*Lưu ý: Bài viết tiết lộ nội dung bộ phim Tenet.
Tenet là bom tấn điện ảnh mới ra mắt của đạo diễn Christopher Nolan. Bộ phim thuộc dòng giải trí, nhưng không dễ theo dõi khi khai thác chủ đề đảo ngược thời gian.
Trong quá trình quảng bá, Nolan từng nhiều lần khẳng định Tenet không thuộc dòng du hành thời gian. Nhưng liệu các nhân vật trong phim của ông có ngược dòng thời gian hay không?
Nghịch đảo vật chất và thời gian là gì?
Ý tưởng cơ bản của Tenet dựa trên lý thuyết vật lý về entropy. Đây là đơn vị dùng để đo lường sự hỗn loạn trong một hệ hay vũ trụ. Theo định luật hai nhiệt động lực học (the 2nd law of thermodynamics), trong một hệ lớn và kéo dài, entropy sẽ luôn tăng hoặc không đổi theo thời gian, tức vũ trụ sẽ ngày càng hỗn loạn hơn.
Ví dụ, củi khi bị cháy sẽ biến thành tro tàn chứ không có chiều ngược lại, hay một chiếc ly thủy tinh vỡ thành nhiều mảnh nhưng các mảnh vỡ không thể tự kết hợp lại thành dạng ban đầu.
 |
| Bộ phim dựa trên lý thuyết vật lý liên quan tới entropy. |
Chính đơn vị vật lý này là một trong những nguyên nhân ngăn cản con người du hành thời gian. Nhưng trong phim, sau nhiều thế hệ, nhân loại trong tương lai đã tìm ra cách đảo ngược entropy. Nhờ đó, họ có thể nghịch đảo được sự hỗn loạn, khiến kết quả đến trước nguyên nhân.
Cụ thể, trong Tenet, những viên đạn có thể bay ngược về nòng súng khi bóp cò, chiếc xe hơi bị lật quay trở lại trạng thái nguyên vẹn. Thậm chí, các nhân vật cũng có thể đảo ngược hành động của mình so với phần còn lại của thế giới sau khi đi qua thiết bị đặc biệt gọi là “cửa xoay” (turnstile).
Các nhân vật trong Tenet có thực sự du hành thời gian?
Trên thực tế là có, nhưng theo một cách vô cùng đặc biệt. Ngay khi vừa bước qua “cửa xoay”, các nhân vật rơi vào trạng thái nghịch đảo. Lúc này, mọi tác động lên cơ thể họ đều trong trạng thái đảo ngược, như lửa cháy khiến cơ thể đóng băng hay cơ thể cần một nguồn không khí riêng. Tương tự, mỗi ngày trôi qua của chúng ta đi đến tương lai, còn với người nghịch đảo là ngược về quá khứ.
Trong phim, nhóm của nhân vật chính không tên - tạm gọi là Vô Danh (John David Washington) - muốn lợi dụng thời điểm đâm máy bay ở Oslo, Na Uy để đi qua “cửa xoay” nhằm cứu Kat (Elizabeth Debicki).
Họ buộc phải chờ đợi trong trạng thái nghịch đảo bảy ngày mới có thể đến được mốc thời gian trước kia. Tương tự, Neil (Robert Pattinson) phải đi ngược dòng thời gian trong nhiều năm để có thể tới được vụ đột kích tại Kiev, Ukraine cứu cộng sự ở đầu phim.
Thuyết tiền định trong Tenet
Bởi du hành thời gian vẫn vượt quá tầm tay của nhân loại, các bộ phim viễn tưởng đặt ra nhiều giả thuyết khác nhau xung quanh vấn đề này, gồm thuyết tiền định, hiệu ứng cánh bướm và thuyết vũ trụ song song. Ví dụ của hiệu ứng cánh bướm là Looper (2012) khi mỗi hành động của Joe lúc trẻ (Joseph Gordon-Levitt) đều có ảnh hưởng tới ký ức và trải nghiệm của phiên bản lớn tuổi do Bruce Willis thủ vai.
 |
| "Chuyện gì xảy ra, thì đã xảy ra". Đó là một câu thoại quan trọng trong phim. |
Thuyết vũ trụ song song đã quá quen thuộc với các fan phim siêu anh hùng khi nhóm Avengers du hành trong Avengers: Endgame (2019). Họ đi tới một dòng thời gian khác và những sự xáo trộn tại đây đều không gây ảnh hưởng gì đến thế giới mà nhóm sinh sống.
Trong khi đó, Tenet lại được Nolan khai thác theo thuyết tiền định, tức những gì họ tác động lên quá khứ thực chất đều đã xảy ra và không gây ra thay đổi gì ở tương lai. Ví dụ, việc Vô Danh gặp phiên bản quá khứ của mình trong vụ đột nhập ở Oslo đã xảy ra.
Tenet đã giải quyết Nghịch lý tiền định ra sao?
Việc sử dụng thuyết tiền định và vòng lặp thời gian tất yếu dẫn đến nghịch lý tiền định. Nói một cách đơn giản, với dòng thời gian tuyến tính, nguyên nhân sẽ đến trước kết quả. Nhưng khi trở thành vòng lặp thời gian, kết quả sẽ lại tác động ngược đến nguyên nhân như câu chuyện con gà hay quả trứng có trước.
Đơn cử như trong Interstellar (2014), Murph (Jessica Chastain) cứu được nhân loại nhờ công thức do người tương lai gửi đến. Nhưng nếu ngay từ đầu, cô không thể tự nghĩ ra công thức thì con người đã diệt vong và chẳng có “tương lai” nào cả. Vậy công thức thực chất đến từ đâu?
Sang Tenet, Nolan tìm cách “sửa sai” bằng chính lý thuyết nghịch đảo thời gian. Nguyên nhân vẫn đi đến kết quả một cách tuyến tính, chỉ có góc nhìn của khán giả bị thay đổi theo hướng ngược lại. Điều này được thể hiện trong trận “đánh gọng kìm thời gian”. Đây được xem là chiến thuật chắc thắng.
 |
| Chiến thuật "gọng kìm thời gian" được các phe phái trong phim áp dụng. |
Bởi theo góc nhìn của đội xanh tấn công ngược dòng thời gian, họ đã thắng bằng thông tin do đội đỏ cung cấp. Sau khi đi ngược đến thời điểm đầu cuộc tấn công, đội xanh lại đưa thông tin mới cho đội đỏ. Như vậy, họ tự tạo ra một vòng lặp thời gian nhỏ hơn, khiến đối thủ cầm chắc thất bại.
Khác với nhiều tác phẩm viễn tưởng khác, vòng lặp thời gian lớn trong Tenet có điểm mở và đóng rõ rệt. Nó bắt đầu khi nữ khoa học gia chế tạo ra Thuật toán (algorithm) có khả năng nghịch đảo entropy rồi gửi về quá khứ cất giấu và kết thúc khi Kat giết chết Sator. Sau đó, tổ chức Tenet được cho là đã hủy toàn bộ đoạn mã, và phải đến hàng trăm năm sau nó mới lại được khám phá.
Trên thực tế, Sator đã thua ngay từ thời khắc đầu tiên của bộ phim khi Neil cứu Vô Danh ở Kiev và tiến hành “đánh gọng kìm thời gian” quy mô lớn. Mọi nỗ lực phá hủy quá khứ của thế hệ tương lai đều không có cơ may thành công khi chiếu theo thuyết tiền định của bộ phim.
Những điều buộc phải đến sẽ đến.
