Loạt nguyên nhân khiến người Việt mắc ung thư gan nhiều hơn

Bệnh nhân mắc viêm gan B điều trị tại Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương. Ảnh: Thanh Đặng.

Ở tuổi 34, Nguyễn Thanh Đức vẫn nghĩ cơ thể mình khỏe mạnh, dù biết mang virus viêm gan B đã 10 năm. Anh hiếm khi đi khám sức khỏe, cho đến khi những cơn tức vùng bụng hạ sườn phải xuất hiện.

Ban đầu, cơn tức chỉ đến khi anh vận động mạnh hoặc lao động nặng. Vài tuần sau, ngay cả lúc nằm ngủ, cảm giác này cũng không buông tha. Từ tức chuyển thành đau, rồi đau dữ dội, buộc Đức phải nhập viện. Tại đây, bác sĩ thông báo anh đã mắc ung thư gan giai đoạn muộn.

Biết mình ung thư gan khi đã muộn

Trao đổi với Tri Thức - Znews, thạc sĩ, bác sĩ Nguyễn Duy Anh, chuyên ngành ung thư, người trực tiếp điều trị cho bệnh nhân Đức, cho biết khối u đã xâm lấn hệ mạch máu trong và ngoài gan, khiến việc phẫu thuật hay can thiệp nút mạch đều không còn khả thi.

Ở giai đoạn này, lựa chọn điều trị ưu tiên là thuốc miễn dịch - phương pháp hiện đại nhưng chi phí đắt đỏ. Giải pháp thứ hai là thuốc đích, chi phí vẫn lên đến hàng chục triệu đồng cho mỗi tháng.

Phim chụp của bệnh nhân 34 tuổi cho thấy đã mắc ung thư gan giai đoạn muộn. Ảnh: BSCC.

Đức cố gắng bám trụ với thuốc đích trong 3 tháng. Nhưng gánh nặng kinh tế quá lớn khiến anh phải dừng lại. Anh quyết định dùng thuốc nam như một cách bấu víu cuối cùng.

Theo bác sĩ Duy Anh, trường hợp của Đức phản ánh thực trạng đáng lo ngại khi nhiều người trẻ mang virus viêm gan B nhưng chủ quan, bỏ qua khám và theo dõi định kỳ. Chỉ đến khi cơ thể lên tiếng dữ dội, họ mới tìm đến bệnh viện, mọi cơ hội điều trị triệt để đều vuột khỏi tầm tay.

Trên toàn thế giới, khoảng 90% ung thư gan là do viêm gan B và C không được điều trị. Tại Việt Nam, ung thư gan là nguyên nhân hàng đầu gây không qua khỏi do ung thư. Việt Nam nằm trong top 10 quốc gia có tỷ lệ mắc và không qua khỏi do ung thư gan cao nhất thế giới.

Ngoài ra, nước ta ước tính có hơn 7 triệu người mắc bệnh viêm gan B và C. Nói cách khác, cứ 15 người thì có một người mắc bệnh. Tình trạng này phổ biến hơn ở người trên 25 tuổi.

Vì sao người Việt dễ thành nạn nhân của ung thư gan?

Bác sĩ Duy Anh cũng chia sẻ một nghịch lý đáng suy ngẫm là dù truyền thông phòng chống viêm gan - ung thư gan đã được đẩy mạnh nhiều năm qua, song tỷ lệ mắc và tử vong do căn bệnh này tại Việt Nam vẫn ở mức cao.

"Thực tế, đây không chỉ là vấn đề riêng của Việt Nam mà còn là xu thế chung ở nhiều quốc gia có gánh nặng viêm gan virus. Tuy nhiên, tình hình tại Việt Nam nghiêm trọng hơn bởi nhiều nguyên nhân chồng chéo", thạc sĩ, bác sĩ Nguyễn Duy Anh nói.

Một trong những lý do quan trọng nhất là gánh nặng virus từ quá khứ. Việt Nam nằm trong nhóm quốc gia có tỷ lệ nhiễm viêm gan B rất cao, ước tính 8-15% dân số, tương đương 8-12 triệu người mang HBsAg dương tính. Viêm gan C chiếm khoảng 1% dân số. Nhiều người nhiễm virus từ 20-30 năm trước hiện bước vào giai đoạn biến chứng xơ gan, ung thư gan.

Trước khi vaccine viêm gan B được triển khai rộng rãi cho trẻ sơ sinh, lây truyền từ mẹ sang con diễn ra phổ biến, dẫn tới một thế hệ nay ở độ tuổi 30-40 đã bắt đầu mắc ung thư gan sớm hơn.

"Do thời gian ủ bệnh kéo dài, tình trạng bệnh hiện nay chủ yếu phản ánh hậu quả của các ca nhiễm từ quá khứ chứ không phải hiệu quả tức thì của truyền thông gần đây", bác sĩ Duy Anh phân tích.

Một rào cản khác là việc tiếp cận dịch vụ y tế. Công tác sàng lọc viêm gan còn mang tính phong trào, chưa có hệ thống quản lý bệnh nhân trọn đời. Ở vùng sâu vùng xa, người dân ít có cơ hội khám định kỳ. Chi phí điều trị cũng là gánh nặng, bởi thuốc kháng virus viêm gan B phải dùng suốt đời, trong khi liệu trình mới cho viêm gan C có giá hàng chục triệu đồng.

Dù bảo hiểm có hỗ trợ một phần, các chi phí xét nghiệm định kỳ vẫn khiến nhiều người bỏ dở điều trị. Bên cạnh đó, chất lượng chuyên môn chưa đồng đều giữa các tuyến, khiến bệnh nhân đôi khi phát hiện muộn hoặc không được theo dõi liên tục.

Nhận thức của người dân cũng là vấn đề đáng lo ngại. Bác sĩ Duy Anh cho rằng nhiều người có tâm lý chủ quan, chỉ đi khám khi bệnh đã nặng với các triệu chứng như vàng da, cổ trướng, đau hạ sườn. Một số trường hợp giấu bệnh vì sợ bị kỳ thị, nhầm lẫn viêm gan virus với bệnh lây qua đường tình dục.

Trong khi đó, thông điệp truyền thông tuy rộng nhưng chưa cụ thể, chưa chỉ rõ cho người dân phải khám ở đâu, theo dõi ra sao, chi phí thế nào. Các chiến dịch nhắm trực tiếp đến nhóm nguy cơ cao còn hạn chế.

Thạc sĩ, bác sĩ Nguyễn Duy Anh, cho biết dù truyền thông phòng chống viêm gan - ung thư gan đã được đẩy mạnh nhiều năm qua, song tỷ lệ mắc và tử vong do căn bệnh này tại Việt Nam vẫn ở mức cao. Ảnh: BSCC.

Bên cạnh virus, lối sống không lành mạnh cũng góp phần thúc đẩy bệnh. Việt Nam thuộc nhóm quốc gia tiêu thụ rượu bia cao nhất châu Á, khiến tiến trình xơ gan và ung thư gan ở người mang HBV/HCV diễn ra nhanh hơn.

Gan nhiễm mỡ không do rượu - hậu quả của chế độ ăn nhiều đường, chất béo, ít vận động - đang trở thành "làn sóng" gây ung thư gan. Ngoài ra, thức khuya, stress, hút thuốc cũng làm tăng tốc độ tổn thương gan.

Làm gì để giảm tỷ lệ tử vong ung thư gan ở Việt Nam?

Theo số liệu trong báo cáo của Cơ quan Nghiên cứu Quốc tế về Ung thư (IARC) thuộc Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) GLOBOCAN về ung thư tại Việt Nam, năm 2022, nước ta ghi nhận 24.502 ca ung thư gan mới mắc, chiếm 13,6% tổng số ca ung thư, đứng thứ hai sau ung thư vú.

Tuy nhiên, điểm đáng lo ngại là số ca tử vong do ung thư gan lên tới 23.333, tương đương 19,4% và cao nhất trong các loại ung thư. Điều này đồng nghĩa gần như cứ một người phát hiện mắc mới thì có một người tử vong, phản ánh tiên lượng bệnh rất xấu.

Theo bác sĩ Nguyễn Duy Anh, tình trạng tỷ lệ mắc và tử vong do ung thư gan cao ở Việt Nam không xuất phát từ việc truyền thông kém hiệu quả mà là hệ quả của nhiều nguyên nhân phức tạp: gánh nặng virus từ quá khứ, hạn chế của hệ thống y tế, nhận thức chủ quan và lối sống thiếu lành mạnh.

Từ thực tế này, ông cũng đề xuất các giải pháp đồng bộ cần triển khai:

• Tăng cường sàng lọc chủ động: Triển khai chương trình quản lý bệnh nhân viêm gan suốt đời, tích hợp vào hệ thống y tế cơ sở.
• Tiêm phòng toàn diện: Đảm bảo trẻ sơ sinh trên toàn quốc được tiêm vaccine viêm gan B trong vòng 24 giờ sau sinh.
• Giảm chi phí điều trị: Mở rộng chi trả bảo hiểm cho thuốc và xét nghiệm theo dõi, đàm phán để hạ giá thuốc kháng virus.
• Nâng cao chất lượng tuyến cơ sở: Tập huấn cho bác sĩ, điều dưỡng ở tuyến huyện, xã về chẩn đoán và quản lý viêm gan.
• Truyền thông định hướng hành động: Thông điệp phải cụ thể, dễ hiểu, hướng dẫn người dân “khám ở đâu, theo dõi thế nào”.
• Kiểm soát rượu bia: Thực thi mạnh mẽ luật phòng chống tác hại rượu bia, đồng thời nâng cao nhận thức về gan nhiễm mỡ.

"Chỉ khi nào giải quyết đồng bộ tất cả các mắt xích này, Việt Nam mới có thể hy vọng kéo giảm bền vững tỷ lệ ung thư gan - căn bệnh đang đứng số 1 về tỷ lệ tử vong trong các loại ung thư tại nước ta", vị chuyên gia nhấn mạnh.