Vua Lê Thần Tông (1607-1662) tên húy Lê Duy Kỳ, là vị vua thứ sáu của thời Lê trung hưng, 17 của nhà Hậu Lê. Ông là con trai trưởng của vua Lê Kính Tông và hoàng hậu Trịnh Thị Ngọc Trinh, con của Bình An vương Trịnh Tùng.
Lúc ông sinh ra, nhà Lê chỉ còn trên danh nghĩa, mọi quyền hành ở Đàng Ngoài đều thuộc họ Trịnh, còn Đàng Trong chúa Nguyễn cát cứ.
Hai lần lên ngôi
Lê Duy Kỳ được đánh giá có tướng mạo đế vương với sống mũi cao, mặt rồng. Đại Việt sử ký toàn thư chép rằng: “Vua thông minh, học rộng, mưu lược sâu, văn chương giỏi, đáng khen là bậc vua giỏi, tính trầm tĩnh, khoan dung phúc hậu, có đức của bậc đế vương"
Năm 1619, sau khi ép vua Lê Kính Tông tự tử, Trịnh Tùng lập cháu là Duy Kỳ khi đó mới 12 tuổi lên ngôi vua.
Thời gian ở ngôi của vua Lê Thần Tông cũng là lúc cuộc chiến giữa họ Trịnh và họ Nguyễn ở Đàng Trong bùng nổ. Cả hai họ đều nhân danh "phù Lê" để chống lại nhau. Sau 24 năm làm vua, đến tháng 10 năm Quý Mùi (1643), ông nhường ngôi cho con trai là Lê Duy Hựu (Lê Chân Tông), làm Thái thượng hoàng.
Đại Việt sử ký toàn thư chép rằng: “Lê Chân Tông lên ngôi, tôn vua cha làm Thái thượng hoàng, Hoàng hậu Trịnh Thị làm Hoàng thái hậu…”. Ở ngôi chỉ được 7 năm, Lê Chân Tông qua đời nên Trịnh Tráng lại đưa Thái thượng hoàng Lê Duy Kỳ trở lại làm vua vào tháng 8/1649.
Trong lần hai này, ông làm vua đến tháng 9/1662 thì qua đời, hưởng thọ 56 tuổi, trị vì 37 năm. Sau khi mất vào năm 1662, vua được táng tại Ngọc Long, xã Quần Lai, huyện Lôi Dương (nay là huyện Thọ Xuân, Thanh Hóa).
Lấy vợ phương Tây
Người vợ chính của vua Lê Thần Tông là bà Trịnh Thị Ngọc Trúc, con gái chúa Trịnh. Ngoài ra, vua còn có 5 thứ phi. Điều lạ lùng là những bà thứ phi của vua thuộc các dân tộc khác nhau như Thái, Mường, Hán, Lào và đặc biệt là người vợ thứ sáu là phụ nữ Hòa Lan (Hà Lan ngày nay).
Người vợ thứ sáu có tên Orona. Đây cũng chính là bà hoàng người châu Âu duy nhất trong các triều đại phong kiến Việt Nam, vốn là con gái của Phó toàn quyền Hà Lan tại Đài Loan.
 |
| Vua Lê Thần Tông. |
Từ đầu thế kỷ XVII, Đàng Ngoài có khá nhiều kiều dân châu Âu đến làm ăn buôn bán, mở nhiều cửa hàng. Trong chuyến cùng thương đoàn Hà Lan sang Đại Việt năm 1630, bà Orona được gặp vua Lê Thần Tông ở kinh thành Thăng Long. Khi đó, nghe theo lời của bố, bà ở lại làm vương phi ở nước Việt.
Việc vua Lê Thần Tông có một người vợ Tây đã là chuyện đặc biệt. Nhưng, đặc biệt hơn cả là việc cả sáu người vợ của vua đều sống rất hòa thuận với nhau. Tương truyền rằng sáu pho tượng nhập thần của sáu người vợ vua Lê Thần Tông ở chùa Mật Sơn, tỉnh Thanh Hóa là do sáu bà cùng lòng cùng sức bỏ tiền công đức ra làm, với nguyện ước ở bên nhau mãi mãi.
Trong đó, tượng bà Hoàng hậu Trịnh Thị Ngọc Trúc ngự trên tòa sen, còn các bà khác đội vương miện trong tư thế tọa thiền. Mỗi pho tượng thể hiện một nét dung nhan khác nhau và thấy rõ trang phục của mỗi bà đúng theo y phục dân tộc của từng người.
Đặc biệt, y phục, váy áo của pho tượng tạc bà Orona, dù là tượng thờ, cổ áo trong vẫn trễ xuống để lộ một mảng ngực và những nét đặc trưng phương Tây như sống mũi thẳng và gồ cao, mặt phương phi.
Năm 1959, năm pho tượng vợ vua Lê Thần Tông đã được rước về đền Nhà Lê - di tích được xếp hạng di tích lịch sử cấp nhà nước, cách chùa Mật Sơn hơn một km, thuộc địa phận phường Đông Vệ. Riêng tượng bà Trịnh Thị Ngọc Trúc được đưa về Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.
Theo các nhà nghiên cứu, Lê Thần Tông là vua duy nhất của các triều đại phong kiến Việt Nam có hai lần lên ngôi và lấy vợ phương Tây. Ông còn lập kỷ lục khi có đến 4 người con đều làm vua gồm: Lê Chân Tông, Lê Huyền Tông, Lê Gia Tông và Lê Hy Tông.
