Giải mã 'Hội chứng con gái cả'

Trong video TikTok có hơn 6 triệu lượt xem, Kati Morton - nhà trị liệu hôn nhân và gia đình ở Santa Monica, California (Mỹ), liệt kê dấu hiệu của “hội chứng con gái cả”.

Trong số đó bao gồm cảm giác mãnh liệt về trách nhiệm gia đình, xu hướng làm hài lòng mọi người và dễ nổi giận đối với những người em ruột.

Trên nền tảng mạng xã hội X, một bài đăng lan truyền với câu hỏi: “Bạn có hạnh phúc không, bạn là con cả và còn là con gái?”.

Các cô gái là con đầu lòng đang được đặt ở vị thế trung tâm, ít nhất là trên mạng, với những meme và bài viết mang lại cảm giác rằng họ thường gánh vác trách nhiệm và nhường nhịn để làm hài lòng người khác.

Nhưng các chuyên gia về sức khỏe tâm thần như bà Morton cảnh báo không nên quá tin tưởng vào việc phân tích tâm lý dựa trên thứ tự sinh trong gia đình, cũng như đánh giá quá mức tầm quan trọng của nó lên tính cách và kết quả lâu dài của mỗi người.

“Mọi người sẽ nói: 'Nó có ý nghĩa tất cả!'. Nhưng một số người khác sẽ nói: 'Không có bằng chứng nào cả'", cô nói với New York Times.

Không nên quá tin tưởng vào việc phân tích tâm lý dựa trên thứ tự sinh trong gia đình, cũng như đánh giá quá mức tầm quan trọng của nó lên tính cách và kết quả lâu dài của mỗi người. Ảnh: Flickr/ clappstar.

Nghiên cứu nói gì về thứ tự sinh?

Đây là kiểu định kiến quen thuộc với nhiều người trong chúng ta: Con đầu lòng là những người đáng tin cậy và thường đạt thành tích cao; con giữa là những người thân thiện và nổi loạn (hoặc bị bỏ qua); con út là những đứa trẻ dễ thương, khôn khéo và nhiều mưu.

Các nghiên cứu thực sự đã tìm thấy mối liên hệ giữa thứ tự sinh của một người trong gia đình với những kết quả khác nhau, bao gồm trình độ học vấn và chỉ số IQ, khả năng chấp nhận rủi ro tài chính và thậm chí cả khả năng tham gia môn thể thao nguy hiểm.

Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu trong số đó chỉ tập trung vào một thời điểm duy nhất, Rodica Damian, nhà tâm lý học xã hội - nhân cách tại Đại học Houston, cảnh báo.

Các nhà khoa học đang nghiên cứu mối liên kết giữa thứ tự sinh và đặc điểm tính cách của mỗi người. Ảnh: Unsplash.

Điều này có nghĩa là các anh chị lớn có thể trông đáng tin cậy hơn hoặc thậm chí là thông minh hơn đơn giản là vì họ trưởng thành hơn so với các em. Bà nói thêm kích thước mẫu trong hầu hết nghiên cứu thứ tự sinh cũng tương đối nhỏ.

Trong các phân tích lớn hơn, mối liên kết giữa thứ tự sinh và đặc điểm tính cách có vẻ yếu hơn nhiều.

Một nghiên cứu năm 2015 với hơn 20.000 người ở Đức, Anh và Mỹ không tìm thấy mối liên hệ nào giữa thứ tự sinh và đặc điểm tính cách. Dù vậy, các nhà nghiên cứu đã tìm thấy bằng chứng cho thấy anh chị lớn có chút lợi thế về IQ.

Damian đã thực hiện nghiên cứu quy mô lớn khác, cũng được công bố vào năm 2015, bao gồm hơn 370.000 học sinh trung học ở Mỹ.

Bà cho hay nghiên cứu tìm thấy những khác biệt nhỏ về tính cách và trí thông minh, nhưng sự khác biệt đó quá nhỏ nên về cơ bản chúng vô nghĩa. Khi nghiên cứu, Damian đã tính cả việc các phong tục văn hóa như tài sản thừa kế truyền lại cho con cả có thể tác động đến vai trò của thứ tự sinh trong gia đình.

Tuy nhiên, vẫn có một số người không bị bà thuyết phục và khẳng định thứ tự sinh của họ đã định trước vai trò của họ trong gia đình.

Sau khi nghiên cứu của bà được công bố, Damian đã xuất hiện trên chương trình radio tương tác và nghe nhiều người tranh luận.

“Một số người nói: 'Bạn sai rồi! Tôi là con đầu lòng và tôi tận tâm, chu đáo hơn các em mình'. Nhưng rồi người khác sẽ gọi đến và nói: 'Bạn sai rồi, tôi sinh sau và tôi chu đảo hơn các anh chị mình”, bà kể lại.

Giải mã chính mình

Sara Stanizai - nhà trị liệu hôn nhân và gia đình ở Long Beach, California - điều hành nhóm trực tuyến tổ chức cuộc gặp gỡ hàng tuần.

Đây nơi người tham gia suy ngẫm về việc họ tin rằng thứ tự sinh đã ảnh hưởng đến họ như thế nào, và nó có thể tiếp tục định hình cuộc sống của họ ra sao, từ tình yêu, tình bạn cho đến sự nghiệp.

Hoạt động được lấy cảm hứng từ trải nghiệm của Stanizai khi còn là con gái cả trong một gia đình người Mỹ gốc Afghanistan.

Cô cảm thấy bản thân phải “đóng vai cha mẹ” và “có trách nhiệm quá mức” đối với các em của mình - một phần vì cô lớn hơn và một phần vì là con gái.

Thứ tự sinh có thể giống "bộ mật mã" giúp nhiều tìm kiếm ý nghĩa và sự hiểu biết về bản thân. Ảnh: Erin Beckwith Photography.

Mặc dù Stanizai thừa nhận nghiên cứu về thứ tự sinh còn chưa thống nhất, cô thấy nó hữu ích với nhiều khách hàng của mình khi họ suy ngẫm về thứ tự sinh và tin rằng nó định hình cuộc sống gia đình của họ - đặc biệt nếu họ cảm thấy bị bó buộc hoặc bị đè nặng bởi kỳ vọng nhất định.

Các nhóm trị liệu của cô dành thời gian suy ngẫm về những câu hỏi như: Gia đình tôi nhìn nhận tôi như thế nào? Tôi nhìn nhận bản thân thế nào? Liệu chúng ta có thể nói về những khác biệt này theo quan điểm của chúng ta và cách chúng hình thành nên khuôn mẫu, mối quan hệ trong gia đình không?

Ví dụ, những anh chị lớn hơn có thể chỉ ra họ thường là người lên kế hoạch cho kỳ nghỉ gia đình. Những người em lại chia sẻ họ thường cảm thấy bị áp lực phải làm theo bất cứ điều gì mà người còn lại trong nhóm muốn.

Một số chuyên gia thừa nhận việc tìm bằng chứng cho thấy thứ tự sinh quyết định đặc điểm tính cách hay không là điều gần như không quan trọng.

“Tôi nghĩ mọi người chỉ đang tìm kiếm ý nghĩa và sự hiểu biết về bản thân”, Stanizai nói.

Theo cô, giống đoán số tử vi, thứ tự sinh, kiểu gắn bó (Attachment style) chỉ là một vài ví dụ. “Mọi người chỉ đang tìm kiếm một bộ mật mã và cách để mô tả trải nghiệm của họ”, cô cho hay.