Món khoái khẩu trên mâm cơm Việt dễ khiến sán làm tổ trong bụng

Người phụ nữ 65 tuổi (Phú Thọ) nhập viện trong tình trạng cơ thể suy kiệt, mệt mỏi kéo dài, sụt cân nhanh chóng, kèm theo ho dai dẳng và đau đầu không rõ nguyên nhân. Các xét nghiệm chuyên sâu cho thấy bà nhiễm cùng lúc 5 loại ký sinh trùng, trong đó có sán lá gan và giun chó mèo.

Điều khiến nhiều người ngạc nhiên là nguồn lây nhiễm lại đến từ một thói quen tưởng chừng vô hại. Thay vì trụng rau qua nước sôi hay ngâm khử khuẩn, bà T. chỉ rửa sơ bằng nước lã rồi dùng trực tiếp với bún, phở hay các món cuốn.

Không riêng bà T., thói quen ăn rau sống vẫn phổ biến trong bữa ăn hàng ngày của nhiều người Việt. Tuy nhiên, ít ai ngờ rằng thói quen ấy lại có thể trở thành “cánh cửa” đưa ký sinh trùng len lỏi vào cơ thể.

Giun sán ký sinh trong cơ thể người bệnh. Ảnh: Shutterstock.

Hàng triệu người có nguy cơ nhiễm giun sán

Theo thống kê từ Viện Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng Trung ương, hiện có khoảng 33 triệu người Việt Nam nằm trong nhóm có nguy cơ nhiễm giun sán. Tỷ lệ mắc bệnh dao động từ 20 đến 50%, tùy theo khu vực địa lý, trong đó các tỉnh miền Trung và Tây Nguyên là những nơi ghi nhận tỷ lệ nhiễm cao nhất.

Tại khu vực Nam Bộ, nhiều khảo sát cũng cho thấy tình trạng đáng lo ngại: khoảng 8,7% trẻ em bị nhiễm giun móc/mỏ, trong khi gần 1/4 số trẻ (24,4%) có kháng thể với Toxocara - loại giun đũa lây từ chó mèo sang người.

TS.BS Huỳnh Hồng Quang, Phó viện trưởng phụ trách chuyên môn, Viện Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng Quy Nhơn, chỉ ra Việt Nam có khí hậu nhiệt đới, nóng ẩm, mưa nhiều. Kết hợp với thói quen sinh hoạt và ăn uống chưa hợp vệ sinh, đây là điều kiện lý tưởng để nhiều loại ký sinh trùng phát triển và lan truyền.

Rau sống là món ăn gần như không thể thiếu trong bữa cơm người Việt. Ảnh: Eviva Blog.

Khi rau được trồng ở nơi ẩm thấp, tưới bằng nước bẩn hoặc dùng phân tươi chưa qua xử lý, trứng và ấu trùng giun sán dễ bám vào thân, lá. Khi ăn sống, trứng giun theo đường tiêu hóa đi vào cơ thể, nở thành ấu trùng rồi lan theo máu đến gan, phổi, da, thậm chí cả mắt và não. Một số loại ký sinh trùng còn có thể sống nhiều năm trong cơ thể nếu không được phát hiện, âm thầm gây tổn thương gan, giảm miễn dịch hoặc ngứa ngáy kéo dài.

Các nghiên cứu của Viện Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng TP.HCM cũng từng chỉ ra các loại cải xanh, rau má, cải cúc hay xà lách xoong có thể nhiễm ký sinh trùng lên đến 100%.

Ngay cả các loại rau quen thuộc như xà lách, rau muống hay rau gia vị cũng có tỷ lệ nhiễm tới 92,3%. Việc rửa rau bằng nước sạch như cách làm phổ biến hiện nay chỉ giảm được một phần mầm bệnh. Sau ba lần rửa, vẫn còn hơn 50% rau nhiễm ký sinh trùng.

Khổ sở vì giun sán ký sinh

Suốt 5 năm, người đàn ông 43 tuổi sống tại Hà Nội phải chịu đựng cảm giác ngứa ngáy dữ dội khắp cơ thể. Anh đã thử nhiều loại thuốc điều trị da liễu nhưng không thuyên giảm. Chỉ đến khi các vùng da bị trầy xước bắt đầu loét và nhiễm trùng, anh mới đến Bệnh viện Đặng Văn Ngữ (Viện Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng Trung ương) thăm khám và được xác định nhiễm giun đũa chó mèo.

Thời điểm nhập viện, cơ thể bệnh nhân nổi nhiều sẩn đỏ, vết ban, kèm theo những đường ngoằn ngoèo dưới da - dấu hiệu điển hình cho thấy ấu trùng đang di chuyển trong mô. Xét nghiệm máu cũng ghi nhận phản ứng dị ứng do ký sinh trùng gây ra.

Điều khiến bác sĩ chú ý là bệnh nhân không ăn thịt tái sống hay gỏi, nhưng lại có thói quen ăn rau sống hàng ngày, đặc biệt là các loại rau mọc dưới nước như rau muống, rau cần, rau ngổ - vốn dễ nhiễm trứng ký sinh trùng nếu không được làm sạch kỹ.

Hàng trăm con giun ký sinh trong ruột của bé trai. Ảnh: Bệnh viện Nhi đồng 2.

Không chỉ dừng lại ở những cơn ngứa ngáy ngoài da, ký sinh trùng còn có thể âm thầm gây tổn thương nội tạng, dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm. Trường hợp của anh N.T.D. (39 tuổi, Phú Yên) là một ví dụ.

Anh có tiền sử bạch cầu cấp, đã điều trị hóa chất nhiều đợt, nhưng gần đây phải nhập viện vì ho, sốt và đau tức ngực. Qua thăm khám, bác sĩ phát hiện anh bị áp xe gan, nghi do nhiễm sán lá gan lớn. Nguyên nhân được cho là đến từ thói quen ăn rau sống thường xuyên, đặc biệt là rau muống và rau ngổ trồng dưới ao hồ.

Theo TS.BS Huỳnh Hồng Quang, Phó viện trưởng phụ trách chuyên môn Viện Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng Quy Nhơn, các loại ấu trùng như giun đũa chó mèo, sán lá gan lớn, giun lươn… có thể xâm nhập vào cơ thể người qua đường tiêu hóa hoặc da, rồi di chuyển đến gan, phổi, mắt, tim, não và nhiều cơ quan khác.

Tại đây, chúng hút chất dinh dưỡng, gây viêm nhiễm, tổn thương nội tạng, dị ứng kéo dài, suy dinh dưỡng, thiếu máu… và có thể đe dọa tính mạng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Trong những trường hợp nặng, như nhiễm ấu trùng sán dây lợn lên não, bệnh nhân có thể gặp biến chứng nguy hiểm liên quan đến hệ thần kinh trung ương.

5 nguyên tắc an toàn để phòng giun sán

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến khích mỗi người hãy thực hành 5 nguyên tắc sau để phòng ngừa bệnh từ thực phẩm, bao gồm cả nguy cơ nhiễm ký sinh trùng từ rau sống:

• Giữ vệ sinh sạch sẽ: Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, nhất là trước khi chế biến thức ăn và sau khi đi vệ sinh. Giữ bếp, dụng cụ nấu ăn và thực phẩm luôn sạch sẽ để tránh vi khuẩn phát triển.
• Tách riêng thực phẩm sống và chín: Dùng riêng thớt, dao và hộp đựng cho thực phẩm sống (như thịt, cá) và thực phẩm đã nấu chín, nhằm tránh tình trạng lây nhiễm chéo vi sinh vật từ thực phẩm sống sang thực phẩm đã qua chế biến.
• Nấu chín kỹ thức ăn: Chỉ ăn khi thức ăn đã được nấu chín hoàn toàn. Điều này giúp tiêu diệt các loại vi khuẩn và ký sinh trùng có thể còn sót lại trong thực phẩm, đặc biệt là thịt và rau sống.
• Giữ thực phẩm ở nhiệt độ an toàn: Không để thức ăn chín ngoài nhiệt độ phòng quá lâu. Cần bảo quản thực phẩm trong tủ lạnh hoặc giữ nóng nếu chưa dùng ngay để hạn chế vi khuẩn phát triển.
• Sử dụng nguyên liệu và nước an toàn: Chọn thực phẩm tươi, rõ nguồn gốc, và sử dụng nước sạch để rửa rau hoặc chế biến món ăn. Với rau sống, nên ngâm kỹ trong nước muối loãng hoặc dung dịch sát khuẩn thực phẩm trước khi ăn.