Loại cây này mọc hoang rất nhiều ở các tỉnh vùng núi như Lào Cai, Sơn La, Yên Bái, Lạng Sơn, Hà Giang… trong rừng, ven suối, thậm chí mọc leo ở bờ rào, chỗ đất trống.
Trong các tài liệu y học cổ truyền, cây lá ngón có tên khoa học là Gelsemium elegans Benth, được mô tả như sau: Thân cây có khía. Cành non màu xanh lục nhạt không có lông. Cành già màu xám nâu nhạt. Lá mọc đối, không lông, hình trứng hay hình trứng mũi mác, đầu nhọn, mép nguyên, xanh nhẵn bóng, mép lá nguyên, dài 7-12 cm. Hoa mọc thành xim đầu cành hay kẽ lá. Năm cánh hoa màu vàng, tràng hoa hình phễu, ra hoa trong khoảng từ tháng 5-12. Quả là dạng quả nang, hình thon elíp hay hình trứng, nhẵn, không có lông, màu nâu. Hạt nhỏ cỡ 0,5 cm, dạng từ hình elíp tới hình thận, màu nâu nhạt, phần giữa có lông, có diềm cánh mỏng xung quanh giúp phát tán theo gió.Các nghiên cứu cho thấy, có tới 15-17 loại ancaloit được chiết xuất từ cây lá ngón như koumin, gelsemin, kaunid, gelsamydin I, gelsemoxonin, kouminidin,… Trong đó, Gelsemin có độc tính rất mạnh giống như mã tiền (strycnin) trong khi các ancaloit khác có độc tính gây yếu cơ. Trên thực nghiệm ở chuột, liều chết một nửa của nước sắc lá tươi lá ngón là 450 mg/kg và của nước sắc trong cồn là 98 mg/kg.
 |
| Chỉ cần ăn vài lá ngón là có thể tử vong. |
Biểu hiện của nhiễm độc cấp lá ngón
Các triệu chứng của ngộ độc lá ngón bao gồm các biểu hiện sớm như hoa mắt, chóng mặt, đau đầu; buồn nôn, nôn; đau họng, khát nước; co cứng, co giật cơ hàm và các cơ toàn thân, kích thích giãy giụa, rối loạn ý thức. Sau đó, các triệu chứng tiến triển nặng lên, bệnh nhân hôn mê, suy hô hấp; co giật, đồng tử dãn; thiểu niệu, vô niệu; rối loạn đông máu, mạch chậm, huyết áp tụt; rối loạn thân nhiệt và tử vong.
Xử trí thế nào?
Theo Tiến sĩ, Bác sĩ Vũ Đức Định, Trưởng Khoa Điều trị tích cực Bệnh viện E Trung ương, trước một bệnh nhân có biểu hiện của ngộ độc lá ngón, việc đầu tiên là phải kiểm soát ngay các chức năng sống như hô hấp: Cho bệnh nhân nằm nghiêng, dẫn lưu tư thế, hút đờm rãi và các biện pháp làm thông thoáng đường thở, liệu pháp ôxy, đặt ống nội khí quản, thở máy nếu cần. Duy trì mạch, huyết áp. Sau đó tìm cách loại bỏ chất độc khỏi cơ thể bằng các biện pháp như gây nôn (nếu bệnh nhân tỉnh và hợp tác tốt), rửa dạ dày (nếu bệnh nhân hôn mê thì phải đặt ống nội khí quản có bóng chèn để tránh sặc phổi). Sau đó có thể cho than hoạt tính để hấp phụ chất độc còn tồn tại trong đường tiêu hóa.
Các cơn co giật là nguyên nhân gây nên suy hô hấp, tiêu cơ vân cấp, rối loạn nước điện giải và thăng bằng kiềm toan nên phải được khống chế bằng mọi cách. Bên cạnh đó, các biện pháp hồi sức chung cũng cần được tiến hành như hồi sức hô hấp: thở ôxy hoặc thở máy qua ống nội khí quản; hồi sức tuần hoàn. Có thể đặt ống thông tĩnh mạch trung tâm nếu có thể.
Cho các thuốc nâng huyết áp, điều trị các rối loạn nhịp tim; chống suy thận cấp bằng truyền dịch và lợi tiểu liều cao. Lọc máu ngắt quãng hoặc lọc máu liên tục; bồi phụ đủ nước, điện giải và thăng bằng kiềm toan; điều chỉnh các rối loạn khác như rối loạn đông máu (nếu có) cũng như đảm bảo nuôi dưỡng, săn sóc chống loét, kháng sinh chống nhiễm khuẩn.
