Dấu ấn trăm năm của Viện Pasteur TP.HCM

Được xây dựng từ năm 1891, Viện Pasteur TP.HCM tọa lạc trên con đường cùng tên, mang đậm phong cách kiến trúc Pháp cổ điển với vẻ đẹp vượt thời gian. Toàn cảnh tòa nhà hiện lên trang nghiêm và cổ kính, gợi cảm nhận về chiều sâu lịch sử mà nơi đây đã trải qua. Không chỉ là một cơ sở nghiên cứu, Viện còn là di sản kiến trúc - nghệ thuật quý giá, nơi khởi nguồn nhiều công trình khoa học lớn, góp phần quan trọng trong phòng chống dịch bệnh và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Sự hòa phối giữa tường vàng, mái ngói đỏ và những khung cửa vòm đã tạo nên diện mạo đặc trưng của Viện Pasteur TP.HCM. Các khối nhà bố trí theo hình chữ U vừa mang đến không gian thoáng đãng, chan hòa ánh sáng và gió trời, vừa giữ được sự trang nghiêm cần có của một trung tâm nghiên cứu y học. Hơn một thế kỷ trôi qua, kiến trúc này vẫn được bảo tồn gần như nguyên vẹn, trở thành dấu ấn riêng biệt giữa lòng đô thị.

Đầu thế kỷ 20, Viện Pasteur TP.HCM nổi bật với kiến trúc Pháp cổ điển giữa khung cảnh hoang sơ, được xây dựng nhằm nghiên cứu bệnh nhiệt đới và đặt nền móng cho y học dự phòng ở Việt Nam. Các dãy nhà rộng khoảng 1.800 m², gồm tầng hầm, tầng trệt và tầng lầu, với tường gạch xi măng dày vững chãi. Hơn một thế kỷ trôi qua, Viện vẫn giữ nguyên nét kiến trúc đặc trưng.

Tầng bán hầm của Viện Pasteur được xây dựng bằng những bức tường đá chẻ dày, ánh sáng hạn chế tạo cảm giác trang nghiêm và tĩnh lặng. Đây từng là nơi các nhà khoa học làm việc trong nhiều nghiên cứu về vaccine và điều trị bệnh truyền nhiễm.

Tầng bán hầm của Viện Pasteur không chỉ là một cấu trúc cổ kính mà còn lưu giữ nhiều dấu ấn khoa học. Không gian tĩnh lặng, mát mẻ này từng chứng kiến những nghiên cứu đặt nền móng cho y học dự phòng ở Việt Nam. Với các thế hệ nghiên cứu viên trẻ, nơi đây vẫn là biểu tượng của tinh thần bền bỉ và khát vọng khám phá.

Từ trên cao nhìn xuống, Viện Pasteur như một ốc đảo xanh giữa lòng đô thị sầm uất. Các dãy nhà mái ngói đỏ hình chữ U nổi bật trên nền cây xanh, xen kẽ cùng những công trình hiện đại. Để đáp ứng nhu cầu nghiên cứu, Viện xây thêm khu mới với trang thiết bị tiên tiến nhưng vẫn hài hòa với kiến trúc Pháp cổ, thể hiện nỗ lực cân bằng giữa bảo tồn và phát triển.

Điều đặc biệt trong khuôn viên Viện Pasteur là sự hiện diện của những ngôi mộ cổ hơn 200 năm tuổi. Những ngôi mộ này được bảo tồn nguyên vẹn, mang giá trị văn hóa - lịch sử, biến nơi đây không chỉ là trung tâm khoa học mà còn là minh chứng cho sự đan xen giữa quá khứ và hiện tại.

Chia sẻ với Tri Thức - Znews, bác sĩ Nguyễn Ngọc Anh Tuấn, Giám đốc Trung tâm Y sinh học lâm sàng và Dịch vụ khoa học kỹ thuật, cho biết Viện đang đối diện thách thức lớn trong việc phát huy truyền thống lịch sử. Ban lãnh đạo không chỉ quản lý một trung tâm nghiên cứu hàng đầu mà còn gánh trách nhiệm bảo tồn di sản kiến trúc hơn trăm năm tuổi, cân bằng giữa việc giữ gìn “hồn cốt” cũ và phát triển công trình mới.

Viện không chỉ là một cơ sở nghiên cứu của Việt Nam, mà còn là một mắt xích quan trọng trong hệ thống y tế toàn cầu. Với sự hợp tác của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Tổ chức Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) cùng các đơn vị uy tín khác, Viện đã trở thành Trung tâm Cúm Quốc gia, Phòng thí nghiệm Quốc gia về sởi và Rubella và sở hữu các phòng xét nghiệm đạt tiêu chuẩn an toàn sinh học cấp 3.

Phòng thí nghiệm truyền thống của Viện, với bàn gỗ và những dụng cụ thô sơ, từng được xem như “thánh đường khoa học”, nơi đặt nền móng cho các nghiên cứu về dịch hạch, tả và sốt rét. Tiếp nối di sản ấy, năm 1988, Viện thành lập labo sản xuất vaccine BCG, đánh dấu bước tiến quan trọng trong thời kỳ Đổi mới. Dựa trên nền tảng công trình của Calmette, labo này không chỉ đáp ứng nhu cầu trong nước mà còn đóng góp cho Chương trình Tiêm chủng mở rộng, khẳng định khả năng tự chủ và phát triển của y học Việt Nam.

Được thành lập vào năm 1990, Trung tâm LAM là một trong những công trình hợp tác quốc tế quan trọng của Viện. Trung tâm trở thành nơi đầu tiên ở Việt Nam phát hiện ca nhiễm HIV, một sự kiện lịch sử của ngành y tế. Sự kiện này khẳng định vai trò tiên phong của Viện Pasteur trong việc đối phó với các dịch bệnh mới nổi và hợp tác với các tổ chức quốc tế. Một số thiết bị vẫn được giữ lại và sử dụng đến tận ngày nay như máy quay ly tâm.

Trong khuôn viên Viện có một cây me cổ thụ với thân cây to lớn, phải vài người ôm mới xuể, mang vẻ đẹp uy nghi của thời gian. Cây me này đã tồn tại hàng trăm năm, những người trong Viện cũng không biết có từ bao giờ. Họ chỉ biết rằng cây me đã chứng kiến bao thăng trầm của Viện. Cây me không chỉ là một điểm nhấn về cảnh quan mà còn là một biểu tượng gắn liền với sự cổ kính và bình yên của nơi đây.

Tháp nước cổ kính cũng là một trong những hạng mục được xây dựng cả trăm năm trước. Nó từng đảm bảo nguồn nước sạch cho các hoạt động nghiên cứu và sinh hoạt của Viện, một yếu tố thiết yếu cho bất kỳ cơ sở y tế nào. Hiện nay, tháp nước vẫn được sử dụng để cung cấp cho toàn Viện.

Nhìn từ trên cao, Viện Pasteur TP.HCM không chỉ là một quần thể kiến trúc Pháp cổ kính mà còn là một di sản văn hóa, khoa học sống động giữa lòng thành phố. Suốt hơn 130 năm, Viện đã đồng hành cùng cộng đồng trong công tác phòng chống các dịch bệnh nguy hiểm, từ dịch hạch, sốt rét đến HIV/AIDS và gần đây nhất là Covid-19. Viện Pasteur TP.HCM đã và đang tiếp tục khẳng định vai trò là trung tâm nghiên cứu y tế tiên phong, lan tỏa giá trị khoa học và nhân văn đến các thế hệ, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng và làm phong phú thêm bản sắc văn hóa của TP.HCM.