 |
Bạch tuộc là gì?
Để trả lời câu hỏi này, có lẽ phần lớn công chúng sẽ nghĩ tới một loại hải sản ngon, phổ biến, hoặc cùng lắm là nhớ tới chú bạch tuộc Paul từng thu hút sự chú ý của cả thế giới nhờ những “tiên đoán” chính xác về các trận cầu tại World Cup 2010.
Với những độc giả “nghiện” Wikipedia hoặc học sinh giỏi môn Sinh học, có thể câu trả lời sẽ có thêm phần về trí thông minh vượt trội của loài động vật thân mềm nếu so sánh với các cư dân khác của vương quốc đại dương. Đây là những câu trả lời dễ hiểu, bởi chúng ta đương nhiên chỉ coi những con bạch tuộc “thông thường” (common octopus hay octopus vulgaris) là một con vật, không hơn, không kém.
Nhưng với nhà làm phim người Nam Phi Craig Foster, một cô bạch tuộc “thông thường” như vậy không phải là con vật, lại càng không phải món ăn ngon. Sinh vật đó là “cô giáo” của người đàn ông trung niên về thiên nhiên, về cuộc sống, và cũng là nhân vật chính của bộ phim tài liệu xuất sắc My Octopus Teacher (Cô giáo bạch tuộc của tôi).
Tình bạn giữa người và bạch tuộc
Được hai đạo diễn Pippa Ehrlich và James Reed nhào nặn cho Netflix dựa trên những thước phim tư liệu về cuộc gặp gỡ kỳ lạ và đầy lý thú của Craig Foster với cô bạch tuộc ở nơi tận cùng của lục địa đen giáp với Đại Tây Dương - Mũi Bão tố (Cape of Storms), My Octopus Teacher kể lại tình bạn tưởng chừng không thể giữa một người đàn ông từng trải qua mọi cung bậc cảm xúc của cuộc đời với một cô bạch tuộc tưởng như vô tri vô giác.
Craig Foster không phải mẫu người mơ mộng với khả năng tìm thấy tâm hồn ở mọi tạo vật trên thế giới. Trái lại, ông là nhà làm phim mệt mỏi với những biến cố của cuộc đời, với cảm giác bất lực trong việc giao tiếp với cả những người thân yêu nhất, như cậu con trai Tom.
 |
| Nhà làm phim Craig Foster. |
Do đó, Foster quyết định từ bỏ máy quay để một mình quay về với biển cả quê hương ở Mũi Bão tố, nơi ông có thể ngụp lặn thoả thích trong nỗi cô đơn giữa khu rừng tảo bẹ đẹp đẽ và đầy bí ẩn mà không phải tiếp xúc với con người, không phải suy nghĩ về cuộc đời.
Chính tại khu rừng dưới nước, ông đã gặp cô bạch tuộc tuy không tên, chẳng tiếng nói, nhưng bộc lộ trí thông minh đáng kinh ngạc trong việc săn mồi hay nguỵ trang tránh lũ cá mập pijama luôn rình mò trong bóng tối đại dương. Từ chỗ tò mò, Foster bắt đầu thực sự chú tâm tìm hiểu, để rồi nhận ra rằng “con vật” ấy có nhiều điểm gần gũi hết mực với người đàn ông cô đơn giữa làn nước lạnh giá phương Nam.
Từ đây, Craig Foster cố sức gây dựng một “tình bạn”, một sợi dây cảm xúc tưởng chừng bất khả với cô bạch tuộc không tên và không tiếng nói ấy. Xuyên suốt My Octopus Teacher, người xem được chứng kiến nhiều thời khắc khác nhau của tình bạn ấy, từ hồi hộp, buồn bã, cho tới hạnh phúc, lo âu, đồng thời cảm nhận được sự trưởng thành, cứng cáp của sợi dây cảm xúc giữa đôi bên.
Cuối cùng, tất cả sẽ phải công nhận rằng tình bạn giữa con người và “một con vật” tưởng chừng nhỏ bé, tăm tối như bạch tuộc không hề là bất khả.
Sự chân thành của bộ phim
Nếu phải gói gọn My Octopus Teacher trong một từ, thì có lẽ đó là sự chân thành. Ở từng thước phim đặc tả thiên nhiên tuyệt vời của đất nước Nam Phi nói chung và khu rừng tảo bẹ nói riêng, hay trong từng lời tâm sự của Craig Foster dành cho cô bạch tuộc hay cho thế giới đại dương bao la, người xem đều có thể cảm nhận được tình cảm chân thành.
Đó là cảm xúc mà các nhà làm phim và nhân vật trong phim như Foster, như cậu con trai Tom của ông dành cho cô bạch tuộc và thế giới tự nhiên. Tất nhiên sự trung thực và chân thành luôn là phẩm chất cần có của một bộ phim tài liệu hay.
 |
| Bộ phim kể về tình bạn chân thành giữa Craig Foster và cô bạch tuộc không tên. |
Nhưng sự chăm chút, tỉ mỉ, kỹ lưỡng của Craig Foster và đồng nghiệp nhằm đặc tả một cách chính xác nhất, rõ ràng nhất, dễ nắm bắt nhất sự đa dạng và chiều sâu của cuộc sống nơi đại dương đã giúp khán giả hiểu ra một sự thật. Đó là con người chỉ là một phần của thế giới rộng lớn với sợi dây kết nối thực ra vẫn luôn tồn tại và chờ đợi được khai phá, như cái cách Foster đã nhận ra tình cảm của ông dành cho “cô giáo bạch tuộc”.
Có lẽ với nhiều người xem, cái tên “Cô giáo bạch tuộc của tôi” sẽ đem lại nhiều nghi ngại bởi cái định kiến “bạch tuộc chỉ là một con vật” do thiếu vắng sự tiếp xúc với thiên nhiên theo một cách tự nhiên. Nhưng Craig Foster, và My Octopus Teacher, sẽ nhanh chóng hoá giải nỗi hoài nghi ấy nhờ những cảnh quay xuất sắc về một thế giới xa lạ nơi tận cùng thế giới.
Dưới đáy đại dương, trong bóng tối của những cây tảo bẹ khổng lồ, người xem sẽ tìm thấy cảm xúc lắng đọng. Nhìn cách cô bạch tuộc lấy chiếc xúc tu chạm vào bàn tay chai sạn nhưng run run vì hạnh phúc của Foster, chắc hẳn nhiều ông bố, bà mẹ sẽ nhớ đến giây phút được chứng kiến đứa con của mình ra đời, được cầm bàn tay bé nhỏ, mỏng manh của một sinh linh còn chưa biết nói, nhưng đã có sẵn trong mình mầm mống tình cảm.
Ánh mắt khắc khoải của Foster khi nói về những giờ phút hiểm nguy - vốn đầy rẫy trong cuộc đời ngắn ngủi của cô bạch tuộc nơi đại dương khốc liệt - có lẽ còn gợi nhắc nhiều người xem về sự lo âu, bồn chồn mà họ dành cho người yêu quý trong những khúc quanh bão tố của cuộc đời.
My Octopus Teacher có rất nhiều giây phút như thế để khán giả có thể cảm nhận được tình bạn thật sự giữa Foster và cô giáo bạch tuộc.
Con người chỉ là một phần của Trái Đất
Trong bối cảnh xã hội hiện đại đang dần chiếm chỗ thiên nhiên hoang dã, con người tàn phá nguồn sống tự nhiên với tốc độ chóng mặt để rồi phải đối mặt với hậu quả do chính mình gây ra, nhiều nhà làm phim đã và đang cố gắng kêu gọi lương tri của nhân loại trong việc bảo tồn thiên nhiên, lưu giữ các nguồn sống quý giá còn lại trên Trái Đất.
Thông thường, các đạo diễn sẽ chọn cách nói chuyện trực diện, nêu thẳng hậu quả tàn khốc mà nhân loại sẽ phải hứng chịu như trong An Inconvenient Truth (2006) của David Guggenheim, hoặc đặc tả vẻ đẹp đa dạng đến nghẹt thở nhưng cũng hết sức mỏng manh, cần sự bảo vệ của Trái Đất như ở Our Planet do huyền thoại David Attenborough dẫn dắt.
 |
| Con người, xét cho cùng, chỉ là một phần của Trái Đất. |
Cũng là một tác phẩm tuyệt đẹp về thiên nhiên, nhưng My Octopus Teacher chọn một cách khác để nêu thông điệp. Thông qua cuộc tao ngộ tưởng chừng hiếm có giữa Craig Foster và cô giáo bạch tuộc của ông, bộ phim đơn giản nói lên rằng chúng ta - con người hiện đại - cũng chỉ là những cư dân của một thế giới rộng lớn trên Trái Đất. Nơi đây còn rất nhiều cư dân khác, với những số phận khác, cách sống khác, lối ứng xử khác.
Chỉ có nỗ lực bảo vệ môi trường, bằng mong muốn thực sự đến với tự nhiên, tìm về với thiên nhiên, nhân loại mới có thể có cơ hội thực sự làm quen, trải nghiệm những tình cảm quý giá như Foster trong gần một năm dõi theo cô giáo bạch tuộc của ông.
Từ lối sống đẹp đẽ, con người có thể tìm thấy cơ hội giúp cuộc sống của mình bớt cô đơn hơn, để thấy cuộc đời đẹp hơn, đáng sống hơn, như cách Craig Foster vun đắp lại tình cảm với con trai thông qua cảm hứng có được từ biển cả, từ cô giáo bạch tuộc.
