Thực phẩm biến đổi gen: Xơi mà không biết

Mặc dù đã được trồng đại trà tại hơn 30 quốc gia trên thế giới từ hàng chục năm nay nhưng lợi ích cũng như tác hại của cây trồng biến đổi gen (GMO) vẫn đang là chủ đề bàn cãi chưa có hồi kết. Vẫn có nhiều nước thẳng thừng cấm, dè dặt khảo nghiệm chỉ cho phép nhập khẩu. Việt Nam là một trong số đó.

Tràn ngập thị trường

Theo Hiệp hội Thức ăn chăn nuôi, năm 2013 ngành chăn nuôi Việt Nam tiêu thụ khoảng 12,5 triệu tấn thức ăn chăn nuôi. Trong đó, chúng ta bỏ 3,9 tỷ USD để nhập trên 9 triệu tấn nguyên liệu từ nước ngoài chủ yếu là bắp, đậu nành và khô dầu đậu nành. Dự báo năm 2014 Việt Nam tiếp tục phải bỏ hơn 4,5 tỷ USD để nhập bắp, đậu nành.

Ông Phạm Đức Bình cho biết nước ta đang phải nhập 100% đậu nành, 60% bắp vì trong nước không trồng đủ. 80-90% sản lượng các mặt hàng này là GMO chủ yếu nhập từ các nước Mỹ, Brazil, Argentina, Ấn Độ, Canada... Hàng triệu tấn hạt đậu nành nhập về Việt Nam, mỗi năm sẽ ép ra hàng trăm ngàn tấn dầu ăn, phần bã còn lại mới dành cho chăn nuôi. 

Lượng dầu ăn này đều bán trên thị trường nhưng không sản phẩm nào ghi có thành phần GMO. Một lượng lớn đậu nành nguyên hạt, các sản phẩm như sữa đậu nành, đậu hũ, bột đậu nành, nước tương, chao… đang bán tràn lan trên thị trường cũng lấy từ nguồn đậu nành GMO nhập khẩu. Chưa kể bắp nguyên hạt và thực phẩm chế biến từ bắp cũng đã bán trên thị trường trong nước nhiều năm nay.

Còn đối với thực phẩm gián tiếp như thịt, ông Nguyễn Đăng Vang, Chủ tịch Hiệp hội Chăn nuôi Việt Nam, thông tin năm nay dự kiến nước ta chi khoảng 400 triệu USD để nhập khẩu thịt heo, bò, gà cũng từ Mỹ, Brazil, Argentina, Úc… Các nước Mỹ, Brazil, Argentina đều sử dụng thức ăn chăn nuôi làm từ bắp, đậu nành GMO. Lượng thịt ngoại nhập này đã có mặt tại chợ, siêu thị, nhà hàng…

Theo ông Vang, cách đây hai năm TP.HCM từng khảo sát, lấy mẫu kiểm nghiệm hàng trăm mẫu bắp, đậu nành, khoai tây, cà chua, gạo lấy ngẫu nhiên tại các chợ, siêu thị và cửa hàng ở TP.HCM. Sau khi kiểm nghiệm và phát hiện có đến 1/3 là sản phẩm GMO, gồm bắp hạt, bắp trái, bột bắp và sản phẩm thực phẩm chế biến từ bắp; hạt giống, nguyên liệu và sản phẩm chế biến từ đậu nành; khoai tây và sản phẩm chế biến từ khoai tây... Tuy nhiên, từ đó đến nay không cơ quan chức năng nào kiểm nghiệm sản phẩm GMO. Dù muốn hay không muốn thì phải thừa nhận rằng người tiêu dùng nước ta đang ăn thực phẩm GMO hằng ngày và đã nhiều năm nay.

Tuy nhiên, việc kiểm soát các giống GMO nhập khẩu vào nước ta lẫn bày bán trên thị trường bỏ ngỏ đã tạo điều kiện cho thực phẩm GMO tràn lan trên thị trường đến từng bữa ăn của người Việt.

Các sản phẩm như sữa đậu nành, đậu hũ, bột đậu nành, nước tương, chao… đang bán tràn lan trên thị trường lấy từ nguồn đậu nành GMO nhập khẩu - Ảnh: HTD.

Dán nhãn GMO để công khai, minh bạch

Cũng giống các nước trên thế giới, ở nước ta vẫn tồn tại hai luồng quan điểm trái chiều về thực phẩm GMO. Nhóm ủng hộ cho trồng đại trà vì đây là thành tựu khoa học về giống của thế giới. Với các giống GMO sẽ chịu hạn, chịu mặn, kháng sâu bệnh, năng suất cao gấp đôi giống truyền thống, đảm bảo an ninh lương thực. Nhiều nước tiến bộ như Mỹ đều đang cho phép, không có bằng chứng khoa học nào chứng minh ảnh hưởng đến sức khỏe con người. 

Luồng quan điểm thứ hai cho rằng không nên cho phép trồng và cho phép làm thực phẩm cho người vì chưa có nghiên cứu khoa học nào khẳng định không gây ra những căn bệnh nguy hiểm cho con người. Nguy cơ phụ thuộc giống cây trồng GMO của các công ty nước ngoài làm biến mất những giống cây truyền thống có chất lượng tốt hơn.

TS Võ Mai, Phó Chủ tịch Hội Làm vườn Việt Nam, chia sẻ: “Cách đây nhiều năm, tôi có tham gia một hội nghị về cây trồng GMO ở Pháp nhưng ở ngoài dân họ biểu tình phản đối không cho trồng. Lúc đó có ý kiến nhà khoa học dẫn một báo cáo khoa học thế giới cho thấy họ thí nghiệm trên chuột, khi chuột ăn bắp GMO thì sau một thế hệ, con chuột mọc lông trong cổ họng, sau 2-3 thế hệ thì ngừng sinh sản. 

Ý kiến khác thì cho rằng thí nghiệm không thuyết phục vì không có cơ quan độc lập giám sát, kiểm chứng. Dân số ngày càng đông đúc, vấn đề an ninh lương thực nóng lên, chỉ có cây trồng GMO mới giải quyết được. Còn nếu có độc tố thì giống truyền thống cũng có, xác suất có hại rất thấp”.

Ông Lê Hưng Quốc, Phó Chủ tịch Hiệp hội Thương mại giống cây trồng Việt Nam, thì cho rằng Việt Nam cần thận trọng, nghe ngóng thế giới trước khi quyết định cấp phép cho trồng đại trà giống GMO. Cần có lộ trình dài hạn, trước mắt chỉ nên cho trồng các giống GMO đối với cây lâm nghiệp, cây công nghiệp làm thức ăn chăn nuôi, cây lấy sợi cho ngành dệt may. 

Riêng đối với những giống cây lương thực chế biến làm thực phẩm mà con người ăn trực tiếp như lúa thì phải có hành lang pháp lý, đánh giá nhiều tác động vì nước ta không phải khủng hoảng an ninh lương thực. Còn việc nhập khẩu sản phẩm GMO thì tất nhiên phải nhập nhưng chỉ nên cho phép những mặt hàng trong nước thiếu như bắp, đậu nành phục vụ cho ngành chăn nuôi vì nguyên liệu trong nước không đủ.

GS Võ Tòng Xuân, chuyên gia nông nghiệp, phân tích: “Giống cây trồng GMO sẽ rất khó được người nông dân Việt Nam chịu trồng. Lý do họ phải phụ thuộc vào nguồn hạt giống GMO từ các công ty nước ngoài vì giống này vô sinh. Giá hạt giống GMO ở Thái Lan, Philippines đều cao hơn 2-3 lần so với hạt giống thường. Chưa kể khi trồng cây giống GMO, họ phải mua thêm thuốc diệt cỏ riêng cho loại cây GMO này”.

GS Xuân phân tích: “Nước ta vẫn có giống bắp lai có năng suất 8 tấn/ha bằng giống bắp GMO, chỉ có là nông dân tốn công làm cỏ. Nếu tính toán thì trồng giống bắp GMO ở Việt Nam giá thành chưa chắc đã rẻ hơn mà không chừng tốn kém hơn là nhập khẩu. Nên chăng chúng ta chỉ nhập khẩu chứ không cho trồng đại trà. Bên cạnh đó sẽ tập trung nghiên cứu lai tạo giống, tự phát triển những giống cây trồng có năng suất cao. Dẫn chứng như ở Nhật, họ nhập 90% đậu nành, khô dầu làm thức ăn chăn nuôi vì điều kiện đất đai không trồng được, trong nước họ chỉ trồng giống đậu truyền thống để ăn.