Kỳ thi hai trong một đẩy gánh nặng lên vai học sinh?

Thí sinh thi tốt nghiệp THPT năm 2025. Ảnh: Duy Phạm / Tiền Phong.

Đề thi với mức độ phân hóa cao đang tạo ra những chuyển động mạnh mẽ trong cách dạy - học ở trường phổ thông.

Các thầy cô buộc phải trang bị kỹ năng tự học, tư duy giải quyết vấn đề cho học sinh. Bên cạnh đó, việc tổ chức ôn tập ra sao để giảm gánh nặng kinh tế cho phụ huynh, duy trì động lực cho giáo viên cũng là bài toán đặt ra cho ngành giáo dục khi bước vào năm học mới.

Hệ lụy của đề phân hóa

Cô Nguyễn Thị Hằng, giáo viên bộ môn Ngoại ngữ, trường THPT Hàm Rồng (Thanh Hóa), chia sẻ dù đề thi thế nào, bước vào năm học mới, tinh thần của nhà trường lẫn giáo viên đều luôn phấn đấu để có kết quả dạy học năm sau cao hơn năm trước.

Hàng năm, giáo viên bám sát chương trình, yêu cầu cần đạt cũng như đề minh họa của Bộ GD&ĐT để ôn tập, phân loại học sinh theo nhóm nhằm bồi dưỡng có hiệu quả cao nhất.

Với đề thi có độ khó đã được nâng lên rõ rệt so với đề minh họa, giáo viên phải đổi mới phương pháp dạy học. Cô Hằng dự định nghiên cứu đề thi tốt nghiệp năm nay để chắt lọc các mảng kiến thức, có phương pháp dạy học hợp lý cho từng nhóm học sinh.

Một giáo viên ngoại ngữ khác ở Hà Nội cho rằng đề thi tốt nghiệp năm vừa qua đòi hỏi giáo viên và học sinh lớp 12 năm nay bứt tốc cao độ cho năm học mới. Ngoài kiến thức cơ bản, học sinh muốn thi ngoại ngữ phải học nâng cao trình độ lên C1, C2, đọc nhiều tài liệu tham khảo, mở rộng vốn từ vựng...

Ngoài ra, cô cũng hy vọng năm tới, Bộ GD&ĐT ra đề thi chính thức có độ khó sát với đề minh họa để giáo viên, các nhà trường xây dựng kế hoạch dạy học, ôn tập kiến thức cho học sinh, tránh tình trạng chênh lệch độ khó dễ như đề thi năm nay.

Như năm ngoái, dù cô đã dạy nâng trình độ, học sinh có phần chủ quan, nghĩ rằng đó là những kiến thức xa vời, không thể ra trong kỳ thi tốt nghiệp.

Hình thành năng lực tự học

Thầy Trần Mạnh Tùng, giáo viên dạy Toán ở Hà Nội, cho rằng môn Toán vẫn sẽ là môn bắt buộc đối với tất cả học sinh trong kỳ thi năm tới. Do đó, giáo viên bộ môn cần thay đổi cách thức dạy học, chuyển từ lối dạy theo kiểu “luyện đề, giải toán” sang trang bị kiến thức nền tảng, rèn năng lực tự học để giúp học sinh có tư duy logic, vận dụng giải quyết vấn đề.

Với cách dạy luyện theo từng dạng bài như trước đây, khi gặp dạng câu hỏi mới lạ, học sinh sẽ bị rối, thậm chí không làm được.

PGS.TS Đặng Quốc Thống, Chủ tịch Hội đồng trường Đoàn Thị Điểm (Hà Nội), chia sẻ với đề thi tốt nghiệp như năm 2025, bắt buộc thầy cô phải đổi mới phương pháp dạy học làm sao hình thành năng lực, tư duy cho học sinh.

Các thầy cô không thể cắm đầu dạy theo sách giáo khoa nữa mà cần dạy cho học sinh cách học như thế nào, mở rộng kiến thức ra sao mới hiệu quả. Điểm thuận lợi hiện nay là trên mạng có nhiều mẫu đề, nhiều giáo viên, bạn học, học sinh có thể học hỏi.

“Ví dụ với chủ đề học tập này, thầy cô hướng dẫn học sinh tự đọc, tự tìm hiểu kiến thức trước để lên lớp thảo luận, từ đó gợi mở, chăm chút cho từng học sinh theo năng lực. Em yếu thì giao bài, hướng dẫn để tiến bộ hơn và em giỏi phải khuyến khích, tạo động lực để giỏi hơn”, PGS Thống nói.

Cuộc đua học thêm quay lại

Trong kỳ thi tốt nghiệp THPT năm nay, đề thi môn Toán được coi là “điển hình” về sự đổi mới. Đề thi sử dụng 3 dạng thức câu hỏi trắc nghiệm (câu hỏi trắc nghiệm nhiều lựa chọn, câu hỏi trắc nghiệm trả lời đúng/sai, câu hỏi trắc nghiệm trả lời ngắn) với nhiều bài toán thực tế.

Một giáo viên dạy Toán tại Hà Nội khẳng định với cách ra đề thi tốt nghiệp môn Toán như hiện nay, nếu học sinh không học thêm, không thể đạt điểm cao.

Với thời lượng dạy học trên lớp như hiện tại, giáo viên dạy giỏi cũng khó có thể chuyển tải hết được nội dung chương trình yêu cầu. Trong khi những học sinh năng lực ở mức khá, yếu sẽ ngày càng gặp khó khăn.

Vị giáo viên cho rằng với đề thi năm nay, Bộ GD&ĐT phải trả lời câu hỏi mục đích của kỳ thi là gì. Nếu để xét tuyển đại học, đề thi đáp ứng được yêu cầu vì phân hóa. Nhưng nếu dùng để xét tốt nghiệp, cách ra đề thi đang đi chệch hướng.

Theo tìm hiểu của Tiền Phong, không ít giáo viên tỏ ra lo lắng, còn phụ huynh thật sự hoang mang. Sau kỳ thi tốt nghiệp THPT, ngay từ đầu tháng 7, nhiều lớp học thêm tại các trung tâm đã rầm rộ hoạt động trở lại dành cho học sinh lớp 11, lớp 12.

Thầy N.H.A., giáo viên dạy thêm tại một trung tâm bồi dưỡng văn hóa phường Hoàn Kiếm, Hà Nội, cho biết bình thường, phải đến đầu tháng 8, phụ huynh mới bắt đầu quan tâm lịch học thêm cho con trước khi năm học mới bắt đầu. Năm nay, ngay từ cuối tháng 6, nhiều phụ huynh đã giục thầy mở lại lớp học.

“Có thể thấy, những thông tin kỳ thi tốt nghiệp THPT năm nay đã gây tác động không ít đến tâm lý của phụ huynh”, thầy H.A. nói.

Thực tế khi dạy lại, một số học sinh trong lớp chưa khởi động lại tinh thần học tập. Hiện, lớp duy trì mỗi tuần học 2 buổi nhưng sau 8 buổi học, có học sinh gần như không thể hoàn thành bài tập về nhà buộc thầy phải ra “tối hậu thư”: Phụ huynh cần tìm lớp khác cho con vì đi học không hiệu quả, dẫn đến lãng phí thời gian của thầy, của trò và kinh tế của gia đình.

Có thể thấy, cách ra đề thi tốt nghiệp THPT với những câu hỏi khó sẽ “mở cửa” cho việc tăng nhu cầu học thêm kéo theo tác dụng ngược với mục tiêu mà chương trình giáo dục 2018 để ra. Việc này cũng sẽ hình thành giáo dục 2 tầng: Học hình thức trong nhà trường và học thật tại các trung tâm để thi.

Áp lực lớn với học sinh vùng khó

Theo các chuyên gia và giáo viên, đề thi Tiếng Anh năm nay hướng đến kỹ năng đọc hiểu, với ngữ liệu khó, văn cảnh dài và yêu cầu cao về từ vựng - cấu trúc.

Với những thí sinh vùng khó khăn, đây là cách tiếp cận hoàn toàn mới, vượt qua những kiến thức được dạy trong SGK. Điều này khiến nhiều em chọn thi tốt nghiệp Tiếng Anh cảm thấy hoang mang và chán nản. Nếu xu hướng này tiếp tục, sẽ hình thành tâm lý ngại học, né thi Tiếng Anh, đi ngược lại mục tiêu đưa môn học này thành ngôn ngữ thứ hai trong nhà trường.

Một điểm bất cập lớn khác đối với học sinh là sự thiếu ăn khớp giữa nội dung sách giáo khoa và cách ra đề thi. Theo chương trình mới, sách giáo khoa chỉ là một trong nhiều nguồn học liệu và đề thi không được sử dụng ngữ liệu bộ sách giáo khoa nào.

Nhưng với học sinh vùng nông thôn, miền núi, sách giáo khoa là tài liệu học tập chính, thậm chí là duy nhất. Do đó, khi nhiều câu hỏi trong đề thi tốt nghiệp năm nay vượt xa mức độ kiến thức trong sách giáo khoa, học sinh dù học đúng, học đủ vẫn không thể làm được bài.

Một chuyên gia cho rằng kỳ thi tốt nghiệp THPT năm nay đã lộ rõ độ “vênh” lớn giữa mục tiêu cải cách và khả năng tiếp cận của phần đông học sinh. Tại nhiều môn thi, đặc biệt là Toán và Tiếng Anh, đề thi bị đánh giá là quá khó, với mật độ câu hỏi vận dụng cao dày đặc, thiếu hệ thống câu hỏi ở mức cơ bản giúp học sinh trung bình làm được bài.

Điều này đã được chứng minh bằng phổ điểm môn Toán, khi có tới trên 56% học sinh dự thi đạt điểm dưới 5 và môn Tiếng Anh là hơn 38%. Đặc biệt, năm nay, số lượng học sinh có điểm thi môn Toán dưới 1 tăng gấp 10 lần năm ngoái. Chỉ riêng môn học này, năm nay số học sinh trượt tốt nghiệp tăng gấp 10 lần năm 2024.