Biến đổi khí hậu làm lây truyền bệnh sốt rét ở châu Phi

Muỗi sốt rét ngày càng xuất hiện nhiều ở châu Phi. Ảnh: Britannica.

Nhiệt độ nóng lên đang đẩy nhiều loài động vật và thực vật đến môi trường sống mới, đôi khi gây ra những hậu quả tàn khốc đối với hệ sinh thái. Tuy nhiên, rất ít bằng chứng về việc những loài đó có thể di chuyển bao xa và nhanh như thế nào.

Một nghiên cứu mới đây đã cung cấp cái nhìn bao quát về tương lai bằng cách lật lại quá khứ. Theo nghiên cứu, muỗi truyền bệnh sốt rét ở châu Phi vùng cận Sahara đã di chuyển lên nơi cao hơn, khoảng 6,5 m/năm và cách xa Xích đạo 4,7 km/năm trong thế kỷ qua.

Biến đổi khí hậu tăng phạm vi tác động của dịch bệnh

Các tác giả của nhóm nghiên cứu cho biết tốc độ trên của muỗi truyền bệnh sốt rét phù hợp với biến đổi khí hậu và có thể giải thích tại sao phạm vi của bệnh sốt rét đã mở rộng trong vài thập kỷ qua. Không những vậy, nó còn có ý nghĩa quan trọng đối với các quốc gia chưa chuẩn bị kỹ lưỡng để đối phó với bệnh sốt rét.

"Hầu hết nghiên cứu về tác động của biến đổi khí hậu đối với sức khỏe có xu hướng tập trung vào sự lây lan của bệnh tật. Điều này khó có thể tìm ra bất kỳ nguyên nhân đơn lẻ nào và mang nó chỉ tính dự đoán. Thay vào đó, nghiên cứu mới là một cái nhìn hồi tưởng lại về cách muỗi di chuyển", ông Colin Carlson, nhà sinh vật học tại Trung tâm Khoa học và An ninh Sức khỏe Toàn cầu thuộc Đại học Georgetown, tác giả chính của nghiên cứu, nói.

Bà Sadie Ryan, tiến sĩ, nhà địa lý y tế tại Đại học Florida, nhận định nghiên cứu này tương ứng với vị trí và cách thức lây truyền bệnh sốt rét. Tỷ lệ di chuyển của muỗi truyền bệnh sốt rét sẽ giúp các chuyên gia xác định được mức độ tác động nghiêm trọng của biến đổi khí hậu đối với các bệnh truyền nhiễm.

Không chỉ có muỗi, khi hành tinh ấm lên, thực vật và động vật, đặc biệt là động vật không xương sống cũng bắt đầu tìm kiếm chỗ có nhiệt độ mát hơn, bằng cách di chuyển lên nơi cao hơn hoặc di chuyển đến gần các cực hơn. Một phân tích tổng hợp ước tính rằng, cho đến nay, các loài sống trên cạn đã di chuyển lên dốc với tốc độ 1,1 m/năm và về phía các cực với tốc độ 1,7 km/năm.

Chẳng hạn, ve truyền bệnh Lyme đang mở rộng đáng kể phạm vi của chúng ở miền Bắc nước Mỹ. Loài dơi cũng đang di chuyển và mang theo các bệnh truyền nhiễm như bệnh dại đến khắp nơi. Ở vùng Đông Bắc, tôm hùm đang chết vì bệnh nấm liên quan đến sự nóng lên toàn cầu.

Sốt cao là triệu chứng điển hình của bệnh sốt rét. Ảnh: Nzherald.

Cuộc "xâm lược" của loài muỗi gây ra bệnh sốt rét

Tiến sĩ Morgan Tingley, nhà sinh thái học tại Đại học California, Los Angeles khẳng định: "Chúng ta thường xem nhẹ tác động của biến đổi khí hậu do thế giới nói chung đang ấm lên. Mặc dù các loài đã được phân bố lại trên hành tinh trong hàng triệu năm để thích ứng với khí hậu, song những thay đổi hiện tại vẫn đang diễn ra cực kỳ nhanh chóng. Điều đó sẽ không tốt đối với nhiều loài cũng như không ổn định về mặt hệ sinh thái".

Cụ thể, ở Hawaii, cuộc "xâm lược" của loài muỗi mới đã gây ra sốt rét gia cầm, đe dọa 2 loài chim đặc hữu là 'akeke'e và 'akikiki. Trong khi đó, số lượng của 2 loài này đang ở mức báo động với chỉ 1.000 con 'akeke' và 50 con 'akikikis. Tiến sĩ Tingley cho biết số lượng 'akikiki giảm nhanh chóng trong những năm gần đây và dự kiến tuyệt chủng trong thập kỷ này.

Ông Tingley cùng các nhà nghiên cứu khác nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thu thập dữ liệu để hiểu chính xác cách thức và tốc độ của muỗi, cũng như những vật mang mầm bệnh khác đang di chuyển trên khắp thế giới.

Dự kiến, khí hậu ấm hơn sẽ có lợi cho muỗi, vì nó làm cho tốc độ sinh sản của chúng trở nên nhanh hơn. Đồng thời, những ký sinh trùng mà muỗi mang theo cũng sẽ phát triển mạnh mẽ trong điều kiện nhiệt độ cao.

Ông Carlson cùng các đồng nghiệp đã dựa vào một cơ sở dữ liệu khổng lồ được xuất bản vào năm 2017, ghi lại sự phân bố của 22 loài muỗi ở châu Phi cận Sahara trong giai đoạn 1898-2016. Bộ dữ liệu khai thác thông tin từ các cuộc điều tra côn trùng học, những ấn phẩm được bình duyệt, báo cáo kỹ thuật, luận án và hồ sơ lưu trữ.

Cụ thể, nghiên cứu chỉ ra trong giai đoạn 1898-2016, các loài muỗi Anopheles khác nhau đã mở rộng phạm vi của chúng lên độ cao trung bình tích lũy là 701,04 m và hơn 482,8 km về phía nam xích đạo.

Tiến sĩ Tingley khẳng định ông hoàn toàn tin tưởng vào xu hướng được báo cáo trong nghiên cứu, nhưng không quá coi trọng tỷ lệ đó. Một phần là do nghiên cứu có thể đang đánh giá thấp sự thay đổi bằng cách không tính đến tốc độ nóng lên toàn cầu ngày càng nhanh trong những năm gần đây.

Các chuyên gia cho rằng một số sự di chuyển của muỗi cũng có thể bắt nguồn từ những thay đổi trong sử dụng đất, nguồn thức ăn có sẵn hoặc tác dụng phụ của việc người dân di cư lên vùng cao hơn do biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, muỗi mang mầm bệnh là mối nguy hiểm nghiêm trọng đối với những khu vực mà người dân và các tổ chức không được chuẩn bị kỹ lưỡng.