Từ khoảng tháng 5-6 đến gần giáp Tết Nguyên đán, cá rún thường di cư vào gần bờ để tìm nơi sinh sản. Ở vùng biển Gành Hào (Bạc Liêu) thời điểm này, ngư dân bắt đầu tổ chức ra khơi đánh bắt cá rún.
Cá rún là loại cá biển da trơn, thịt nhiều, ít xương nhỏ. Loài cá này rất gần gũi trong ẩm thực của người dân miền Tây bởi nấu món nào cũng ngon. Sau khi đã bán hết cá tươi cho khách hàng đi các tỉnh và các chợ, số cá còn lại được phơi khô để dành ăn dần trong những ngày mưa bão. Khô cá rún cũng là món đặc sản dân dã gần gũi trong bữa ăn gia đình ở xứ này.
 |
| Món canh sim lo của đồng bào Khmer đủ sức giúp giải nhiệt mùa hè. |
Mùa hè miền Nam có số ngày mưa tương đối nhiều. Những ngày không mưa thì thời tiết nóng bức. Đặc biệt là buổi trưa, sức nóng khiến thân thể đổ nhiều mồ hôi, người thiếu nước, mệt mỏi, khó chịu, miệng đắng, chán ăn. Vào ngày cuối tuần, gia đình tôi hay nấu những món ăn giúp kích thích vị giác. Vợ tôi người Khmer. Cha mẹ cô ấy gốc người Sóc Trăng, nơi có nhiều người Khmer, Hoa, Kinh nên bữa cơm trong gia đình tôi khá đa dạng.
Có hôm, vợ tôi nấu các món ăn thuần túy truyền thống Kinh, thỉnh thoảng đổi món Khmer hay Hoa tùy theo thời tiết và mùa. Cũng từ đó, tôi được thưởng thức món ăn rất yêu thích là canh sim lo (Som lo m'chu). Đây là món canh của đồng bào Khmer Nam bộ, có nghĩa là canh chua. Khác với món canh chua truyền thống của người Việt, canh sim lo được nấu với khô các loại cá chép, tra, đuối...
Người nấu mua 200-400 g đầu khô cá rún hay thân khô (nên chọn khô còn mới để không bị hôi dầu khi nấu). Canh được nấu cùng bắp chuối xiêm hay thân cây chuối con xắt ghém. Ở quê, chỉ cần ra vườn kiếm gốc chuối xiêm nào trổ buồng gần hết nải thì dùng lưỡi hái cắt một nhát hay dùng dao chặt một, hai cây chuối con.
Phụ liệu cho món canh này cũng dễ tìm gồm cơm mẻ, me xanh hay me vắt, ớt, ngò gai, ngò om, tỏi, sả, đường, hạt nêm, nước mắm. Đặc trưng hương thơm hấp dẫn của món canh này chủ yếu từ cơm mẻ, ngò gai.
Cách chế biến canh chua sim lo không hề cầu kỳ. Đầu tiên, ngâm khô trong nước khoảng 15-45 phút cho nở ra và bớt vị mặn. Bắp chuối tách bỏ phần già bên ngoài, rửa sạch với nước phèn chua, sau đó ngâm trong nước pha muối ăn. Sau khi xả nước sạch, cắt bỏ phần đuôi của bắp chuối rồi chẻ làm tư, cắt bỏ phần cùi. Ớt trái cắt đôi. Ngò gai xắt chỉ theo chiều ngang của lá, sả lặt bỏ phần lá già bên ngoài, cắt bỏ phần đầu có rễ, cắt bớt ngọn lá rồi dùng dao đập cho hơi dập.
Tiếp theo, vớt khô ra rửa lại với nước sạch, để một chút cho khô ráo nước rồi chặt đầu khô ra làm đôi, nếu nấu bằng thân khô thì chặt từng miếng. Cho chút mỡ hay dầu thực vật vào nồi, bắc lên lò. Khi mỡ sôi, cho tỏi bằm vào phi vàng, chiên khô rồi cho sả đã đập dập vào, tiếp tục xào qua lại cho sả ngả vàng, có mùi thơm. Kế đó, cho vào nồi một tô nước lọc và phần cơm mẻ đã lược sạch.
Đun lửa liu riu cho khô mềm và chất ngọt từ thịt, xương khô tươm ra rồi chờ nồi nước sôi lên. Nêm gia vị vừa ăn rồi cho ớt vào, đợi nước sôi khoảng 15-20 phút, cho bắp chuối vào, thêm 10 phút nữa, cho vào vài muỗng mỡ đã phi tỏi và ngò gai xắt chỉ rồi tắt bếp. Bạn chỉ cần múc canh ra tô dọn lên bàn, thêm chén nước mắm ngon nguyên chất và vài khoanh ớt rồi cùng người thân thưởng thức hương vị độc đáo của món canh.
Gắp miếng khô cá rún kẹp miếng bắp chuối, chấm vào chén nước mắm thơm, cay; nhai từ từ để cảm nhận độ dai dai, mằn mặn, beo béo của khô tan dần... cùng vị bùi bùi hơi chát của bắp chuối, chua chua, ngòn ngọt, thơm thơm của nước canh nêm cơm mẻ cùng hương thơm của sả, tỏi, ngò gai, ớt. Những thứ ấy hòa quyện thành một hương vị lạ trôi dần vào cuống họng, lọt thỏm xuống bao tử. Có cảm giác như bầu không khí oi bức của mùa hè đang được xoa dịu.
Khó mà diễn tả cảm giác khi chan miếng canh chua vào chén bún, dùng đũa lùa bún vào miệng và húp thêm ngụm canh. Thứ nước chua, ngọt, thơm, cay ấy thấm tan trên đầu lưỡi hòa cùng âm thanh của nước canh chạy qua môi và tiếng hít hà từ vị cay của ớt tạo thành một hợp khúc nhạc đồng quê miền Tây tuyệt trần.
Giờ đây, canh chua sim lo đã trở thành món ăn ngon không chỉ của riêng đồng bào Khmer Nam bộ mà của cả miền Tây. Dù bạn có khó tính hay kén ăn đi chăng nữa, trong một trưa hè nóng bức, được ngồi ăn bữa cơm với món canh chua sim lo thì không còn gì để phàn nàn về vị ngon tuyệt cú mèo của nó.
“Khô cá rún nấu sim lo
Có thêm bắp chuối ăn no đã thèm”.
