Phó giáo sư Nguyễn Xuân Thành, Vụ trưởng Vụ Giáo dục trung học, Bộ GD&ĐT, cho biết đối tượng của cuộc thi là học sinh từ 15 đến 18 tuổi, chuẩn bị bước vào các bậc học cao hơn. Việc các em lựa chọn đề tài để nghiên cứu, sáng chế không thể bó buộc trong một giới hạn "chỉ được phép đối với kiến thức phổ thông".
Yêu cầu của cuộc thi là học sinh phải vận dụng kiến thức các môn học được học ở phổ thông để phát triển, thực hiện các dự án. Tuy nhiên, không có nghĩa các em chỉ được sử dụng những kiến thức cơ bản, đại trà. Điều này cũng tương tự học sinh dự thi Olympic quốc tế, để thực hiện các dự án học sinh phải có kiến thức nền rất tốt.
Các em sẽ phải tìm kiếm tài liệu, phải nghiên cứu các tài liệu chuyên sâu về lĩnh vực mình chọn. Học sinh hoàn toàn có thể tiếp cận những đề tài chuyên sâu, có ý nghĩa, tính ứng dụng cao. Trong đó, không đòi hỏi các em phải sáng tạo toàn bộ mà có thể chỉ xác định và giải quyết một vấn đề cụ thể trong đó như đã nói ở trên. Đóng góp đó là không nhỏ.
 |
| Phó giáo sư Nguyễn Xuân Thành, Vụ trưởng Vụ Giáo dục trung học, Bộ GD&ĐT. Ảnh: VTC News. |
Nếu không phải học sinh làm sẽ lộ ngay
Theo vụ trưởng, trong quá trình thực hiện, các em cũng không làm một mình mà cần môi trường triển khai. Môi trường đó có sự hỗ trợ của người lớn, như giáo viên, cha mẹ hướng dẫn quy trình nghiên cứu, thực hiện, lựa chọn đề tài, hay những người thợ hỗ trợ các em trong việc gia công sản phẩm.
Tuy nhiên, những ý tưởng mới, cách xử lý vấn đề để đạt được những kết quả mới thì chắc chắn phải là của học sinh.
Bộ GD&ĐT cũng có những nguyên tắc, quy định cụ thể trong việc chấm giải. Trong đó, ban giám khảo không chỉ chấm dựa trên sản phẩm được trưng bày mà còn đánh giá trên hồ sơ để biết quy trình thực hiện, đặc biệt là chấm dựa trên phỏng vấn trực tiếp học sinh.
Nếu sản phẩm không do học sinh thực sự làm thì sẽ lộ ngay ở quá trình phỏng vấn, phản biện. Tiêu chí chấm giải cũng có barem điểm rất rõ, có điểm dành cho việc trình bày, trả lời phỏng vấn của ban giám khảo.
Học sinh hoàn toàn có thể dựa trên nền tảng, thành tựu khoa học kỹ thuật đương đại để có các ý tưởng mới và đưa ra cách giải quyết vấn đề mà trước đó chưa ai làm.
Điều này không có nghĩa học sinh phải chọn những vấn đề hoàn toàn mới mẻ mà có thể và thậm chí cần phải phát hiện, chọn những vấn đề từng có và đang được các nghiên cứu thành công, nhưng đưa ra được những phát hiện mới, những vấn đề mới, cách giải quyết mới để hoàn thiện hơn, ưu việt hơn.
Lý giải về điểm khác biệt
Về việc các đề tài dự thi có phần "giống nhau", theo ông Thành, do cách đặt tên đề tài đều đề cập cùng một vấn đề, đôi khi chỉ khác nhau vài chữ. Nhưng những người hiểu biết về lĩnh vực đều thấy, vài chữ khác nhau đó trong tên đề tài chính là điểm mới, điểm khác biệt mà các dự án hướng đến.
Vụ trưởng cho rằng nghiên cứu khoa học là một bậc cao hơn của giáo dục STEM mà Bộ GD&ĐT đang đặt ra trong lộ trình đổi mới chương trình giáo dục phổ thông. Mục tiêu lớn hơn của cuộc thi khoa học kỹ thuật dành cho học sinh trung học. Mục đích của cuộc thi là góp phần phát triển năng lực, phẩm chất cho học sinh.
Học sinh không chỉ được thực hành, trải nghiệm, ứng dụng kiến thức vào giải quyết một đề tài cụ thể, chế tác một sản phẩm cụ thể mà phát triển nhiều thứ như tư duy khoa học, năng lực khai thác tài liệu, năng lực thuyết trình, phản biện, các kỹ năng làm việc nhóm. Sự hiểu biết các em có được từ việc này không chỉ hạn hẹp ở lĩnh vực đề tài các em thực hiện mà có thể mở rộng hơn.
Những ngày qua, dư luận xôn xao khi dự án "Giường bệnh thông minh hỗ trợ cho người mất chức năng vận động tay chân sử dụng tại nhà" (lĩnh vực thi Hệ thống nhúng) của hai học sinh Nguyễn Trần Đạt và Đinh Hoàng Nam, học sinh trường THPT Hoa Lư A - giải nhất có phần tên giống với dự án "Giường I.o.T hỗ trợ người mất khả năng vận động tay chân" của em Cao Nguyễn Hùng và Nguyễn Đình Nhật Tân.
Dự án này từng đoạt giải nhất Khoa học kỹ thuật cấp tỉnh Ninh Bình năm 2019, giải nhì thi Khoa học kỹ thuật cấp quốc gia năm 2019. Trùng hợp là hai dự án cùng xuất phát từ trường THPT Hoa Lư A và cùng thầy giáo hướng dẫn, chỉ khác năm dự thi.
Bên cạnh đó, nhiều chuyên gia đánh giá, các dự án giành giải nhất cuộc thi Khoa học kỹ thuật cấp quốc gia dành cho học sinh trung học năm nay là những công trình nghiên cứu phức tạp, độ khó vượt xa khả năng của học sinh THPT như: Hỗ trợ phục hồi chức năng bàn tay cho bệnh nhân bị di chứng hậu đột quỵ; phân lập các hợp chất ức chế tăng sinh tế bào cơ trơn động mạch chủ để định hướng phòng và điều trị xơ vỡ động mạch; cải tiến peptit polybia-mp1 ứng dụng trong điều trị ung thư; cảnh báo sớm các rủi ro trong môi trường nuôi tôm bằng trí tuệ nhân tạo.
