‘Sóng thần trên cạn’ đe dọa cuộc sống của 15 triệu người

Sông băng trên thế giới đang tan chảy với tốc độ đáng báo động, để lại những hồ nước khổng lồ. Nước băng tan lấp đầy vùng trũng bỏ lại phía sau bởi sông băng, tạo thành hồ sông băng.

Khi nhiệt độ ấm dần lên và ngày càng nhiều phần của sông tan chảy, mực nước hồ dâng, việc sống ở hạ nguồn của một hồ như vậy rất nguy hiểm. Nếu nước dâng quá cao, hay khi đất hoặc băng bao xung quanh sụp xuống, hồ có thể sẽ vỡ, khiến nước và đất đá đổ ập xuống núi.

Thảm họa từ sông băng tan chảy

Hiện tượng này được gọi là vỡ hồ sông băng. Theo một nghiên cứu đăng tải trên tờ Nature Communications, gần 15 triệu người trên thế giới sống trong bán kính 50 km của hồ sông băng đang phải đối mặt với nguy cơ. Hơn nửa số hồ dạng này tập trung ở 4 quốc gia: Ấn Độ, Pakistan, Peru và Trung Quốc.

Đây là nghiên cứu đầu tiên tập trung vào tác động tiềm ẩn của vỡ hồ băng, điều các chuyên gia cho biết không nên coi nhẹ.

Tom Robinson, đồng tác giả nghiên cứu, giảng viên cấp cao tại Đại học Canterbury, New Zealand, cho biết việc hồ băng vỡ sẽ giống như “sóng thần trên cạn”. Ông so sánh tác động của nó giống như việc đập vỡ đột ngột.

“Những con đập sông băng cũng không khác gì đập nhân tạo. Ví dụ như ở đập Hoover chẳng hạn, có một hồ nước khổng lồ phía sau. Nếu đột nhiên bỏ con đập đi, nước sẽ phải đi đâu đó, và nó sẽ đổ ập xuống thung lũng theo từng đợt sóng lũ lớn” - ông nói.

Hồ Dig Tsho ở thung lũng Langmoche, Khumbu Himal, Nepal, bị vỡ năm 1985, gây thiệt hại nặng nề cho vùng phía dưới.

Những cơn lũ này sẽ xảy ra mà gần như không có cảnh báo trước. Những vụ vỡ hồ sông băng trước kia đã giết chết hàng nghìn người, phá hủy tài sản và cơ sở hạ tầng trọng yếu. Cordillera Blanca ở Peru là một trong những điểm nóng của hiện tượng nguy hiểm đó. Theo các nhà nghiên cứu, từ năm 1941, dãy núi này đã gặp phải hơn 30 thảm họa liên quan đến sông băng, từ lở tuyết đến vỡ hồ sông băng, và khiến 15.000 người thiệt mạng.

Trong khi liên hệ giữa tình trạng ngập lụt tại Pakistan năm ngoái với sự tan ra của sông băng chưa được làm rõ, đây là quốc gia có nhiều sông băng nhất thế giới ngoài khu vực vùng cực. Chỉ trong năm 2022, 16 vụ vỡ hồ sông băng đã xảy ra ở vùng phía bắc Gilgit-Baltistan của Pakistan, so với 5-6 vụ trong những năm trước đó.

Nhiều khu vực đối mặt nguy cơ

Nghiên cứu cho thấy khu vực dễ gặp phải thảm họa này là vùng High-Mountains Asia (vùng núi cao châu Á), trong đó có Nepal, Pakistan và Kazakhstan. Trung bình, mỗi người ở khu vực này sống trong bán kính cách hồ sông băng chưa đầy 10 km.

Tuy nhiên, Robinson cho biết vùng Andes, gồm Peru và Bolivia, thuộc khu vực đáng lo ngại nhất, do rất ít nghiên cứu được thực hiện tại đây. Trong hai thập kỷ qua, sông băng ở Andes đã tan nhanh do tác động của khủng hoảng khí hậu, tạo ra những hồ sông băng lớn và tăng nguy cơ lũ vỡ.

Robinson cho biết Bắc Mỹ và vùng Alps châu Âu không quá nguy hiểm, vì ít người sống trong phạm vi chịu ảnh hưởng nếu hồ sông băng vỡ. Dù nguy cơ tương đối cao ở các vùng này, việc dân số tác động thấp khiến chúng có “điểm nguy hiểm thấp”.

David Rounce, một nhà sông băng học ở Đại học Carnegie Mellon, người không tham gia nghiên cứu, đánh giá rằng bài nghiên cứu rất “thuyết phục” khi nhìn vào việc so sánh toàn cầu. Ông cho biết việc thấy nguy cơ từ vỡ hồ băng, cũng như các chiến lược quản lý khẩn cấp, thay đổi thế nào theo thời gian là đáng chú ý.

Hồ sông băng ở chân núi Jomolhari, Bhutan, nơi có một số lượng đáng kể hồ sông băng có nguy cơ gây hại cho những người sống ở khu vực phía dưới.

Sông băng tan chảy là một trong những dấu hiệu rõ nhất, dễ nhận thấy nhất của khủng hoảng khí hậu. Một nghiên cứu gần đây của Rounce cho thấy nửa số sông băng của hành tinh có thể sẽ biến mất vào cuối thế kỷ này, ngay cả khi đạt được những mục tiêu giảm biến đổi khí hậu toàn cầu đầy tham vọng, trong đó có việc ngừng sử dụng nhiên liệu hóa thạch.

Khi nhiệt độ tiếp tục tăng, Robinson hy vọng nghiên cứu của họ có thể giúp các nhà lãnh đạo toàn cầu quyết định quốc gia nào cần hệ thống cảnh báo sớm về lũ lụt nghiêm trọng do sông băng tan chảy gây ra.

“Chúng ta, với tư cách cộng đồng quốc tế, chỉ có các nguồn lực giới hạn, một số có thể tiếp cận nhiều hơn số khác. Chúng ta muốn đảm bảo các nguồn lực đó được sử dụng triệt để tại các khu vực nơi tác động có thể khá nặng nề” - ông cho biết.