Muốn hết cảnh ép học, phải gỡ áp lực thi cử

Chuyên gia cho rằng học sinh đang đối mặt với áp lực từ các kỳ thi căng thẳng. Ảnh: Hà Linh/Tiền Phong.

TS Nguyễn Thành Nhân, cố vấn cao cấp Hệ thống giáo dục Tài năng trẻ Châu Á - Thái Bình Dương, cho rằng việc xử phạt phụ huynh vì ép con học chỉ chạm đến phần ngọn, còn gốc rễ của vấn đề nằm ở chính cách tổ chức thi cử, đánh giá và định nghĩa “thành công” trong giáo dục hiện nay.

Theo TS Nhân, áp lực học tập của học sinh hiện nay đến từ bản thân các em, từ gia đình và từ hệ thống tuyển sinh, thi cử. Do đó, cần xác định đúng áp lực nào lành mạnh và áp lực nào độc hại là chìa khóa để nuôi dưỡng động lực nội tại, thay vì đẩy các em rơi vào kiệt sức và phản kháng.

Có những học sinh so sánh với bạn bè và tạo áp lực cho chính mình. Nếu áp lực xuất phát từ nhu cầu tự hoàn thiện, nhận ra mình còn thiếu và muốn bù đắp kiến thức, kỹ năng, đó là “áp lực dương”.

Loại áp lực này gắn với mục tiêu rõ ràng, tiến bộ từng bước, biết tự đánh giá và điều chỉnh. Tuy nhiên, khi mục tiêu lệch sang “hơn bạn”, “đứng nhất lớp bằng mọi giá”, áp lực nhanh chóng biến thành gánh nặng so sánh.

Các em dễ bỏ quên thể thao, nghệ thuật, kỹ năng sống, những trụ cột bắt buộc trong một thế giới coi trọng phát triển toàn diện. Thành tích cao mà thiếu sức khỏe, cảm xúc và kỹ năng xã hội sẽ không bền vững.

Áp lực từ phụ huynh đối với con cái cũng có ranh giới mong manh giữa “trợ lực” và “cản lực”. Khi con chưa chủ động hoặc còn yếu kỹ năng tự học, cha mẹ cần tạo lực trợ phù hợp, trong đó có sự thiết lập nề nếp, đồng hành, huấn luyện phương pháp. Mỗi bạn nhỏ có tốc độ tiếp thu khác nhau, tác động bên ngoài vừa đủ sẽ giúp các em chạm tới điểm tối ưu của chính mình.

Ngược lại, nếu con đã chủ động học tập nhưng cha mẹ vẫn gây áp lực phải giỏi hơn người này, vượt người kia, có thể trở thành “cản lực” cho sự tiến bộ của con.

“Tôi từng chứng kiến có em cặm cụi ghi chép từng điểm cộng, kiểm tra thường xuyên của bạn để so sánh”, ông Nhân nói.

TS Nhân cũng phân tích các chính sách, chương trình cũng tạo vòng xoáy áp lực đối với học sinh. Thực tế, nội dung sách giáo khoa hiện nay không khó nhưng đề thi, đặc biệt kỳ thi tốt nghiệp THPT đồng thời làm dữ liệu tuyển sinh đại học, lại có xu hướng khó hơn, khiến học sinh và phụ huynh lao vào vòng xoáy học thêm.

TS Nguyễn Thành Nhân cho rằng ở các kỳ thi chuyển cấp, áp lực chỗ học “tốt” càng làm nóng thị trường luyện thi. Về dài hạn, lời giải phải đến từ chính sách vĩ mô, trong đó tách bạch mục tiêu thi cử; cân nhắc phân tách kỳ thi tốt nghiệp mang tính phổ thông và tuyển sinh đại học mang tính chọn lọc.

Mặt khác, nâng cao trình độ giáo viên, nhất là vùng khó; phân bổ nguồn lực để chất lượng trường công đồng đều hơn, từ đó giảm “điểm nóng” đầu vào.

Nghị định 282 của Chính phủ quy định phạt tới 10 triệu đồng đối với hành vi ép con học là khó thực thi. Bởi ý tưởng xử phạt phụ huynh vì ép con học có thể xuất phát từ mong muốn bảo vệ trẻ khỏi lạm dụng áp lực.

Nhưng thực tế có nhiều vướng mắc như làm thế nào xác định là “ép học” ở mức vi phạm; ranh giới giữa kỷ luật lành mạnh và ép buộc độc hại rất mờ, việc chứng minh hành vi, mức độ và hậu quả trên thực tế không đơn giản.