng trong 3 năm và có thể thu hoạch từ 4-5 năm. Để thu hoạch nhựa cây, chúng tôi phải bắt đầu từ 4h. Sau khi cắt, chúng tôi dùng vỏ trai để đựng nhựa cây. Sau khoảng 3-4 giờ, nhựa sẽ được thu hoạch", một người trồng cây sơn nói với Business Insider.
Phần nhựa cây được thu hoạch vẫn còn lẫn tạp chất nên cần làm sạch. Sau đó, họa sĩ trộn chúng trong vài giờ trước khi bắt đầu tác phẩm sơn mài. "Bảng màu" của tranh sơn dầu cũng được làm từ thành phần tự nhiên theo công thức trộn. Ví dụ màu trắng đến từ lòng trứng. Màu đỏ làm từ chu sa, một loại quặng khá độc.
Trong quá trình vẽ, họa sĩ còn sử dụng bạc lá hoặc vàng lá để tạo ánh sáng nhẹ nhàng. Đây là những nguyên liệu khiến giá của bức tranh sơn mài đắt đỏ.
 |
| Những họa sĩ giàu kinh nghiệm cũng không chắc chắn về tác phẩm của mình. Ảnh: Insider. |
Về kỹ thuật vẽ, tranh sơn mài lại ngược với tranh sơn dầu. Họa sĩ sơn dầu vẽ từ sau ra trước, tức là phong cảnh trước và chi tiết sau.
Theo ông Chính, do vẽ chi tiết trước và toàn cảnh sau nên khi hoàn thành, họa sĩ cũng không thể thấy điều gì bên dưới. Họ phải mài dần để các chi tiết nổi lên. Đây chính là lý do việc vẽ tranh sơn mài cũng đi kèm với sự hồi hộp, lo âu. Họa sĩ không thể nhìn thấy hình nhưng lại luôn băn khoăn chất liệu mình dùng đã chuẩn chưa hay sắc độ liệu có chính xác...
"Giá trị của bức tranh cũng đến từ kỹ năng và sự kiên nhẫn của các họa sĩ. Mỗi tác phẩm đều là duy nhất và không thể dự đoán trước được. Họa sĩ hoàn toàn không biết tác phẩm sẽ ra sau quá trình chà nhám. Nó có thể trở thành một tác phẩm đắt giá. Ngược lại, họa sĩ cũng có thể phải bỏ đi làm lại từ đầu", phóng viên của Business Insider nhận xét.
Ông Chính cũng đồng tình với quan điểm này. Theo ông, kể cả những họa sĩ có kiến thức, kỹ năng vững, họ cũng chỉ làm chủ được 80% ý tưởng của mình. 20% còn lại phụ thuộc hoàn toàn vào may mắn.
Sau khi vẽ xong, họa sĩ phải ủ sơn để khô nên độ ẩm là yếu tố đặc biệt quan trọng.
"Lý tưởng nhất là độ ẩm trong nhà tầm 70-80%. Những hôm trời hanh, sơn không khô được. Hơi nước trong không khí giúp các thành phần sơn liên kết với nhau, tạo nên phản ứng khô. Nếu thuận lợi, bức tranh có thể khô trong 1-2 ngày. Trong điều kiện trời hanh, quá trình này sẽ mất đến hơn 3 ngày. Do đó, muốn hoàn thành bức tranh sơn mài, họa sĩ có thể mất cả tháng", ông chia sẻ.
Công đoạn cuối cùng cho bức tranh sơn mài là đánh bóng bằng bột than. Sau khi hoàn tất công đoạn này, bề mặt bức tranh sẽ xuất hiện lớp mịn, sáng bóng.
Theo phóng viên của Business Insider, những quá trình kỳ công này đã tạo ra phong cách độc đáo và duy nhất cho dòng tranh sơn mài Việt Nam.
