Nhìn lại năm 2014, có lẽ sẽ có hai câu chuyện đọng lại nhiều nhất trong trí nhớ - một vì độ “phủ sóng” của nó trên các phương tiện truyền thông, còn một là do giá trị tin tức mà nó mang lại. Cả hai đều liên quan đến hoạt động từ thiện chống lại những căn bệnh có sức tàn phá, nhưng mỗi câu chuyện lại chứa đựng những ý nghĩa khác nhau.
Tất nhiên, chúng tôi muốn nói đến năm của “Thử thách xô nước đá”, một hành động nhằm quyên góp tiền cho tổ chức từ thiện nghiên cứu bệnh xơ cứng bên teo cơ đã nhanh chóng trở thành một phong trào lan rộng trên các phương tiện truyền thông. Và cũng là năm của dịch Ebola, vụ dịch kỷ lục trong lịch sử, gây ra một thảm họa sức khỏe cộng đồng ở Tây Phi và đe dọa nhiều nước khác.
Những đột phá trong y học - tế bào gốc
Theo thuật ngữ khoa học, giờ đây tế bào của người trưởng thành có thể được đưa trở về “trạng thái tế bào gốc vạn năng chưa biệt hóa,” nghĩa là các nhà nghiên cứu có thể sử dụng các tế bào gốc có khả năng phát triển thành nhiều loại tế bào khác nhau. Điều này mở ra hy vọng cho lĩnh vực y học tái tạo - tạo ra những mô mới hoặc thậm chí là những cơ quan mới.
Tuy nhiên, bước phát triển lớn này - tạo ra các tế bào gốc vạn năng (iPS) - bị giới hạn trong phạm vi những loại tế bào mà iPS có thể trở thành.
Mặc dù vậy, tháng 1/ 2014, nhóm nghiên cứu thuộc Bệnh viện Brigham và Phụ nữ, Boston, Mỹ công bố một phát hiện mới, qua đó có thể tạo ra tế bào gốc phôi mà không cần phôi.
Những đột phá khác liên quan đến tế bào gốc bao gồm nguồn gốc bệnh Lou Gehrig có thể đã sáng tỏ. Còn có tên là xơ cứng bên teo cơ (ALS), bệnh đã nhận được sự chú ý rộng rãi trong mùa hè năm 2014 - nhờ Thử thách xô nước đá. Đầu năm 2014, các tế bào iPS đã được sử dụng để tạo ra mô hình tế bào thần kinh ALS, mở ra những manh mối về nguồn gốc của căn bệnh này.
Hai nghiên cứu đáng chú ý khác trong năm 2014 cũng liên quan đến tế bào gốc:
- Các nhà khoa học chuyển được tế bào da người trực tiếp thành tế bào não.
- Lần đầu tiên nuôi cấy thành công phổi của người trong ống nghiệm.
Chế độ ăn
Lần đầu tiên có một tin tốt - phát hiện mới nhất trong năm nay - cho thấy có một kiểu chế độ ăn đặc biệt tốt cho sức khỏe:
- Hãy ăn bảy phần trái cây và rau mỗi ngày để giảm nguy cơ tử vong. Ngay khi bạn nghĩ rằng 5 phần mỗi ngày là đủ, thì nghiên cứu dữ liệu từ 65.000 người cho thấy những người ăn thêm 2 phần nữa có số trường hợp tử vong ít hơn.
 |
|
Không có gì đáng ngạc nhiên là rau và trái cây vẫn đứng đầu về những lợi ích cho sức khỏe. |
- Chế độ ăn Địa Trung Hải tốt hơn chế độ ăn ít béo đối với nguy cơ tim mạch.
Các tác giả của nghiên cứu này thấy rằng đặt trọng tâm vào những thứ mà bạn đưa vào chế độ ăn quan trọng hơn là vào những thứ mà bạn loại ra.
Cũng có một nghiên cứu nhỏ liên hệ việc uống trà với tăng cường hoạt động não:
Trà xanh có thể tăng trí nhớ làm việc.
Ebola
Như đã nói ở trên, một trong những câu chuyện thời sự nhất của y học trong năm vừa qua là cuộc khủng hoảng Ebola ở Tây Phi, nhưng không phải là toàn những tin xấu:
Vắcxin Ebola được thử nghiệm trên người. Các vắcxin Ebola đang được triển khai cho những thử nghiệm lâm sàng giai đoạn đầu, sau khi tác dụng bảo vệ được chứng minh trên khỉ.
Phơi nhiễm hóa chất
Tất nhiên, cũng như các hóa chất trong khói thuốc lá, rất nhiều các hóa chất khác là những độc chất tiềm tàng, như 5 câu chuyện dưới đây:
Hóa chất công nghiệp có thể gây “đại dịch rối loạn phát triển thần kinh” trên toàn cầu.
Hóa chất trong bao bì thực phẩm “có thể gây hại cho sức khỏe của người”.
Phơi nhiễm với độc chất trong môi trường liên quan với tăng tỉ lệ bệnh tự kỷ.
Các nhà khoa học xác định những hóa chất “ưu tiên cao” có thể gây ung thư vú
Hóa chất trong thuốc đánh răng, kem chống nắng “cản trở chức năng tinh trùng”.
Sức khỏe tim mạch
Đáng chú ý trong năm nay là việc tìm ra một loạt những con đường mới để nghiên cứu về tổn thương tim hoặc mạch máu, thông qua nuôi cấy trong ống nghiệm, nuôi cấy trên động vật hoặc biện pháp cơ học:
- Tim người “mini” nuôi cấy trong ống nghiệm có thể mở ra cách chữa khỏi bệnh tim. Tế bào gốc đã có thêm một lợi ích nữa khi chúng được sử dụng để tạo ra “tim” tí hon có nhịp đập - đường kính chừng 1mm và co bóp khoảng 30 nhịp/phút, có thể sử dụng để mô hình hóa bệnh tim.
- “Tim mini” có thể giúp cho những người gặp vấn đề về lưu thông máu. Đây cũng là một loại “tim mini” được tạo ra từ tế bào gốc, lần này nhằm hỗ trợ tại những vị trí đặc biệt ở ngoại vi để đẩy máu lưu thông trong những tĩnh mạch bị tổn thương.
Suy tim: ghép tạng của động vật cho người trở nên “khả thi hơn”. Việc biến đổi di truyền tim của lợn con để đưa chúng trở nên giống với người hơn một ngày nào đó có thể thay thế cho nguồn cung tạng ghép hạn chế hiện nay.
Thiết bị mới cấy trong cơ thể có thể kìm hãm và đẩy lùi suy tim. Đây là một cách tiếp cận cơ học với bệnh tim, một chiếc vòng sẽ bù lại sự suy yếu của tim bằng cách cung cấp thêm một xung đồng bộ quanh động mạch chủ.
HIV
HIV quay trở lại với các hãng thông tấn năm 2014, với những người đã từng nghe nói về “em bé Mississippi”. Được báo cáo lần đầu tiên năm 2013, đây từng được xem là trường hợp nhiễm HIV bẩm sinh đầu tiên “khỏi bệnh” - với thuốc kháng HIV được dùng trong vòng 30 giờ sau sinh đã thành công trong việc loại bỏ mọi dấu vết của vi rút, khiến không cần điều trị thêm nữa:
- Lại phát hiện thấy HIV ở em bé được tin là đã khỏi bệnh. Tin xấu xuất hiện vào tháng Bảy.
- Thất bại trong điều trị HIV ở em bé Mississippi - sự bắt đầu của một chương mới. Các nhà nghiên cứu trong trường hợp này cho rằng thông tin trên không đồng nghĩa với “sự kết thúc của câu chuyện, mà là bắt đầu một chương mới”.
- HIV tái xuất ở em bé thứ hai mặc dù đã khỏi bệnh nhờ điều trị sớm. Em bé Mississippi hóa ra không phải là trường hợp duy nhất - còn có một câu chuyện khác tương tự ở Italy.
Những bước tiến khác về HIV trong năm 2014 bao gồm triển vọng về vắcxin HIV, khi các nhà nghiên cứu tìm ra cách để tạo ra kháng thể “trung hòa” HIV. Và một cách tiếp cận mới xác định nguồn gốc của đại dịch HIV.
Những công nghệ y học tiên tiến
Một lĩnh vực công nghệ đang phát triển nhanh chóng là in 3D, và nó cũng mang lại những bước tiến mới trong y học:
Tái tạo khuôn mặt cho nạn nhân tai nạn giao thông bằng công nghệ in 3D.
Vật liệu ghép in 3D phục hồi hô hấp cho một em bé.
 |
|
Kính Google là ví dụ nổi tiếng nhất về công nghệ camera gắn trên kính đeo mắt cho người dùng, nhưng cách tiếp cận tương tự cũng sẽ hữu ích cho người suy giảm thị lực. |
Công nghệ in 3D khiến điều trị theo đơn đặt hàng trở nên hợp túi tiền hơn.
Những tiến bộ công nghệ gần đây đã vượt ra khỏi các lĩnh vực khác để lấn sân sang y học, bao gồm “kính thông minh cho người khiếm thị”, đang bắt đầu được thử nghiệm trên diện rộng.
Được phát triển dành riêng cho y khoa, nhưng không kém phần tiến bộ, là công nghệ mới trong thẩm tách thận: Thành công cho máy chạy thận nhân tạo sơ sinh đầu tiên của thế giới.
Thiết bị theo dõi sức khỏe cá nhân
Một tổng kết hồi năm ngoái đã thấy rằng công nghệ mang theo người và chạy trên điện thoại thông minh thực sự đã trở thành những công cụ mạnh để theo dõi sức khỏe và quản lý bệnh mạn tính.
“Mang theo người” có thể trở thành “tích hợp” nếu các bước phát triển được tiếp tục theo hướng của hai câu chuyện dưới đây, trong đó công nghệ theo dõi thậm chí còn được đưa gần hơn đến với cơ thể:
Hãy quên thiết bị đeo cổ tay đi, tương lai của việc theo dõi sức khỏe là nằm dưới da.
Thiết bị giống như da, mang theo người theo dõi sức khỏe sức khỏe da và tim mạch 24/7.
Nhưng tiến bộ không giới hạn ở thiết bị theo dõi cá nhân dành cho người lớn - các ứng dụng cũng nhắm vào mục tiêu cải thiện việc chăm sóc sức khỏe trẻ em:
Máy theo dõi em bé “thông minh” mang theo người giúp cha mẹ hiểu con hơn. Thiết bị sẽ theo dõi, tìm hiểu và dự báo thói quen ngủ và những điều kiện ngủ tối ưu của em bé.
Kết nối sức khỏe: chúng ta thu thập dữ liệu tự theo dõi sức khỏe như thế nào? Trong số những câu trả lời cho câu hỏi này trong năm 2014 là Teddy Lính gác - giải pháp đồ chơi thú nhồi bông để theo dõi sức khỏe trẻ em.
Và cuối cùng
Điểm nhấn cuối cùng trong bức tranh của y học thế giới năm 2014 được dành cho những nhà nghiên cứu hàng đầu đã giành được giải thưởng danh giá nhất nhờ những đóng góp của họ cho y học:
Giải Nobel y học năm 2014 được trao cho các nhà khoa học đã khám phá ra “hệ thống định vị toàn cầu nội bộ” của não. Ba nhà khoa học được nhận giải thưởng cho công trình nghiên cứu về “tế bào chỉ chỗ và tế bào kẻ ô” trong não, những tế bào giúp chúng ta xác định được vị trí và phương hướng.
