Chương trình chính thống ngày càng lép vế
Giải Sao Mai (trước năm 2001 còn có tên gọi là Liên hoan tiếng hát truyền hình toàn quốc) là cuộc thi hát được coi là quy mô và danh giá nhất của Đài tiếng nói Việt Nam. Cuộc thi thường được tổ chức hai năm một lần vào các năm lẻ. Dù có thâm niên lâu đời với 9 mùa giải được diễn ra, nhưng giải Sao Mai được đánh giá là nặng tính hàn lâm với 3 phong cách biểu diễn chính là thính phòng, dân gian và nhạc nhẹ - dường như không đủ sức hấp dẫn để người xem bật tivi lên mỗi tối trong khi có rất nhiều sự lựa chọn khác.
 |
| Sao Mai - một trong hai cuộc thi âm nhạc lớn của Đài truyền hình Việt Nam. |
Cuộc thi hát uy tín của Đài cũng kém được quan tâm ngay cả khi có scandal - mà việc này phần nhiều nằm ở cách tổ chức thiếu chuyên nghiệp của ban tổ chức. Trong mùa giải Sao Mai 2011, thí sinh Mai Hương đã cướp míc để tố ban tổ chức vì ban nhạc sai tông khiến cô chới với khi thể hiện ca khúc Hương Ngọc Lan. Những vấn đề khác như âm thanh chưa chuẩn, tài năng của các thí sinh trong các mùa giải gần đây cũng không thực sự ấn tượng cũng là lý do quan trọng khiến cuộc thi âm nhạc danh giá này "rớt đài".
"Sinh sau đẻ muộn" so với Sao Mai, nhưng ngay từ khi mới khai màn vào năm 2004, Sao Mai Điểm Hẹn đã gây được tiếng vang, trở thành một trong hai cuộc thi lớn nhất của Đài tiếng nói Việt Nam và được tổ chức đều đặn hai năm một lần vào các năm chẵn. Tuy vậy, sau hai mùa giải thành công rực rỡ là 2004 và 2006, Sao Mai Điểm Hẹn nhanh chóng mất đà do chất lượng thí sinh ngày càng kém thu hút. Các đêm thi diễn ra cũng không còn tạo được sức hấp dẫn, thậm chí là tẻ nhạt và nhất là thiếu đi sự mới lạ.
 |
| Trong các mùa giải gần đây, Sao Mai Điểm Hẹn không còn tạo được sức thu hút như trước. |
Trong khi hai cuộc thi tìm kiếm âm nhạc uy tín đang dần thất thế trong khi nhu cầu giải trí của khán giả ngày càng tăng cao, truyền hình thực tế được nhen nhóm ra đời ở Việt Nam như một phao cứu cánh giúp nhà đài vực dậy tỷ suất khán giả xem đài.
Sức hút đến từ các chương trình truyền hình thực tế
Chạy theo các chương trình truyền hình thực tế (THTT) được xem là xu thế tất yếu của truyền hình Việt Nam để có thể theo kịp thế giới. Trong đó, các cuộc thi tìm kiếm tài năng âm nhạc là một đặc sản không thể thiếu của truyền hình thực tế với những chương trình hấp dẫn như Idol, The Voice, X Factor...
Sức hút của những chương trình dạng này đến từ các sự kiện, tình huống mang tính thực tế và không dàn dựng trước theo kịch bản. Do đó, khán giả có thể thấy được những cảm xúc rất thật từ thí sinh, người nhà, theo dõi quá trình tỏa sáng sau từng tuần phát sóng hay các tình huống thú vị xảy ra ngay trong thực tế đời thường. Trong thời buổi những chương trình truyền hình trong nước đang cạn kiệt về format hấp dẫn, các cuộc thi âm nhạc gắn mác "ngoại nhập" đã trở thành luồng gió mới trên màn ảnh nhỏ.
 |
| Vietnam Idol đưa thí sinh đến với giấc mơ trở thành thần tượng. |
Nếu như Vietnam Idol là một hành trình cho thí sinh trải nghiệm từ "không" đến "có" - from zero to hero, thì The Voice lại có sức hấp dẫn rất riêng đến từ vòng giấu mặt và đối đầu trực tiếp trên sân khấu, cũng như các thí sinh sẽ trở thành "chiến binh" thực sự của mỗi huấn luyện viên. Còn X Factor - dù mới xuất hiện ở Việt Nam - nhưng cũng gây được chú ý với phần phân loại thí sinh theo 3 nhóm, trong đó có hai nhóm thí sinh solo (trên 25 và dưới 25 tuổi) và các thí sinh thi theo nhóm. Khác với hai cuộc thi Idol hay The Voice, X Factor là sân chơi duy nhất để các nhóm ca cùng nhau tranh tài và tỏa sáng. Ngoài ra, chương trình Học viện ngôi sao, Ngôi sao Việt,... cũng nhận được sự quan tâm nhất định với format trẻ trung.
Đạo diễn Nguyễn Quang Dũng - giám khảo của 3 mùa Vietnam Idol nhận định, sở dĩ các chương trình THTT bùng nổ như hiện nay, một phần là vì rất dễ xin tài trợ, dễ lấy được sóng và nó cũng an toàn với người kinh doanh truyền hình vì sức hút đã được kiểm chứng nhiều năm trên thị trường quốc tế. Ngoài ra, các công ty hiện cũng dễ liên hệ với đối tác nước ngoài và dễ mua bản quyền hơn. "Kinh doanh thì cái gì có khả năng mang lợi nhuận và không nhiều rủi ro thì người ta nhào vô thôi" - đạo diễn phim Mỹ nhân kế nói.
Một trong những "gia vị" giúp các chương trình THTT được quan tâm hơn chính là scandal. Theo nam ca sĩ Quốc Thiên - quán quân Vietnam Idol 2008 - scandal cũng là một hình thức thể hiện tính giải trí, đánh trúng tâm lý tò mò của khán giả về các câu chuyện hậu trường. "Dĩ nhiên, chương trình nào cũng đề cao tài năng, nhưng nếu sạch sẽ quá thì cũng không tạo được hiệu ứng dư luận. Những năm gần đây, scandal là chiêu trò cần thiết để giúp một chương trình thu hút khán giả". Thực tế, các chương trình như Vietnam Idol, X Factor hay The Voice đều nhờ chuyện lùm xùm của các thí sinh mà được chú ý hơn.
Đường dài mới biết ngựa hay
Nếu so về độ quan tâm của khán giả, rõ ràng, hai chương trình mang tính chính thống như Sao Mai hay Sao Mai Điểm Hẹn đang "hụt hơi" so với cơn bão truyền hình thực tế như hiện nay. Nhưng với những tiêu chí khác nhau, các chương trình này lại mang đến cho làng giải trí Việt những ca sĩ có thực tài. Đại diện chương trình Sao Mai Điểm Hẹn 2014 cho rằng, ngay từ khi bắt đầu, cuộc thi đã đặt ra mục tiêu tìm kiếm những ngôi sao nhạc nhẹ tài năng và quan tâm tới chất lượng hơn là chạy theo nhu cầu giải trí hay scandal. Vì lẽ đó, dù đang chịu áp lực trước những chương trình truyền hình thực tế hấp dẫn, nhà đài vẫn quyết định duy trì tổ chức định kỳ Sao Mai Điểm Hẹn. Năm nay, ban tổ chức cân nhắc sẽ rút gọn thời lượng chương trình còn 8 - 10 đêm thi.
 |
| Tùng Dương - giọng ca hàng đầu trưởng thành từ hai cuộc thi Sao Mai và Sao Mai Điểm Hẹn. |
Những lứa Sao Mai Điểm Hẹn 2004 như Tùng Dương, Ngọc Khuê, Lưu Hương Giang, Kasim Hoàng Vũ,... đều gây dựng được tên tuổi vững chắc trong làng nhạc Việt. Tiếp đó, mùa giải năm 2006 được đánh giá là thời hoàng kim của Sao Mai Điểm Hẹn, đưa nhiều ca sĩ vụt sáng thành sao và tên tuổi trụ vững đến tận bây giờ: Nguyễn Ngọc Anh, Hà Anh Tuấn, Hoàng Hải, Phương Linh, Phạm Anh Khoa. Những ca sĩ trưởng thành từ cuộc thi Sao Mai như Trọng Tấn, Anh Thơ, Hồ Quỳnh Hương, Lan Anh đều là các giọng ca hàng đầu hiện nay.
Trong khi đó, nhiệm vụ chính của các chương trình tìm kiếm tài năng thực tế có thể gọi nôm na là "mua vui", giải trí cho khán giả và chẳng hy vọng gì nhiều ở các tên tuổi thành danh sau những cuộc thi kiểu này. Phương Vy - quán quân Vietnam Idol mùa đầu sau nhiều năm tham gia ca hát cũng chưa thực sự bứt phá. Chiến thắng tại Vietnam Idol không giúp Quốc Thiên, Ya Suy vụt sáng thành sao mà lại le lói trong làng nhạc Việt. Hiệu ứng mạnh mẽ của Uyên Linh nhanh chóng giảm nhiệt sau khi Vietnam Idol 2010 kết thúc.
Quán quân The Voice cũng không khá hơn. Sau một loạt scandal, Hương Tràm đang giảm dần sức hút với người hâm mộ. Thậm chí, người chiến thắng tại Giọng hát Việt mùa thứ hai là Thảo My còn biến mất hoàn toàn trong làng giải trí Việt. Chưa kể tới một loạt thí sinh khác của chương trình cũng "lặn không sủi tăm". Nhiều chương trình tìm kiếm tài năng khác cũng rơi vào tình cảnh chỉ vài ba tháng sau khi cuộc thi kết thúc, những người chiến thắng gần như bắt đầu lại hoàn toàn từ con số 0.
 |
| Quốc Thiên - quán quân Vietnam Idol 2008 bị "hẫng" sau khi ánh hào quang của truyền hình thực tế kết thúc. |
Quốc Thiên thừa nhận, khoảng thời gian thi Vietnam Idol mang đến cho anh nhiều trải nghiệm khác nhau, nhưng cũng chính vì thế nên cái gì cũng thấy mông lung. "Quá trình vài tháng để biến giấc mơ thần tượng thành sự thật đôi khi chỉ là một giấc mơ đẹp. Khi trở về với đời thực, tôi cảm thấy mình còn quá nhiều thiếu sót nên quyết định ẩn mình trong 2 - 3 năm để trau dồi, học hỏi và tìm ra hướng đi đúng đắn".
Nam ca sĩ cho rằng, nhiều người vẫn mang ảo tưởng trở thành sao sau các chương trình truyền hình thực tế. Nhưng cái quan trọng là họ cần có sự chuẩn bị một hành trình cho riêng mình trong nhiều năm, khi ánh hào quang từ giải thưởng kết thúc.
