Tại hội nghị về giáo dục nghề nghiệp mới đây, ông Nguyễn Văn Cường, Phó vụ trưởng Vụ Tổng hợp, Văn phòng Ban Chấp hành Trung ương Đảng, cho hay tỷ lệ lao động qua đào tạo, có bằng cấp, chứng chỉ của Việt Nam còn thấp.
Mặc dù tỷ lệ lao động qua đào tạo tăng liên tục thời gian qua, xét trong tương quan lực lượng kinh tế và so với các nước trong khu vực khác, nó vẫn còn thấp so với nhu cầu phát triển của nền kinh tế.
Tỷ lệ lao động có bằng cấp, chứng chỉ hiện chiếm 21,8% lực lượng lao động, bằng 1/3 các nước và các nền công nghiệp mới như Hàn Quốc, Singapore. Ở nhiều nước, tỷ lệ này phổ biến là 50%.
 |
| Sinh viên ngành Y thực tập trên mô hình. Ảnh: H.A. |
Lực lượng lao động có trình độ cao đẳng, đại học chiếm tỷ lệ lớn nhất trong số lao động có bằng cấp. Tuy nhiên, số lao động có trình độ cao đẳng trở lên ở Việt Nam mới chỉ đạt khoảng 30 người/1.000 dân, trong khi con số tương ứng của Hàn Quốc là 52 và Nhật Bản 70.
Theo khảo sát của World Bank, so với các nước như Malaysia, Thái Lan, Singapore, Indonesia, đầu tư tính trên đầu sinh viên của Việt Nam rất thấp. Năm 2013, Việt Nam đầu tư trung bình 645 USD/sinh viên, trong khi ở Singapore, con số này là 12.013 USD/sinh viên (gấp gần 20 lần Việt Nam).
Đó là chưa kể tình trạng thiếu nguồn nhân lực cao cấp, các kỹ sư kỹ thuật, công nhân kỹ thuật trình độ cao, do cấu trúc đào tạo lao động còn có nhiều bất hợp lý.
 |
| Sinh viên trường cao đẳng y dược được hướng dẫn thực hành. Ảnh: H.A. |
Cơ cấu lao động theo bằng cấp phát triển lệch dẫn đến tình trạng thiếu lao động có trình độ chuyên môn kỹ thuật. Thực trạng "thừa thầy thiếu thợ" là một vấn đề nan giải.
Trong nhóm lao động có trình độ chuyên môn kỹ thuật, người có trình độ càng cao, tỷ lệ thất nghiệp càng lớn. Năm 2016, tỷ lệ thất nghiệp ở nhóm lao động có bằng cấp, chứng chỉ là 1,11% so với 2,9% (tỷ lệ thất nghiệp chung). Năm 2017, tỷ lệ này 0,86% so với tỷ lệ thất nghiệp chung 2,38%.
Điều đáng nói, tỷ lệ thất nghiệp của nhóm lao động có trình độ đại học trở lên luôn cao hơn nhiều lần so với lao động có trình độ thấp hơn.
Năm 2016, tỷ lệ thất nghiệp của lao động có trình độ đại học trở lên cao gấp 1,6 lần tỷ lệ thất nghiệp ở nhóm lao động có trình độ cao đẳng, gấp 2,6 lần tỷ lệ thất nghiệp ở lao động trình độ trung cấp chuyên nghiệp và gấp 6 lần lao động dạy nghề.
Năm 2017, tỷ lệ thất nghiệp của nhóm lao động trình độ đại học trở lên cao gấp 3,2-3,9 lần tỷ lệ thất nghiệp ở 3 nhóm lao động có trình độ thấp hơn.
 |
| Sinh viên Cao đẳng nghề Việt Mỹ. |
Năm 2012, 15,43% lao động có trình độ đại học trở lên làm nghề có chuyên môn kỹ thuật bậc trung trở xuống. Đến năm 2017, tỷ lệ này tăng lên đến 23%.
Xu thế này một mặt phản ánh sự lãng phí trong đầu tư cho đào tạo và sử dụng lao động trình độ cao, mặt khác cho thấy sự chưa tương xứng giữa bằng cấp và chất lượng thực sự của lao động được đào tạo. Giáo dục cần đặt ra yêu cầu đào tạo phải phù hợp nhu cầu sử dụng lao động của thị trường thay vì đào tạo điều người lao động muốn.
Như vậy, lao động có bằng cấp, chứng chỉ ở Việt Nam, nhất là lao động có trình độ cao, chưa đáp ứng được với yêu cầu phát trển. Bằng cấp được đào tạo chưa đạt được tiêu chuẩn quốc tế nên đội ngũ này đang có nguy cơ mất dần thế cạnh tranh. Điều này có nguy cơ dẫn đến lao động nước ta không những không cạnh tranh được ở thị trường nước ngoài, mà còn mất cả thị trường trong nước khi phải đối phó với dòng lao động "chảy ngược", có năng suất lao động cao hơn từ nước ngoài đổ vào khi hội nhập.
