Sợ sập bẫy lừa đảo, cha mẹ muốn cấm con dùng mạng xã hội

Những ngày này, khi đọc các bản tin nói về việc học sinh bỏ nhà đi theo lời dụ dỗ của người lạ, chị Trần Anh, phụ huynh tại TP.HCM, lại thấy lo lắng cho sự an toàn của hai đứa con đang ở độ tuổi THCS và THPT.

Người mẹ nhiều lần tính đến chuyện cấm con dùng điện thoại di động và tránh xa mạng xã hội, nhưng cũng sợ điều này có thể phản tác dụng.

Trẻ em là đối tượng dễ bị lừa

Chia sẻ với Tri Thức - Znews, chị Anh cho biết trường của con chị theo học không cho phép học sinh sử dụng điện thoại. Do đó, con chị chỉ mở điện thoại khi ở nhà và được bố mẹ cho phép lướt mạng trong thời gian rảnh, khi đã hoàn thành xong bài tập và việc nhà.

Người mẹ không cấm con dùng nhưng đôi khi, chị sẽ “hỏi dò” cách con sử dụng điện thoại và mạng xã hội. Chị cũng nhiều lần nhắc con không nên dùng các ứng dụng nhắn tin với người lạ, hay lên mạng cãi nhau, đôi co vì những chuyện không cần thiết.

Khi công nghệ và trí tuệ nhân tạo ngày càng phát triển, chiêu trò lừa đảo qua mạng lại càng tinh vi hơn. Cá nhân chị Trần Anh cũng thừa nhận rằng đôi khi, người lớn có nhiều kinh nghiệm sống cũng có thể bị lừa.

Vì thế, chị càng lo trẻ nhỏ dễ rơi vào tầm ngắm của kẻ xấu nếu các con không đề phòng. Nhưng nếu cấm con hoàn toàn, chị cũng sợ con sẽ sinh ra tâm lý phản kháng, lén dùng điện thoại và càng dễ rơi vào bẫy lừa đảo.

Lừa đảo trẻ em qua mạng không phải chiêu trò mới chỉ xuất hiện trong năm 2025. Những năm trước, tình trạng này cũng đã xuất hiện và được các cơ quan, tổ chức thống kê.

Ví dụ, năm 2024, Bộ Công an từng liệt kê 24 hình thức lừa đảo trực tuyến. Các vụ lừa đảo nhắm tới trẻ em chủ yếu tập trung vào 3 hình thức là lừa đảo cuộc gọi bằng Deepfake, lừa đảo tình cảm, dẫn dụ trẻ chia sẻ hình ảnh nhạy cảm hoặc lừa cung cấp dịch vụ lấy lại tài khoản Facebook.

Còn theo báo cáo của tổ chức ChildFund Việt Nam vào năm 2023, khoảng 76% trẻ em có xu hướng tìm kiếm, chấp nhận những người bạn mới trên mạng xã hội.

Trung tâm Sáng kiến sức khỏe và dân số cũng chỉ ra gần 36,5% trẻ em đã phải trải nghiệm các thông tin, hình ảnh liên quan bạo lực trên Internet. Đáng chú ý, hơn 13% trẻ em bị tiếp xúc không mong muốn với các tài liệu khiêu dâm trên mạng.

Không nên và cũng không thể cấm

Trao đổi với Tri Thức - Znews, PGS.TS Trần Thành Nam, chuyên gia tâm lý, Phó hiệu trưởng Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội, nhận định việc cấm con cái sử dụng điện thoại hay mạng xã hội không phải là một biện pháp hiệu quả và không khả thi trong thế giới số hiện nay.

Lý giải việc này, theo ông Nam, cha mẹ không thể ở bên cạnh con 24/7 để kiểm soát và trẻ cũng cần kết nối, tương tác với bạn bè. Bên cạnh đó, việc cấm đoán có thể hạn chế cơ hội học tập, kết nối, giao lưu và tương tác của trẻ trên môi trường số, qua đó làm cản trở việc hình thành năng lực số.

Ông Nam nhận định việc cấm con cái sử dụng điện thoại hay mạng xã hội không khả thi trong thế giới số hiện nay. Ảnh: UED.

Nếu bị cấm đoán vô lý hoặc không được giải thích, trẻ có thể không chia sẻ với bố mẹ, tìm cách thực hiện nhưng giấu giếm, dẫn đến những tình huống nguy hại hơn.

“Thực tế, những vụ việc tiêu cực xảy ra trên mạng không phải do bản thân mạng xã hội mà là vấn đề nằm ở mối quan hệ giữa con người với con người, đặc biệt là mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái trở nên quá xa cách”, ông Nam nhấn mạnh.

Khi mối quan hệ không tốt, cha mẹ không biết con đang làm gì, quan tâm điều gì, hay có bất ổn hay không, và con cũng không chia sẻ nỗi lo lắng của mình. Điều này khiến trẻ dễ bị dụ dỗ, lừa đảo và thao túng tâm lý bởi những kẻ xấu trên mạng.

Chung quan điểm với ông Trần Thành Nam, tiến sĩ Xã hội học, chuyên gia tham vấn tâm lý Phạm Thị Thúy nhận định một số phụ huynh khi phát hiện con có dấu hiệu bị lừa qua mạng thường chọn cách "cấm cửa" hoàn toàn, không cho con dùng điện thoại hay mạng xã hội.

Tuy nhiên, theo bà, đây là một giải pháp mang tính cưỡng chế, không đem lại hiệu quả như mong muốn, thậm chí có thể phản tác dụng.

“Trẻ sẽ vẫn tìm mọi cách để tiếp tục truy cập mạng. Có em đi mượn điện thoại ở tiệm tạp hóa, tiệm photocopy… chỉ để giữ liên lạc với người lạ. Càng cấm, trẻ càng xa rời cha mẹ, càng cảm thấy cô đơn, không được tin tưởng”, bà Thúy chia sẻ.

Nên quản lý con thông minh hơn

Từ những phân tích trên, PGS.TS Trần Thành Nam cho rằng thay vì cấm, biện pháp quản lý thông minh và hiệu quả là trang bị cho trẻ những năng lực cần thiết để sống an toàn trong không gian mạng và trở thành công dân số.

Vị phó hiệu trưởng khuyên cha mẹ cần thiết lập quy tắc số trong gia đình, dựa trên nguyên tắc SMART. Nguyên tắc này bao gồm:

• S (Safety - An toàn): Luôn giữ an toàn trên không gian mạng, không chia sẻ thông tin cá nhân, mật khẩu.
• M (Matters - Vấn đề): Con cần nói ngay với bố mẹ tất cả những điều làm con cảm thấy khác lạ, không an tâm.
• A (Awareness - Nhận thức): Trẻ phải nhận thức được tất cả những nguy cơ trên mạng, phân biệt thông tin riêng tư, cá nhân, bí mật và những thông tin có thể công bố.
• R (Rules - Quy tắc): Cha mẹ đặt ra các quy tắc cụ thể như thời gian sử dụng Internet, thiết bị, địa điểm sử dụng, và độ tuổi được phép lập tài khoản mạng xã hội.
• T (Time - Thời gian): Yêu cầu con chỉ sử dụng thiết bị và Internet trong một khoảng thời gian giới hạn. Trẻ nhỏ cần có bố mẹ bên cạnh. Khi trẻ lớn hơn, cha mẹ có thể cài đặt ứng dụng phần mềm cảnh báo để thông báo cho cha mẹ khi con truy cập các trang web nguy hiểm (ví dụ: Bạo lực, tự tử) mà không xâm phạm đời tư của trẻ.

Để thiết lập quy tắc này, cha mẹ cần làm gương và nên có cam kết đặt ở nơi mọi thành viên có thể dễ dàng nhìn thấy.

Quan trọng hơn, việc xây dựng kỹ năng số cần được đặt trên nền tảng của mối quan hệ tin cậy và gắn kết giữa cha mẹ và con cái. Điều này đòi hỏi thời gian bên nhau một cách chất lượng.

Theo ông Nam, thời gian bên nhau không chỉ là ngồi cạnh nhau nhưng vẫn dán mắt vào điện thoại hay công việc, mà là phải thực sự thấu hiểu nhau về mặt cảm xúc và chia sẻ những câu chuyện cá nhân.

“Mỗi ngày, cha mẹ nên dành ra 15-20 phút không có điện thoại, máy tính, chỉ để lắng nghe con. Khi lắng nghe, cha mẹ cần thực hiện ‘4 không’ - không chỉ trích, không chỉ dẫn, không dạy dỗ, không phê phán, chỉ lắng nghe và chấp nhận cảm xúc của con”, vị chuyên gia khuyên.

Cha mẹ cần thể hiện rằng mình cũng rất tâm lý, tôn trọng con, sẵn sàng thích nghi với cái mới và tìm hiểu sở thích của trẻ.

Khi mối quan hệ cha mẹ và con cái gần gũi, tin tưởng lẫn nhau, trẻ sẽ dễ dàng bộc lộ và chia sẻ những vấn đề, kể cả những hành động chưa phù hợp trên mạng thay vì giấu giếm. Lúc đó, lời khuyên của cha mẹ mới được con lắng nghe.

Việc xây dựng kỹ năng số cần được đặt trên nền tảng của một mối quan hệ tin cậy và gắn kết giữa cha mẹ và con cái. Ảnh minh họa: Việt Hà.

Chia sẻ thêm dưới góc độ phụ huynh, bà Thúy cho biết bản thân bà luôn ưu tiên bảo mật mọi tài khoản và thiết bị mình đang dùng. Ngoài ra, bà hạn chế chia sẻ thông tin cá nhân lên mạng xã hội, bao gồm địa chỉ nhà, trường học của con, nơi làm việc của người thân.

Chỉ một vài chi tiết nhỏ có thể giúp kẻ xấu lần ra gia đình bạn. Rất nhiều vụ giả mạo, tống tiền, đe dọa xuất phát từ chính thông tin mình tự đăng lên mạng.

Bà Thúy cũng cảnh báo trẻ tuyệt đối không gửi ảnh riêng tư cho người lạ. Trong nhiều trường hợp, hình ảnh cá nhân, kể cả không nhạy cảm, vẫn có thể bị kẻ xấu sử dụng để cắt ghép, gán ghép vào các nội dung khiêu dâm hoặc dùng làm công cụ đe dọa, tống tiền. Với sự phát triển của công nghệ AI hiện nay, điều này ngày càng dễ dàng.

“Các bạn trẻ cần hiểu rằng người lạ trên mạng không giống người bạn ngoài đời. Nếu một người nào đó chủ động liên hệ, hãy luôn đặt câu hỏi: Họ là ai? Vì sao họ muốn nói chuyện với mình? Họ có thực sự chính danh không?”, bà Thúy khuyên.