Nghiên cứu mới được công bố ngày 27/4 trên tạp chí Environmental Health Perspectives. Phát hiện này góp phần chứng minh các chất perfluoroalkyl và polyfluoroalkyl, hay còn được gọi là PFAS, có thể liên quan tới nhiều bệnh lý nguy hiểm ở người.
Gây tổn thương gan vĩnh viễn và gan nhiễm mỡ
Nghiên cứu do nhóm chuyên gia ở Đại học Nam California, Mỹ, thực hiện, xem xét bằng chứng gây tổn thương gan của hợp chất PFAS trên loài gặm nhấm và con người.
Trong nghiên cứu của mình, nhóm chuyên gia tại Mỹ xem xét dữ liệu từ hơn 100 công trình khác. Họ phát hiện mức độ PFAS trong cơ thể và nồng độ enzyme alanine aminotransferase (ALT) tỷ lệ thuận với nhau. Đây là enzyme do gan sản xuất, nồng độ ALT cao cảnh báo gan đang bị tổn thương.
Tiến sĩ Sarah Rock, Đại học Nam California, tác giả chính, cho biết nhóm của bà cũng tìm thấy mối liên hệ rõ ràng giữa việc tiếp xúc PFAS nhiều hơn với bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD). Đây là bệnh đặc trưng bởi sự tích tụ chất béo trong gan không do uống rượu mạn tính. Bệnh thường phát triển âm thầm với triệu chứng điển hình là mệt mỏi, đau bụng.
Khi chất béo tích tụ quá nhiều trong gan sẽ gây viêm gan nhiễm mỡ không do rượu (NASH). Những người bị NASH sau đó dễ phát triển thành các biến chứng nghiêm trọng như sẹo vĩnh viễn, xuất huyết nội và suy gan hoàn toàn.
 |
| PFAS là thành phần có trong hộp đựng thực phẩm, chai nhựa, mỹ phẩm, thuốc tẩy, vải không thấm nước... Ảnh: Freepik. |
Tỷ lệ gan nhiễm mỡ, viêm gan không do rượu tại Mỹ và các nơi khác tăng cao trong những thập kỷ gần đây. Các phát hiện này cho thấy phơi nhiễm mạn tính với hợp chất perfluoroalkyl và polyfluoroalkyl có thể là nguyên nhân gây ra sự gia tăng này. Tuy nhiên, việc nghiên cứu bệnh viêm gan không do rượu rất khó khăn và tốn kém. Đến nay, rất ít nghiên cứu ở người nhằm tìm ra liệu PFAS có thể là yếu tố góp phần gây nên tình trạng này hay không.
Ngoài ra, mức enzyme ALT cao ở người cũng có thể là dấu hiệu của bệnh gan nhiễm mỡ. Các nghiên cứu khác đã phát hiện mối liên hệ giữa PFAS và những vấn đề khác như cholesterol trong máu cao.
Các tác giả đã phân lập được ba chất PFAS, gồm axit perfluorooctanoic (PFOA), perfluorooctane sulfonate (PFOS) và axit perfluorononanoic (PFNA). Chúng đều có liên quan các dấu hiệu tổn thương gan.
Tuy nhiên, hạn chế của nghiên cứu này là khó để phân tách tác động tiêu cực đến sức khỏe của hóa chất PFAS nói chung và nhiều hóa chất khác. Bởi mỗi ngày, con người tiếp xúc hàng nghìn hóa chất khác nhau. Điều đó gây khó khăn cho việc xác định những thứ nào đang gây hại cho chúng ta và cách chúng xâm nhập vào cơ thể. Dù vậy, nghiên cứu này cũng đã phát hiện điều quan trọng đó là hợp chất PFAS là mối đe dọa tiềm tàng và cần phải điều tra sâu hơn nữa.
Loại hóa chất tồn tại ở khắp nơi
PFAS là thành phần có trong hộp đựng thực phẩm, chai nhựa, mỹ phẩm, thuốc tẩy, vải không thấm nước... Do đặc tính không phân hủy sinh học nên nó được dùng để nhuộm, bôi trơn trong sản phẩm tiêu dùng như dệt may, giấy, đóng gói thực phẩm. PFAS được sản xuất và sử dụng trong nhiều ngành công nghiệp trên toàn cầu từ những năm 1940.
Hợp chất này rất bền trong môi trường và cơ thể người, không bị phá vỡ và sẽ tích lũy theo thời gian. Do đó, chúng tồn tại ở khắp mọi nơi trong môi môi trường và thường được gọi là “hóa chất vĩnh viễn”. Nó xuất hiện ở môi trường cư trú của các sinh vật sống, con người và động vật hoang dã. Sự phổ biến này đến mức các nghiên cứu có thể phát hiện PFAS trong cơ thể các nhóm này bất cứ khi nào.
 |
| PAFS tồn tại trong môi trường qua hàng loạt chất thải không thể phân hủy, làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lý nghiêm trọng ở người. Ảnh: iStock. |
Đây không phải lần đầu tiên các nhà khoa học phát hiện hợp chất này gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe. Tháng 11/2018, trong Tuần lễ Thận học ở Mỹ, một nghiên cứu công bố kết quả cho thấy hợp chất PFAS có trong môi trường sống bị ô nhiễm gây hại cho thận.
Thận là cơ quan rất nhạy cảm, dễ bị tổn thương, nhất với các độc chất từ môi trường. Các chất này đi vào máu và được lọc qua thận. Các nhà khoa học phát hiện có mối liên hệ chặt chẽ giữa PFAS và các bệnh lý thận như suy giảm độ lọc cầu thận, tổn thương ống thận và ung thư thận. Trẻ em dễ bị tổn thương thận do PFAS hơn so với người lớn.
Các nghiên cứu trước đây cho thấy PFAS ảnh hưởng đến sức khỏe con người như gây bệnh lý ung thư, bệnh lý tuyến giáp, tăng cholesterol máu, tác dụng trên hệ miễn dịch và trẻ sơ sinh bị nhẹ cân.
Để hạn chế nguy hại từ PFAS, chúng ta cần giữ gìn sạch sẽ môi trường sống, không thải các chất độc hại dùng trong công nghiệp, nông nghiệp chưa qua xử lý vào môi trường. Ngoài ra, người tiêu dùng nên xem kỹ nguồn gốc sản xuất của sản phẩm, bao bì đóng gói, hạn chế tiếp xúc hợp chất này qua các sản phẩm như thực phẩm đóng gói, vải không thấm nước, các đồ dùng không dính như Teflon, chất đánh bóng, sáp, các loại sơn…
