Sau 30 năm Việt Nam đối phó với dịch HIV/AIDS, chúng ta đã đạt nhiều thành tựu quan trọng và được thế giới ghi nhận. Vừa qua, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã phê duyệt Chiến lược Quốc gia mới nhằm chấm dứt dịch bệnh AIDS năm 2030.
Nhân sự kiện này, ông Nguyễn Hoàng Long, Cục trưởng Cục Phòng, chống HIV/AIDS, đã đưa ra một số nhận định về chiến lược mới.
Gần 200.000 người mắc AIDS thoát "án tử"
- Xin ông cho biết sự cần thiết của việc ban hành chiến lược mới?
- Hơn 10 năm qua, Việt Nam đạt mục tiêu “3 giảm”. Đó là giảm số người mới phát hiện nhiễm HIV, số người chuyển sang giai đoạn AIDS và số người tử vong do AIDS.
Theo tính toán, chúng ta đã tránh cho hơn 500.000 người không nhiễm HIV, gần 200.000 người thoát khỏi tử vong do AIDS. Việt Nam đạt được những thành tựu này là nhờ thực hiện tốt 2 chiến lược quốc gia phòng, chống HIV/AIDS trong giai đoạn vừa qua.
 |
| Cục trưởng Cục Phòng, chống HIV/AIDS Nguyễn Hoàng Long. |
Việc xây dựng chiến lược mới giúp bảo đảm cụ thể hóa chủ trương, đường lối của Đảng về công tác phòng, chống HIV/AIDS. Đồng thời, nó phù hợp hơn với tình hình hiện nay.
Nghị quyết số 20-NQ/TW đã đặt ra mục tiêu Việt Nam về cơ bản chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030. Để đạt được mục tiêu này, chúng ta phải phấn đấu đưa tỷ lệ người nhiễm HIV xuống dưới 1.000 bệnh nhân/năm. Như vậy, Việt Nam phải đẩy mạnh các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS hơn nữa.
Ngoài ra, các giải pháp về phòng, chống HIV/AIDS cũng cần điều chỉnh để phù hợp tình hình mới. Trong đó, sự thay đổi về diễn biến dịch HIV/AIDS, sự lây truyền của virus qua đường tình dục đang khá phức tạp. Hiện tượng gia tăng nhanh ca nhiễm HIV trong nhóm quan hệ tình dục đồng giới nam, người chuyển giới hay những tiến bộ của khoa học trong các giải pháp phòng, chống HIV/AIDS (dự phòng, xét nghiệm, điều trị và giám sát dịch) cần được chú ý hơn.
Chiến lược Quốc gia được xây dựng có mục tiêu, chỉ tiêu, nhiệm vụ và giải pháp rõ ràng. Việc này giúp các cơ quan phòng, chống HIV/AIDS trên toàn quốc thống nhất. Chiến lược cũng phù hợp với bối cảnh từng địa phương. Điều đó còn thể hiện sự cam kết của Việt Nam với công tác phòng, chống HIV/AIDS cũng như cộng đồng quốc tế về việc cùng nhau hướng đến chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030.
- Ông có thể cho biết những điểm mới của chiến lược lần này so với giai đoạn 2011-2020?
- Chiến lược Quốc gia chấm dứt dịch bệnh AIDS đến năm 2030 có sự kế thừa các nội dung của chiến lược cũ. Đồng thời, nó có sự điều chỉnh, cập nhật, bổ sung nội dung mới, phù hợp với tình hình hiện nay và giai đoạn 2021-2030.
Nguy cơ lây nhiễm HIV qua quan hệ tình dục gia tăng, đặc biệt là trong nhóm đồng giới nam
Cục trưởng Nguyễn Hoàng Long
Về bối cảnh, dịch HIV/AIDS có sự thay đổi về nhóm có hành vi dễ lây nhiễm. Nguy cơ lây nhiễm HIV qua quan hệ tình dục gia tăng, đặc biệt là trong nhóm đồng giới nam (MSM).
Trong khi đó, các nguồn viện trợ quốc tế cho phòng, chống HIV/AIDS bị cắt giảm. Do đó, giai đoạn tới, chúng ta chủ yếu dựa vào nguồn lực trong nước. Ngoài ra, mạng lưới tổ chức phòng, chống HIV/AIDS các địa phương được lồng ghép vào hệ thống y tế dự phòng...
Về mục tiêu, chiến lược mới sẽ chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030. Mục tiêu này được đặt ra trong Nghị quyết số 20-NQ/TW, đồng thời là định hướng của toàn cầu về phòng, chống HIV/AIDS.
Về nhiệm vụ và giải pháp chủ yếu, chúng ta sẽ giảm kỳ thị phân biệt đối xử liên quan HIV/AIDS, tăng cường điều trị nghiện ma túy trong can thiệp giảm hại, triển khai biện pháp mới dự phòng trước phơi nhiễm HIV cho người có hành vi nguy cơ cao (PrEP)...
Đáng chú ý, Việt Nam sẽ bổ sung các loại xét nghiệm HIV dựa vào cộng đồng như tự xét nghiệm, xét nghiệm cho bạn tình, bạn chích của người nhiễm. Ngoài ra, chúng ta sẽ mở rộng điều trị cho nhiều đối tượng với hình thức khác nhau.
Bên cạnh đó, Việt Nam sẽ bổ sung các biện pháp giám sát dịch HIV/AIDS dựa vào ca bệnh, theo dõi liên tục người nhiễm từ khi xét nghiệm chẩn đoán đến khi họ được điều trị ổn định hoặc tử vong (nếu xảy ra). Đơn vị có trách nhiệm sẽ xác định các trường hợp mới nhiễm HIV để đáp ứng y tế công cộng kịp thời. Một số giải pháp đã được đưa ra để đảm bảo nguồn lực cho phòng, chống HIV/AIDS, đặc biệt là vai trò của ngân sách địa phương và bảo hiểm y tế.
Dịch còn phức tạp
- Những khó khăn nào sẽ xảy ra khi triển khai chiến lược mới và hướng giải quyết?
- Với mục tiêu khá tham vọng, tôi nghĩ chúng ta sẽ gặp phải rất nhiều khó khăn trong việc thực hiện chiến lược mới.
Đầu tiên là nhận thức. Một số người không thấy hết tầm quan trọng của công tác phòng, chống HIV/AIDS dẫn đến chủ quan, lơ là.
Thời gian gần đây, một số cá nhân, địa phương có biểu hiện lơ là, chủ quan và cho rằng chúng ta đã kiểm soát tốt dịch HIV/AIDS. Trong khi đó, các chuyên gia đều cảnh báo dịch HIV có thể bùng phát bất cứ khi nào.
 |
| Ông Nguyễn Hoàng Long trong chuyến thăm của Thứ trưởng Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên với Cục Phòng, chống HIV/AIDS hồi đầu năm. Ảnh: Bộ Y tế. |
Khó khăn thứ hai là tình hình dịch còn phức tạp, các hành vi, yếu tố nguy cơ ngày càng khó kiểm soát. Đến nay, thế giới chưa có vaccine và thuốc điều trị đặc hiệu. Trong khi đó, đường lây truyền HIV ở Việt Nam có sự chuyển dịch chủ yếu qua đường tình dục ở nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới và chuyển giới nữ. Đây là những nhóm ẩn và rất khó tiếp cận.
Việt Nam ước tính còn khoảng 40.000 người nhiễm HIV sống trong cộng đồng, chưa biết tình trạng nhiễm HIV của bản thân. Họ đang khỏe mạnh nhưng có thể trở thành nguồn lây nhiễm virus mới khó kiểm soát.
Khó khăn thứ ba là nguồn tài chính. 30 năm qua, chúng ta có sự hỗ trợ rất lớn từ các tổ chức quốc tế cho phòng, chống HIV/AIDS. Giai đoạn tới, nguồn này bị cắt giảm mạnh. Các hoạt động sẽ phụ thuộc chủ yếu ngân sách trong nước.
Với khoảng 250.000 người nhiễm HIV tại Việt Nam, việc đáp ứng nhu cầu dịch vụ dự phòng hay chăm sóc, điều trị bằng thuốc kháng HIV cho người nhiễm suốt đời là thách thức lớn, không chỉ về chuyên môn mà cả vấn đề tài chính.
Chiến lược mới có các giải pháp mang tính kỹ thuật để vượt qua khó khăn này. Một số hướng được đưa ra gồm tăng cường truyền thông, đổi mới giám sát dịch, chính sách tài chính bền vững, chủ động và đầu tư ở các nguồn ngân sách địa phương… Ngoài ra, chúng ta còn có sự cam kết và chỉ đạo sát sao của Đảng và Nhà nước.
- Các giải pháp chính để thực hiện chiến lược mới là gì thưa ông?
- Để đạt được các mục tiêu, chiến lược mới đã đề xuất một số nhóm giải pháp chủ yếu.
Nhóm giải pháp về chính trị xã hội: Chúng ta phải tăng cường thực hiện chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước đối với công tác phòng, chống HIV/AIDS. Nhóm giải pháp này cần cả hệ thống chính trị vào cuộc, sự chủ động của địa phương và tham gia từ các tổ chức xã hội, tổ chức dựa vào cộng đồng, gồm cả nhóm người nhiễm HIV, trong công cuộc phòng, chống dịch.
Nhóm các giải pháp về pháp luật, chế độ chính sách: Việt Nam có hệ thống pháp lý về phòng, chống HIV/AIDS khá đầy đủ. Tuy nhiên, mỗi giai đoạn lại có những vấn đề phát sinh. Do đó, hệ thống này cần được điều chỉnh bằng văn bản pháp luật và chế độ chính sách phù hợp.
Nếu thực hiện tốt các giải pháp đề ra, chúng ta có nhiều cơ hội đạt được mục tiêu chấm dứt dịch AIDS năm 2030.
Cục trưởng Nguyễn Hoàng Long
Hiện nay, Luật Phòng, chống HIV/AIDS đang được đề xuất sửa đổi, bổ sung để phù hợp với thực tế và đồng bộ hệ thống. Đồng thời, chúng ta cần tăng cường phổ biến, giáo dục pháp luật về phòng, chống HIV/AIDS cũng như đẩy mạnh công tác kiểm tra, xử lý các hành vi vi phạm.
Các nhóm giải pháp về chuyên môn kỹ thuật: Việt Nam cần dự phòng lây nhiễm HIV, mở rộng và nâng cao chất lượng tư vấn xét nghiệm, tăng cường điều trị, chăm sóc người nhiễm, đẩy mạnh giám sát dịch, theo dõi, đánh giá, nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ thông tin.
Các nhóm giải pháp về đảm bảo tài chính, nguồn nhân lực, cung ứng thuốc, sinh phẩm thiết yếu và hợp tác quốc tế đóng vai trò quan trọng cho hiệu quả triển khai dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS.
Với kinh nghiệm 30 năm đối phó với dịch HIV/AIDS, tôi hy vọng chúng ta sẽ vượt qua các khó khăn, thách thức và thực hiện thành công chiến lược mới. Nếu làm tốt những giải pháp nêu trên, chúng ta sẽ có nhiều cơ hội đạt được mục tiêu chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030.
