Trào lưu TikTok đổi màu da đen 'hứng bão' chỉ trích

Không ít người trẻ đang vô tình góp phần duy trì các định kiến về màu da thông qua những trào lưu làm đẹp lan truyền nhanh chóng trên mạng xã hội.

Tháng 12, một trào lưu trên TikTok Việt Nam vấp phải làn sóng chỉ trích mạnh mẽ khi có biểu hiện phân biệt chủng tộc mang tính “vô tình” hoặc bị xem nhẹ.

Cụ thể, không ít người trẻ đăng tải các bộ ảnh trong đó gương mặt được chỉnh sửa thành làn da sẫm màu bằng ứng dụng hoặc công cụ AI, kèm theo chú thích chia sẻ “mẹo chỉnh da trắng”. Ở ảnh tiếp theo, người đăng xuất hiện với làn da sáng màu thật của mình, như một sự “lột xác”.

Dùng AI đổi màu da

Bên cạnh các video “khoe” kết quả chỉnh sửa, trên TikTok còn xuất hiện nhiều nội dung hướng dẫn cách dùng AI để biến đổi màu da.

Cụ thể, người dùng được chỉ dẫn sử dụng một công cụ AI trong ứng dụng khác, nhập câu lệnh như “tạo người trong ảnh thành người Angola, giữ nguyên quần áo”. Từ hình ảnh gốc, hệ thống sẽ tự động chuyển làn da của nhân vật sang màu sẫm, trong khi các yếu tố khác gần như không thay đổi.

Các nội dung này nhanh chóng gây tranh cãi, bị nhiều người cho là phản cảm và mang tính phân biệt chủng tộc.

“Trend chỉnh da đen rồi chỉnh sáng lại trên TikTok phản ánh khá rõ sự thiếu hiểu biết về bối cảnh xã hội của nhiều người tham gia”, một bình luận nhận định.

Nội dung "mẹo chỉnh trắng da" gây tranh cãi.

Không ít ý kiến đồng tình với quan điểm này, cho rằng việc gắn làn da sẫm với những hình ảnh tiêu cực như nghèo khó, buồn bã, rồi xem làn da sáng như một “phiên bản nâng cấp” đáng ngưỡng mộ cho thấy cách tiếp cận hời hợt, thiếu hiểu biết về lịch sử phân biệt chủng tộc và phân biệt màu da. Theo nhiều người, phần lớn những cá nhân chạy theo trào lưu này chỉ đơn thuần bắt chước vì thấy đang được chú ý, nhằm thu hút lượt xem, mà chưa cân nhắc đầy đủ ý nghĩa hay tác động của hình ảnh mình tạo ra.

Hiện tượng này là thuộc “digital blackface”, hình thức chiếm dụng và tái hiện hình ảnh người da đen theo lối rập khuôn, thường nhắm phụ nữ da đen.

Theo Teen Vogue, thuật ngữ digital blackface bắt đầu được nhắc đến rộng rãi từ giữa những năm 2010, khi người dùng không phải da đen sử dụng GIF, meme hay biểu cảm của người da đen để thể hiện cảm xúc trực tuyến.

Năm 2017, nhà phê bình văn hóa Lauren Michele Jackson từng nhận định người da đen đã trở thành “lao động cảm xúc” cho internet, khi hình ảnh của họ bị dùng để đại diện cho sự mỉa mai, phẫn nộ, vui mừng.

'Bắt trend' cần có trách nhiệm

Gần một thập kỷ trôi qua, digital blackface không biến mất mà chuyển sang hình thức tinh vi hơn, với sự hỗ trợ của các công cụ AI tạo sinh.

Theo The Guardian, trong nhiều năm, người da màu đã liên tục lên tiếng về các bộ lọc trên mạng xã hội vì tái tạo và củng cố những chuẩn mực thẩm mỹ mang tính Âu tâm. Trên TikTok, một phụ nữ da đen từng chia sẻ sự bức xúc khi bộ lọc “glow” khiến đôi mắt nâu tự nhiên bị chuyển thành màu xanh. Một người dùng khác cho biết từng yêu thích một bộ lọc làm đẹp, cho đến khi nhận ra gương mặt bị chỉnh sửa theo hướng mũi nhỏ hơn, sống mũi cao hơn, những đặc điểm thường được xem là chuẩn đẹp phương Tây.

Những trải nghiệm này không chỉ dừng lại ở cảm giác khó chịu hay tự ti. Một nghiên cứu công bố trên JAMA Network cho thấy việc tiếp xúc thường xuyên với phân biệt chủng tộc trên không gian mạng, bao gồm video bạo lực của cảnh sát, hành vi kỳ thị trực tuyến và định kiến chủng tộc do AI tạo ra, có thể ảnh hưởng tiêu cực đến giấc ngủ, khả năng tập trung học tập, đồng thời làm gia tăng mức độ lo âu và trầm cảm ở thanh thiếu niên da đen.

Không ít người trẻ vẫn “bắt trend” mà chưa cân nhắc tác động xã hội của nội dung mình tạo ra.

Thực tế cho thấy, không ít người trẻ, bao gồm ở Việt Nam, vẫn xem nhẹ hoặc thiếu kiến thức nền tảng khi tham gia các trào lưu mang yếu tố phân biệt chủng tộc, đặc biệt trong bối cảnh nội dung được sản xuất và lan truyền với tốc độ chóng mặt trên mạng xã hội. Việc “bắt trend” đôi khi được ưu tiên hơn việc hiểu rõ ý nghĩa, bối cảnh và hệ lụy mà hình ảnh, thông điệp đó có thể gây ra.

Tuy vậy, bên cạnh những tranh cãi, trào lưu này cũng phản ánh một tín hiệu tích cực khác, ngày càng có nhiều người trẻ sẵn sàng lên tiếng, chỉ ra vấn đề và đặt câu hỏi về các chuẩn mực thẩm mỹ, cách sử dụng công nghệ cũng như trách nhiệm cá nhân trong không gian số.

Những phản biện này cho thấy nhận thức xã hội trong cộng đồng người dùng trẻ không đồng nhất, mà đang tồn tại sự giằng co giữa việc chạy theo xu hướng và nhu cầu nhìn nhận, đánh giá các trào lưu dưới lăng kính văn hóa - xã hội nghiêm túc hơn.