Diễn viên đóng thế, hay còn gọi là cascadeur, là một nghề còn khá xa lạ với nhiều người. Không lộ mặt, xuất hiện chớp nhoáng trong những màn hành động nguy hiểm trên màn ảnh, không nổi tiếng, không danh vọng nhưng nguy cơ chấn thương, tai nạn luôn cận kề, đó là những gì ngắn gọn khi nói về công việc này.
Dù vậy, với lòng yêu nghề, các diễn viên đóng thế luôn nỗ lực hết sức, chỉ với ước muốn cống hiến hết mình cho nghệ thuật, để khán giả có những phút tận hưởng những pha hành động đẹp mắt và chân thực nhất.
"Bán tài năng chứ không bán tính mạng"
Gặp anh Lữ Đắc Long - phó chủ nhiệm Câu lạc bộ Cascadeur (Hội Điện ảnh TP.HCM) vào một chiều đầu thu, nghe anh tâm sự mới hiểu hết được những vất vả, gian truân mà người diễn viên đóng thế phải trải qua.
Anh Long vẫn được dân trong nghề gọi vui là “người cháy” vì anh là một trong số ít cascadeur dám “chơi” một hơi 4 cảnh cháy toàn thân, trong đó có cảnh cháy ở phía trước người – một trong những cảnh quay mạo hiểm bậc nhất Việt Nam vì đến nay, ở nước ta chưa có thiết bị bảo hộ chống nóng hữu hiệu cho diễn viên. Khi bị cháy ở phía thân trước, ngọn lửa táp vào mặt dễ gây bỏng và nguy hiểm hơn là nguy cơ ngạt thở và ngộ độc hơi nóng.
 |
| Anh Lữ Đắc Long (trái) chụp ảnh cùng diễn viên nổi tiếng Michael Caine - người từng 2 lần đoạt giải Oscar. |
Anh Lữ Đắc Long đến với nghề từ một cơ duyên. Đầu năm 1990, NSND Lý Huỳnh đến trung tâm thể dục nhào lộn quận 1, nơi anh đang luyện tập để tìm người đóng thế Lý Hùng trong bộ phim Thăng Long đệ nhất kiếm.
Dù "nhỏ con" hơn Lý Hùng rất nhiều, nhưng nhờ khả năng đánh kiếm và nhào lộn đẹp mắt, anh Long vẫn được NSND Lý Huỳnh mời tham gia phim. Vốn là dân võ, lại thần tượng Lý Huỳnh nên anh cứ thế mà tham gia một mạch gần 10 phim của Lý Huỳnh.
Thời đó, cascadeur chưa ra đời nhiều như ngày nay nên có phim anh đóng thế cho toàn bộ các nhân vật trong phim, từ Lý Hùng, Công Hậu, Lý Huỳnh đến Mộng Vân, Diễm Hương, Hồng Vân…
 |
| Xuất thân từ dân võ - anh Lữ Đắc Long đến với cascadeur như một cái duyên. |
Có thể nói, khó có người làm nghệ thuật nào phải đối mặt với nguy hiểm nhiều như diễn viên đóng thế. Để có được vài phút, thậm chí chỉ là vài chục giây “tưng bừng” trên màn ảnh, các cascadeur có khi phải bỏ ra cả tháng trời để tập luyện, từ việc phối hợp ra đòn sao cho nhìn giống đánh nhau thật đến chuyện ngã thế nào để giảm thiểu chấn thương.
Bên cạnh đó, ngoài võ thuật, một cascadeur còn phải trang bị cho mình nhiều kĩ năng, sở trường như nhào lộn, đu dây tử thuật, điều khiển xe môtô, ôtô và đặc biệt là diễn xuất hành động. Sự sáng tạo, học hỏi, tập luyện không ngừng cũng là một trong những yêu cầu cho nghề này.
Khi hỏi điều gì là khó nhất với diễn viên đóng thế, anh Long trích lại lời của đạo diễn Phillip Noyce khi làm phim Người Mỹ trầm lặng ở Việt Nam: “Cái khó nhất của người cascadeur là sự an toàn”.
Cho dù pha diễn của mình có hay, có đẹp, có hấp dẫn đến đâu, nhưng nếu không an toàn thì xem như không còn ý nghĩa. Tất cả phải được tính toán chi li, chính xác. Người diễn viên đóng thế “bán” tài năng chứ không “bán” tính mạng.
 |
Muốn được an toàn, bí quyết duy nhất của cascadeur chỉ có duy nhất 1 từ: tập luyện. Khi nhận lệnh đóng phim, tất cả phải tích cực tập luyện đến thuần phục. Khi đến phim trường phải tuân thủ kỷ luật, sẵn sàng với mọi yêu cầu của đạo diễn.
Tùy theo pha nguy hiểm mà trang bị những vật dụng bảo hộ: ví dụ như cháy người thì phải chuẩn bị áo chống cháy, bình xịt; nếu bay người trên không, phải chuẩn bị xe cần cẩu, giàn khung, mặc áo bay…
Bên cạnh đó, các dụng cụ bảo hiểm ngày nay đã được bổ sung phong phú nên việc chấn thương được hạn chế khá nhiều.
 |
| Anh Lữ Đắc Long trong một vai diễn đóng thế. |
Khi nhận được kịch bản, các ê-kíp cascadeur sẽ lọc lại những phân cảnh hành động, ghi lại toàn bộ các chi tiết dù là nhỏ nhất, bàn bạc với đạo diễn nhà sản xuất, thỏa thuận mức kinh phí sau đó tiến hành tập luyện.
Thời gian chuẩn bị cho một dự án phim cũng không cố định. Có phim mất 2 tháng trời vừa tập luyện vừa quay thử, có dự án thì chỉ cần báo rõ cảnh quay yêu cầu, địa chỉ bối cảnh là cascadeur có thể ra trực tiếp hiện trường bàn bạc và thực hiện luôn tại chỗ.
Chỉ đam mê thôi thì không làm nên chuyện
Anh Lữ Đắc Long giờ đã ngừng hẳn công việc cascadeur để chuyên tâm cho nghề báo. Không phải đã hết đam mê mà vì sức khỏe, thể lực của anh không còn như trước.
“Đã bước vào nghề là phải nghiêm túc, có lúc xem nó quan trọng như sinh mạng. Không thể xem là cuộc chơi. Khi biết mình không còn thời gian, sức trẻ… thì tốt nhất là nên dừng lại đúng lúc để không làm ảnh hưởng đến hoạt động của các diễn viên cùng ê kíp, cũng là để người thân khỏi thất vọng vì những ảo vọng của nghề”.
 |
| Một trong những cảnh quay mạo hiểm nhất của nghề cascadeur. |
Tuổi nghề của một diễn viên cascadeur thường phụ thuộc vào nhiều yếu tố, mà quan trọng nhất là sức khỏe. “Những môn nghệ thuật khác, cứ đam mê và dám hy sinh hết mình là đã được 50% rồi. Nhưng với cascadeur, đam mê thôi mà không có sức khỏe là không làm được việc đâu” - anh Long chia sẻ.
Tuy nhiên, có những người theo nghề được hàng chục năm vì nhờ kinh nghiệm, diễn viên vẫn có thể thực hiện những cảnh cháy người, bay xe một cách dễ dàng.
 |
Khi hết duyên với nghề, một diễn viên đóng thế chuyên nghiệp có khá nhiều hướng đi để duy trì cuộc sống. Nếu vẫn còn duyên với nghệ thuật, diễn viên sẽ may mắn được giữ lại làm chỉ đạo võ thuật, đạo diễn hành động hay rẽ sang làm diễn viên chuyên nghiệp.
Vì là con nhà võ nên nhiều người mở công ty vệ sĩ hoặc võ đường. Những cũng có những anh em quay sang kinh doanh, tìm một công việc chẳng liên quan gì đến võ thuật.
 |
| Anh Lữ Đắc Long giờ tập trung theo nghề báo nhưng vẫn dành nhiều tình cảm cho nghề cascadeur. |
Dù không còn theo nghề nhưng anh Long vẫn dành mối quan tâm lớn cho cascadeur cũng như các anh em trong nghề. Theo thống kê của Hội Điện ảnh TP.HCM, hiện nay, ở Sài Gòn có khoảng 300 cacasdeur, trong đó có hơn 100 người đang hành nghề chuyên nghiệp.
Có một số nhóm hoạt động khá chuyên nghiệp và uy tín như: Quốc Thịnh, Hải Long Lan, Hồ Hiếu, Tuấn Cầu Mây, Trí Nguyễn. Diễn viên đóng thế giờ không còn là “địa hạt” riêng của phái mạnh. Rất nhiều các “bóng hồng” đang thầm lặng hy sinh, tỏa hương cho nghệ thuật.
Cascadeur Việt giờ đã đủ cả lượng và chất, có thể đáp ứng nhiều yêu cầu của các đoàn phim cả trong và ngoài nước.
 |
| Một cảnh quay trên không. |
Khi được hỏi về việc có bao giờ thấy chạnh lòng vì nghề của mình ít có sự ưu ái, nổi tiếng như diễn viên chuyên nghiệp, anh Lữ Đắc Long cười bảo: "Chấp nhận làm người đóng thế, không một cascadeur nào nghĩ mình sẽ nổi tiếng. Họ làm vì sự yêu nghề và mong ước cống hiến trọn vẹn cho nghệ thuật, cho khán giả".
"Có người ngưỡng mộ cascadeur vì tài năng, sự hy sinh cho nghệ thuật. Nhưng cũng có người cho rằng đây là nghề liều mạng, dở hơi, chuyên làm chuyện khác người. Tuy nhiên, làm nghề dù chỉ một ngày nhưng dám sống chết với nó đã là một hạnh phúc. Diễn viên diễn xuất bằng nội tâm, biểu cảm, mình diễn xuất bằng hành động. Khó khăn nguy hiểm là đặc thù của nghề mình, làm sao so sánh được".
