Hạn chế hoạt động của báo chí ở phiên tòa công khai, nên hay không nên

Theo đó, tại dự thảo mới nhất Luật Tổ chức tòa án nhân dân sửa đổi, TAND Tối cao đề xuất việc ghi âm, ghi hình tại phiên tòa chỉ thực hiện trong thời gian "khai mạc, tuyên án, công bố quyết định" và đều phải được chủ tọa cho phép. Việc ghi hình ảnh của người tiến hành tố tụng khác, người tham gia phiên tòa... cũng cần có sự đồng ý của những người này.

Chỗ ngồi riêng bảo đảm tính tôn nghiêm

Cụ thể, khoản 3, Điều 141 - Dự thảo Luật Tổ chức TAND nêu rõ: “Việc ghi âm lời nói, ghi hình ảnh tại phiên tòa, phiên họp chỉ được thực hiện trong thời gian khai mạc phiên tòa, phiên họp và tuyên án, công bố quyết định khi có sự cho phép của chủ tọa phiên tòa, phiên họp; trường hợp ghi âm, ghi hình ảnh của người tiến hành tố tụng khác, người tham gia phiên tòa, phiên họp thì phải được sự đồng ý của họ”.

Nói về hiện tượng trên và việc hạn chế, “thắt chặt” ghi âm, ghi hình tại các phiên tòa xét xử công khai mà Dự thảo Luật Tổ chức TAND hướng tới, hầu hết nhà báo cùng nhiều luật gia cho rằng điều này là không nên, không phù hợp với xu thế phát triển và cũng không tương thích, phù hợp với các quy định hiện hành.

Dư luận xã hội luôn chờ đợi, cập nhật thông tin các vụ án lớn thông qua báo chí.

Bởi thực tiễn cho thấy, một trong những đặc trưng, đặc thù của nghề báo, hoạt động báo chí chính là việc ghi âm, ghi hình, nhất là đối với phiên tòa xét xử công khai ở những vụ án dư luận xã hội quan tâm. Ở góc độ chuyên môn, nghiệp vụ báo chí, thì hoạt động ghi âm, ghi hình của phóng viên, cơ quan báo chí chính là “linh hồn” và là sự “sống còn” trong mỗi tác phẩm báo chí.

Từng nhiều năm thực hiện công tác xét xử, một thẩm phán (nguyên Phó chánh Tòa hình sự, TAND TP Hà Nội) cho hay khi điều hành phiên tòa, vị này chưa bao giờ hạn chế báo chí. Tuy nhiên, việc bị chĩa máy quay, máy ảnh hoặc có người đi đi lại lại trong phòng xử án cũng ít nhiều gây tâm lý không thoải mái cho hội đồng xét xử.

Hài hòa tính tôn nghiêm của phiên tòa và quyền tác nghiệp của phóng viên, vị nguyên thẩm phán cho rằng cơ quan xét xử cần bố trí phòng riêng với màn hình, đường truyền âm thanh, hình ảnh trực tiếp đảm bảo để phục vụ báo chí đưa tin về phiên xử.

Tại đó, các phóng viên có thể thoải mái tác nghiệp, ghi âm, ghi hình theo yêu cầu công việc của mình. Điều này phù hợp các quy định hiện hành và cũng thỏa mãn các nguyên tắc xét xử, trong đó có nguyên tắc xét xử công khai, “không ai ảnh hưởng đến ai”.

Dễ chồng chéo, vướng mắc và giảm hiệu quả, hiệu lực

Theo luật sư Trịnh Văn Tuyến (VPLS Giang Thanh, Đoàn Luật sư TP Hà Nội), Luật Báo chí năm 2016 đã quy định khá đầy đủ và toàn diện, rõ ràng về hoạt động của báo chí tại phiên tòa xét xử công khai.

Cụ thể, khoản 1 và điểm c, d, khoản 2, Điều 25 nêu rõ nhà báo là người hoạt động báo chí được cấp thẻ nhà báo. Nhà báo được đến các cơ quan, tổ chức để hoạt động nghiệp vụ báo chí. Khi đến làm việc, nhà báo chỉ cần xuất trình thẻ nhà báo.

Nhà báo được hoạt động nghiệp vụ báo chí tại các phiên tòa xét xử công khai; được bố trí khu vực riêng để tác nghiệp; được liên lạc trực tiếp với người tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng để lấy tin, phỏng vấn theo quy định của pháp luật.

Tương tự, các Điều 4 và Điều 25 - Luật Báo chí cũng quy định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của báo chí và của mỗi nhà báo. Trong đó nhấn mạnh yếu tố phải “Thông tin trung thực về tình hình đất nước và thế giới phù hợp với lợi ích của đất nước và của Nhân dân”.

“Hoạt động ghi âm, ghi hình tại các phiên tòa bị hạn chế thì không những rất khó để có được những tác phẩm báo chí chất lượng, hấp dẫn phục vụ nhân dân mà ngay cả độ chính xác, chân thực, khách quan và độ tin cậy cũng khó lòng bảo đảm. Đây cũng chính là điểm khác biệt quan trọng nhất giữa thông tin trên báo chí với thông tin trên mạng xã hội”, luật sư Tuyến nhìn nhận.

Phóng viên theo dõi, đưa tin về một phiên tòa.

Vị luật sư nhấn mạnh cũng chính vì báo chí có chức năng, nhiệm vụ là “phải thông tin trung thực”, nên Bộ luật Tố tụng hình sự xác định, thông tin tố giác tội phạm trên phương tiện truyền thông, báo chí là một trong những căn cứ để cơ quan tiến hành tố tụng khởi tố vụ án, tiến hành điều tra (Điều 143).

Rõ ràng thông tin từ báo chí được xác định là rất quan trọng và cần thiết trong đấu tranh, phòng ngừa tội phạm. Từ đó có thể thấy, độ chính xác, độ tin cậy là yếu tố bắt buộc đối với tin, bài trên báo chí. Và để đảm bảo được yêu cầu này thì việc ghi âm, ghi hình trong hoạt động báo chí là không thể không thực hiện.

Về góc độ hình ảnh cá nhân, luật sư Tuyến cho biết, Điều 32 - Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định, cá nhân có quyền đối với hình ảnh của mình. Việc sử dụng hình ảnh của cá nhân phải được sự đồng ý của người đó hoặc đại diện hợp pháp của họ.

Tuy nhiên, những hình ảnh được sử dụng vì lợi ích quốc gia, dân tộc, lợi ích công cộng; hình ảnh được sử dụng từ các hoạt động công cộng, bao gồm hội nghị, hội thảo, hoạt động thi đấu thể thao, biểu diễn nghệ thuật và hoạt động công cộng khác thì không cần có sự đồng ý của người có hình ảnh hoặc người đại diện theo pháp luật của họ.

Cần phải hiểu rằng hình ảnh cá nhân là những hình ảnh như: ăn, ở, ngủ, nghỉ mang tính riêng tư hoặc đời sống riêng tư của cá nhân. Nó hoàn toàn không liên quan đến hoạt động công cộng và cũng không liên quan đến hoạt động mang tính công vụ, nhiệm vụ của cơ quan, tổ chức.

Cập nhật thông tin, hình ảnh về các phiên xét xử không chỉ là yêu cầu đối với phóng viên mà rộng hơn là nhu cầu của đông đảo quần chúng nhân dân.

Với bối cảnh tòa án và phiên tòa công khai thì đây chính là nơi công cộng, hoạt động công cộng và là hoạt động mang tính công vụ, nhiệm vụ. Hơn thế đây còn là hoạt động công cộng vì lợi ích quốc gia, dân tộc với trọng tâm là đấu tranh, xử lý và phòng ngừa tội phạm.

Nói thêm về hoạt động ghi âm, ghi hình của báo chí, luật sư Trịnh Văn Tuyến cho rằng Luật Báo chí đã điều chỉnh, “phủ sóng” mọi phương diện đối với hoạt động báo chí, xuất bản báo chí, gồm cả phạm trù về đạo đức, điều kiện đối với người làm báo.

Trong khi ấy, Luật Tổ chức Tòa án nhân dân chỉ có giới hạn, phạm vi điều chỉnh về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và tổ chức bộ máy của Tòa án nhân dân; về Thẩm phán, Hội thẩm và các chức danh khác trong Tòa án nhân dân; về bảo đảm hoạt động của Tòa án nhân dân.

“Quan hệ giữa hoạt động báo chí và hoạt động của tòa án là mối quan hệ không có tính gắn kết chặt chẽ; không có tính chi phối, lệ thuộc nhau. Nói khác đi thì đây là hai mối quan hệ xã hội khác nhau, độc lập nhau về nhiều phương diện, đặc biệt là về quản lý Nhà nước. Do đó, nếu “lồng ghép” hoạt động, nghiệp vụ báo chí vào hoạt động của tòa án sẽ dẫn tới sự chồng chéo, vướng mắc và giảm hiệu lực, hiệu quả trong thực tiễn thi hành cũng như yêu cầu cải cách tư pháp”, vị luật sư nêu quan điểm.