Virus varicella zoster gây bệnh thủy đậu ở trẻ em, sau đó nằm yên trong cơ thể, khi có cơ hội sẽ gây bệnh zona (herpes zoster) ở người trưởng thành.
Lúc đầu, người bệnh bị nhức đầu, sợ ánh sáng, khó ở, hiếm khi có sốt, có cảm giác bất thường ở da (ngứa, đau nhói hoặc dữ dội). Khoảng sau 1-5 ngày, xuất hiện các nốt hồng ban dát sẩn, tiến triển thành các cụm nước trong. Mụn nước có thể rộng ra cả một vùng da. Điểm đặc biệt là mụn nước chỉ ở một bên, ít khi lan qua vùng ranh giới giữa thân.
Trong vòng 3-5 ngày lần lượt chuyển qua các giai đoạn hóa mủ, loét đóng vảy. Sau chừng 2 tuần, các tổn thương da sẽ lành, để lại vết sẹo và thay đổi màu da vĩnh viễn. Tổn thương da thường kéo thành vạt dài, khu trú ở vùng hông, lưng, cổ đùi hay bị nhầm với dịch tiết của con dời, nên dân gian gọi là bệnh “dời leo”.
Đa số (phần lớn là trẻ), zona chỉ lan tỏa ở da, chỉ có 5-10% (phần lớn là người cao tuổi) zona có thể gây tổn thương nội tạng (viêm phổi, viêm não, viêm gan hoại tử võng mạc) có trường hợp dẫn đến tử vong (thường do viêm phổi) song hiếm gặp.
Nhóm kháng virus
Dùng trong giai đoạn cấp tính. Thuốc rút ngắn thời gian bài xuất virut, làm ngưng nhanh sự hình thành tổn thương mới, đẩy nhanh tốc độ liền sẹo, giảm độ nặng cơn đau cấp. Thường chọn một trong ba thứ acyclovir, valacyclovir, famcilovir. Chúng khác nhau một số điểm nhỏ: valacyclovir là tiền chất của acyclovir, sản xuất ra acyclovir cao gấp 5 lần acyclovir.
Uống valacyclovir mỗi 8 giờ một lần 1.000 mg sẽ có hiệu quả bằng acyclovir 4 giờ một lần 800mg. Valacyclovir, famciclovir có cân bằng dược động học tốt, cách dùng đơn giản hơn, được ưa thích hơn.
Cần dùng sớm trong vòng 24-48 giờ khi có triệu chứng, với liều cao. Không dùng dạng thuốc bôi vì không có hiệu quả. Thuốc không gây ra tác dụng bất lợi nào. Tuy nhiên, với người suy thận, cần giảm liều. Chưa có thông tin đầy đủ vì thế không nên dùng cho người có thai.
Nhóm giảm đau
Đau thần kinh sau zona thường xuất hiện 30-60 ngày sau khi nổi phát ban hay sau khi liền sẹo. Cảm giác đau rất khó chịu: nhức nhối, rát bỏng như dao đâm, điện giật. Đau có thể kéo dài nhiều tháng hay nhiều năm, kèm theo một số rối loạn cảm giác khác nhau, đặc trưng nhất là loạn cảm giác đau (áo quần bị tiếp xúc với vùng da bị ảnh hưởng, dù chỉ chạm nhẹ, cũng có thể gây đau dữ dội).
Ngoài ra có thể bị dị cảm (cảm giác như kim châm xảy ra tự phát), loạn cảm (cảm giác bất thường với các kích thích lên da), có thể kèm theo triệu chứng trầm cảm. Thuốc có thể dùng riêng hay phối hợp, gồm:
Lidocain: dùng dạng thuốc dán 5%. Thuốc có thể gây kích ứng tại chỗ, ít khi gây độc hại toàn thân. Chỉ được dán lên vùng da nguyên vẹn.
Kem capsaicin: hoạt chất chiết xuất từ quả ớt. Dùng dạng bôi có nồng độ 0,025-0,075%. Lúc đầu bôi loại có nồng độ thấp sau bôi loại có nồng độ cao. Chỉ được bôi lên vùng da lành. Thuốc gây rát bỏng. Một số người bỏ điều trị vì không chịu nổi.
Amitriptylin, nortriptylin là thuốc chống trầm cảm 3 vòng. Bắt đầu thường dùng từ liều thấp sau tăng cao, chia thành 3 lần uống trong ngày. Thuốc có thể làm an thần, gây lú lẫn, bí tiểu, hạ huyết áp tư thế, khô miệng, loạn nhịp tim (nên hạn chế dùng cho người cao tuổi).
Oxycodon: là thuốc giảm đau thuộc họ thuốc phiện. Tác dụng phụ: táo bón, gây nghiện, nên hạn chế dùng. Dùng liều từ 5-20 mg/ngày.
