'Kẻ thù' số một của tim, hàng trăm nghìn người Việt đang mắc

Đội ngũ bác sĩ Bệnh viện Đại học Y dược TP.HCM thực hiện thay van động mạch chủ qua ống thông. Ảnh: BVCC.

Đang trò chuyện cùng đồng nghiệp, ông L.M.N. bất ngờ thấy người choáng váng, rồi ngã gục xuống sàn. Nửa người ông tê cứng, môi cố mấp máy nhưng không thể thốt ra lời. Trong cơn mê man, ông loáng thoáng nghe đồng nghiệp hoảng hốt gọi xe cấp cứu đưa ông đến bệnh viện. Sau hàng loạt xét nghiệm và chụp chiếu, bác sĩ xác nhận ông bị đột quỵ.

Những ngày sau đó, người đàn ông ngoài 50 nằm bất động, lặng lẽ nghe tiếng máy móc vang đều bên giường bệnh. Bác sĩ thông báo trái tim của ông gần như đã kiệt quệ, sắp chuyển sang giai đoạn suy tim.

Ca mổ giúp người đàn ông “tái sinh”

Trao đổi với Tri Thức - Znews tại Lễ kỷ niệm cột mốc 100 ca thay van động mạch chủ qua ống thông (TAVI) thành công, diễn ra tại Bệnh viện Đại học Y dược TP.HCM sáng 16/10, ông N. cho biết bản thân được phát hiện bị hẹp van động mạch chủ cách đây bốn năm.

Khi ấy, bác sĩ đã khuyên ông cần theo dõi sát và sẵn sàng cho một cuộc phẫu thuật trong tương lai. Thế nhưng, giữa guồng quay công việc, những buổi gặp gỡ, tiếp khách, căn bệnh ít được để ý hơn. Người đàn ông không thể ngờ rằng căn bệnh bị bản thân bỏ lại phía sau đã đẩy mình vào bờ vực sinh tử.

“Đến lúc bị đột quỵ, tôi mới bắt đầu chú ý đến sức khỏe hơn”, ông tâm sự.

Sau khi qua cơn nguy kịch, ông bắt đầu quá trình phục hồi chức năng. Người đàn ông ở tuổi 50 phải học cách tập tễnh bước đi, gắng sức dùng tay xúc từng thìa cơm, từng bước lấy lại sức và sinh hoạt như trước. Những khoảng lặng khỏi guồng quay công việc giúp ông nhận ra tim mình không còn như trước, dường như cằn cõi và dễ mệt mỏi hơn.

Bệnh hẹp động mạch chủ gây ảnh hưởng đến cuộc sống người bệnh. Ảnh: Adobe Stock.

Khi cơ thể đã ổn định, ông được giới thiệu đến Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM để tiếp tục thăm khám và đánh giá lại tình trạng tim mạch. Tại đây, hàng loạt xét nghiệm và buổi tư vấn được thực hiện.

Bác sĩ khuyến nghị ông thay van động mạch chủ qua ống thông (TAVI), một phương pháp hiện đại nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro, đặc biệt là nguy cơ đột quỵ trong lúc can thiệp. Nghe đến đó, ông hơi khựng lại. Không chắc trái tim mình có chịu đựng thêm một lần thử thách. Thế nhưng, nỗi sợ từ trận bệnh trước đã áp đảo tất cả. Ông không muốn bản thân sống với “bản án tử” luôn treo lửng lơ trên đầu.

Lúc được đẩy vào phòng phẫu thuật, ông thấy mình có lo lắng, có sợ hãi nhưng xen lẫn trong đó là sự nhẹ nhõm. Tỉnh lại sau vài giờ mê man, ông thấy người nhẹ bẫng, hơi thở đều và dễ dàng hơn trước. Cảm giác nặng ngực, mệt mỏi vì căn bệnh hẹp van động mạch chủ dường như đã tan biến.

"Tôi cảm thấy như có phép màu", ông nói.

Hẹp van động mạch chủ là một trong những bệnh lý van tim phổ biến và nguy hiểm ở người cao tuổi, với tỷ lệ mắc 3-4% ở nhóm trên 70 tuổi tại các nước phát triển. Tại Việt Nam, dù chưa có thống kê toàn quốc, các chuyên gia ước tính có khoảng 100.000-150.000 người đang sống chung với bệnh lý này.

Căn bệnh diễn biến âm thầm

GS.TS.BS Trương Quang Bình, Phó giám đốc Bệnh viện, Giám đốc Trung tâm tim mạch, Bệnh viện Đại học Y Dược TP. HCM, lý giải trái tim con người hoạt động như chiếc bơm, đẩy máu giàu oxy đi nuôi toàn bộ cơ thể. Giữa tim và động mạch chủ có van động mạch chủ. Nhiệm vụ của van này là mở ra khi tim co bóp để máu đi ra, rồi đóng lại ngăn máu trào ngược về tim.

Khi van bị hẹp, tim phải làm việc liên tục để đẩy máu qua khe hẹp. Về lâu dài, cơ tim dày lên, yếu đi và dẫn đến suy tim. Việc máu khó được bơm ra ngoài còn khiến các cơ quan khác, đặc biệt là não và tim, thiếu máu nuôi. Điều này có thể gây ra chóng mặt, ngất, đau thắt ngực, trong một số trường hợp nặng có thể dẫn đến đột tử nếu không được phát hiện, điều trị kịp thời.

Bệnh thường diễn biến âm thầm, ít có triệu chứng ở giai đoạn đầu. Ảnh: Freepik.

Hẹp van động mạch chủ chủ yếu do quá trình thoái hóa và vôi hóa van tim theo tuổi tác, khiến các lá van cứng lại, khó mở khi tim co bóp. Ngoài ra, bệnh còn có thể xuất phát từ dị tật bẩm sinh như van hai lá. Các yếu tố như tăng huyết áp, mỡ máu cao, tiểu đường và hút thuốc làm bệnh tiến triển nhanh hơn, khiến tim phải làm việc quá sức để đẩy máu ra ngoài.

Điểm đáng lo ngại là bệnh diễn tiến âm thầm, triệu chứng dễ nhầm lẫn với sự suy yếu tuổi già, chỉ đến khi xuất hiện đau ngực, khó thở, ngất hoặc đột quỵ thì mới được phát hiện, và khi đó nguy cơ tử vong trong vòng 2-3 năm có thể lên tới 60-70%.

Các loại thuốc tim mạch chỉ có tác dụng giảm nhẹ triệu chứng, không thể giúp van mở rộng trở lại. Giải pháp duy nhất hiện nay là thay van động mạch chủ. Có hai phương pháp điều trị chính: phẫu thuật mổ hở, trong đó bác sĩ mở ngực, loại bỏ van bị hư và thay bằng van nhân tạo; hoặc thay van qua da (TAVI), là kỹ thuật can thiệp hiện đại đưa van mới vào tim qua ống thông mà không cần mở ngực.

Kiểm soát hẹp van động mạch chủ

Trong nhiều năm, phẫu thuật thay van động mạch chủ mở (SAVR) là phương pháp điều trị chính. Tuy nhiên, đối với người bệnh lớn tuổi, nhiều bệnh nền hoặc thể trạng yếu, phẫu thuật hở tiềm ẩn nhiều rủi ro. Sự ra đời của kỹ thuật thay van động mạch chủ qua ống thông đã mở ra một bước tiến vượt bậc, đem lại cơ hội sống cho nhiều người bệnh vốn trước đây khó có thể phẫu thuật.

TAVI là thủ thuật ít xâm lấn, không cần mở ngực hay gây mê toàn thân. Các bác sĩ đưa van nhân tạo qua đường ống thông từ động mạch đùi đến vị trí van động mạch chủ bị hẹp và thả vào đúng chỗ, thay thế chức năng của van cũ.

Các nghiên cứu trên thế giới cho thấy đối với người bệnh hẹp van động mạch chủ nặng, ngay cả khi chưa có triệu chứng, tỷ lệ tử vong sau một năm là 20-30%, sau hai năm có thể lên tới 50%. TAVI đã chứng minh khả năng làm giảm đáng kể tỷ lệ tử vong này, đồng thời cải thiện chất lượng cuộc sống cho hàng triệu người.

GS.TS Trương Quang Bình nhấn mạnh: “Thủ thuật này giúp người bệnh giảm đau, giảm mất máu, hạn chế biến chứng, thời gian can thiệp ngắn và có thể xuất viện sau 3-5 ngày. Đây là lựa chọn tối ưu cho những người bệnh cao tuổi, có nhiều bệnh nền, sức khỏe yếu”.

Mặc dù hiện nay chưa có biện pháp đặc hiệu giúp phòng ngừa hoàn toàn, việc kiểm soát các yếu tố nguy cơ và điều trị sớm các bệnh lý nền có thể làm giảm đáng kể tốc độ tiến triển của bệnh.

Các khuyến cáo của Hội Tim mạch châu Âu (ESC) và Hiệp hội Phẫu thuật Tim mạch châu Âu (EACTS), nhấn mạnh vai trò của siêu âm tim định kỳ ở nhóm người trên 60 tuổi, bệnh nhân tăng huyết áp, đái tháo đường hoặc có tiền sử bệnh tim mạch.

Khuyến cáo của Hiệp hội Tim mạch Mỹ (ACC/AHA) cũng nêu rõ việc kiểm soát các yếu tố nguy cơ tim mạch, bao gồm tăng huyết áp, rối loạn lipid máu và hút thuốc lá, có thể làm chậm quá trình vôi hóa van và giảm biến chứng.