"Vì sao nạn nhân không phản ứng tức thì?", "Sao cô gái để mình chịu thiệt thòi tới 3 lần?", "Bị như vậy, sao cô ấy có thể im lặng và ngủ tiếp?"...
Hàng loạt câu hỏi được dân mạng đặt ra trong vụ cô gái 20 tuổi bị sàm sỡ trên xe khách Phương Trang mới đây. Thế nhưng, cách đặt vấn đề như vậy không giúp được gì cho nạn nhân mà chỉ khiến sự việc thêm trầm trọng, bế tắc.
Chuyện bị "đóng băng" trong trường hợp nguy cấp có thể xảy đến với bất cứ ai, nhất là nạn nhân các vụ quấy rối tình dục. Tác giả Jenny Lee Corvo khẳng định điều này trong bài viết Why I Froze and Smiled During My Sexual Assault (tạm dịch: Vì sao tôi đóng băng và mỉm cười khi bị tấn công tình dục) đăng trên Medium.
Theo bà Corvo, người ta thường giải thích hành vi khi căng thẳng bằng phản ứng "fight or flight" (chiến hay chạy).
Nhà sinh lý học người Mỹ Walter Bradford Cannon đưa ra mô tả về "chiến hay chạy" vào năm 1915. Theo đó, khi bị đe dọa, động vật giải phóng adrenaline - hormone cung cấp cho cơ thể đủ năng lượng để trốn thoát hoặc tấn công kẻ thù. Giáo sư Cannon cho rằng cơ thể con người hoạt động theo cùng cơ chế đó.
 |
| Chuyện bị “đóng băng" trong trường hợp nguy cấp có thể xảy đến với bất cứ ai. Ảnh: SmartShanghai. |
Tuy nhiên, qua tham khảo nhiều nghiên cứu khác, Jenny Lee Corvo đi đến kết luận: "Con người không chỉ ‘chiến hay chạy’ khi sợ hãi". Do đó, việc tin rằng "chiến hay chạy" là phản ứng duy nhất của chúng ta trong trường hợp nguy cấp dễ dẫn đến tâm lý đổ lỗi cho nạn nhân.
Nữ tác giả nói các nhà khoa học và tâm lý học hiện nay chỉ ra bộ não có hệ thống tự bảo vệ rất phức tạp. Tại một số thời điểm nhất định, tuyến phòng thủ đầu tiên không phải bơm adrenaline ngay lập tức, mà là giảm hoạt động ở thùy trán.
"Thùy trán của tôi ‘offline’ và tôi không thể lựa chọn cảm xúc để thể hiện. Bởi bộ não của tôi đã chuyển sức mạnh ra khỏi hệ thống đó", Corvo viết.
Nói cách khác, trong tình huống nguy cấp, tùy thuộc bộ não đánh giá về mối đe dọa, cơ thể sẽ có nhiều phản ứng khác nhau. Ví dụ, cơ thể giải phóng nhiều adrenaline giúp chúng ta mạnh và nhanh hơn bình thường.
Tuy nhiên, bộ não cũng có thể không thấy lối thoát, sau đó kích hoạt hệ thần kinh giao cảm, làm giảm nhịp tim và trương lực cơ, "đóng băng" nạn nhân.
Bà Corvo từng là nạn nhân của tấn công tình dục và cũng bị "đóng băng" khi vụ việc diễn ra. Và chắc chắn, bà không phải là người duy nhất.
Vẫn chưa hiểu chuyện gì xảy ra
Tương tự cô gái bị sàm sỡ trên xe Phương Trang, Lê Thị Thu Anh (24 tuổi, Bạc Liêu) cũng "đóng băng" khi bị quấy rối.
7 năm trôi qua, Thu Anh vẫn chưa thôi ám ảnh về chuyện này. Hôm ấy là ngày đầu tiên của kỳ nghỉ Tết Nguyên đán, Thu Anh (lúc đấy 17 tuổi) phụ trông hàng hoa quả để mẹ nấu bữa trưa.
"Ngồi được một lúc, mình thấy một người đàn ông mặc quần jeans, áo sơ mi, tóc búi thành chùm, đầu đội mũ lưỡi trai kéo sụp xuống cứ đi qua đi lại. Mình nghĩ đơn giản ông ta chỉ muốn tìm món hàng ưng ý. Nhưng sự thật không phải là vậy", Thu Anh nhớ lại.
Đến lúc sạp trái cây vắng khách, người đàn ông khi nãy bước vào mua hàng. Thu Anh niềm nở với ông ta như bao vị khách khác, không suy nghĩ hay phòng bị gì.
"Đến khi tiếp cận được mình, người này lộ rõ bản chất. Trong lúc mình cân hàng, ông ta đến gần chà xát tay mình, nói: ‘Đúng là trẻ con tay chân mịn màng’, kèm theo đó là nụ cười nửa miệng mà đến giờ mình vẫn còn ám ảnh", cô kể.
Đến khi người đó rời khỏi, Thu Anh vẫn chưa hiểu chuyện gì xảy ra. Cô sợ hãi, mông lung và không biết phải làm gì.
Vài phút sau, cô chạy vào nhà bếp nói với mẹ.
"Sao con không la lên để mẹ chạy ra?", mẹ gặng hỏi khi lông mày nhíu lại trên gương mặt đầy lo lắng.
Đến giờ, Thu Anh không biết vì sao mình không nói nên lời trong khoảnh khắc ấy.
 |
| Chính nạn nhân của những cuộc sàm sỡ không biết họ đang bị người khác lạm dụng. Ảnh: The Bussiness. |
Trường hợp của Ngọc Hoa (21 tuổi, TP.HCM) lại xảy ra ở môi trường công sở. Một đồng nghiệp có hành động trên mức thân thiết khi được cô nhờ hướng dẫn sử dụng phần mềm photoshop.
Ngọc Hoa là nhân viên marketing của một công ty quảng cáo. Trong một lần chỉnh sửa proposal do đồng nghiệp gửi qua, cô muốn xử lý một lỗi nhỏ nhưng loay hoay mãi không xong. Hoa nhờ anh bạn đồng nghiệp đến giúp đỡ.
"Trong lúc hướng dẫn mình xóa phông bức ảnh, anh ta đứng sau lưng một tay cầm chuột và một tay choàng qua lưng và xoa vai mình. Sau khi xong chuyện, anh ta còn liên tục xoa vai, sau đó còn bẹo má và liên tục khen da mình mịn", Hoa nói.
Cô luôn nghĩ đó là điều bình thường cho đến khi người này không xuất hiện trên văn phòng. Hỏi chuyện chị bạn bên phòng nhân sự mới biết, anh ta đã nộp đơn xin nghỉ việc trước vì những lời bàn tán sàm sỡ, lạm dụng.
Chị Oanh ngồi đối diện, chị Thanh Hương ngồi ở dãy sau cũng gặp tình trạng tương tự, kèm theo đó là những tin nhắn gạ tình.
Hoa liền kể lại lần nhờ vả hôm ấy, cả hội bạn gái chung công ty đều nói cô bị lạm dụng.
"Sao em không nói sớm, nhiều đứa bị giống em lắm đó", "Trời ơi như vậy không bị sàm sỡ thì là gì? Đồng nghiệp gì thân thiết đến vậy?", họ nói.
Đến giờ nghĩ lại, cô mới thấy điều bất thường. Vì trên thực tế, không có đồng nghiệp nào lại xoa vai và bẹo má đồng nghiệp kiểu này cả. "Tôi không biết đó là sàm sỡ", Hoa nói.
Khi nạn nhân không dám lên tiếng
Từng chia sẻ với Zing.vn, chị Nga Lê - nhà sáng lập She Will Be Strong, một tổ chức hỗ trợ phụ nữ Việt Nam - cho biết phần lớn nạn nhân bị sàm sỡ đều không dám lên tiếng vì tâm lý e ngại.
Theo chuyên gia này, các nạn nhân bị nhiều nỗi sợ bủa vây: sợ "quê", sợ không ai ủng hộ, không biết phản ứng như thế nào... Dẫn đến họ có xu hướng "ngậm bồ hòn làm ngọt" nhưng trong lòng rất khó chịu và hoang mang.
Nhiều nạn nhân phải nhờ đến các chuyên gia tâm lý trị liệu vì bị ám ảnh trong thời gian dài sau những hành vi quấy rối, sàm sỡ.
Chị Nga Lê nói thêm nạn nhân bị quấy rối thường sợ hãi, mất bình tĩnh, càng trở nên yếu đuối, dẫn tới dễ bị tấn công hơn.
 |
| Có những nạn nhân của quấy rối tình dục không dám lên tiếng vì sợ "quê" và không ai ủng hộ. Ảnh: The Lily. |
Bên cạnh đó, tâm lý bị đổ lỗi vì trang phục (ăn mặc hở hang), cách hành xử (đi đêm), hay phán xét vô lý (phụ nữ là để cho người ta trêu) càng khiến nạn nhân không dám lên tiếng, biến họ từ người bị hại trở thành kẻ tội đồ vì đã mời gọi bị dâm ô.
Theo chị Nga Lê, các nạn nhân cần lên tiếng một cách dứt khoát và phản ứng đanh thép khi bị quấy rối. Ví dụ, họ chỉ cần nhìn thẳng mặt kẻ quấy rối và nói thật to: "Anh làm gì nãy giờ đụng vào người tôi vậy?", "Anh là ai, ngừng đụng chạm vào người tôi đi nhé!".
"Nhỡ đâu chẳng ai giúp mình"
Phạm Phương vẫn thấy "gai người" khi nhắc lại câu chuyện bị sàm sỡ trên chuyến xe đêm từ Yên Bái đi Hà Nội 6 năm trước.
Ra xe sát giờ xuất bến, phụ xe nói Phương xuống giường cuối xe nằm vì hết chỗ ở trên. Cô gái không thoải mái khi phải nằm cạnh thanh niên lạ, nhưng xe sắp chạy, kế bên anh ta là một cô gái có lẽ là người yêu, nên Phương cũng không nghĩ gì thêm.
Đang cuộn tròn say ngủ trong tấm chăn mỏng, Phương giật mình tỉnh dậy khi thấy một bàn tay sờ soạng đùi mình. Cô lập tức hất mạnh ra, xoay lưng lại, luống cuống tìm điện thoại nhắn tin cho bạn trai.
Từ lúc ấy, Phương không dám nhắm mắt lại. Người yêu lập tức gọi cho nhà xe yêu cầu đổi chỗ cho Phương hoặc mời nam thanh niên ra chỗ khác. Cứ 15 phút, bạn trai Phương lại gọi hỏi, song cả lái và phụ xe đều làm lơ.
 |
| Nhiều nạn nhân của sàm sỡ nơi công cộng không dám lên tiếng vì sợ nói ra sẽ không ai giúp mình. Ảnh: Eater. |
Hết giờ nghỉ giữa đường, Phương đợi mọi người lên xe hết rồi mới di chuyển về giường nằm. Cô mong mãi tới lúc xe đến Hà Nội.
Phương kể lại: "Lúc ấy tim đập nhanh, chân tay run lẩy bẩy. Đầu óc đơ luôn. Không phải ai cũng dám hét lên đâu. Mình không chắc khi chuyện xảy ra mà hét lên luôn, mọi người trên xe có nghĩ mình làm quá hay gây ồn ào không. Nhỡ đâu chẳng ai giúp mình, nhỡ tên kia trả thù khi xuống xe… Mình chấp nhận không ngủ để hắn không dám sờ lung tung nữa".
Kể từ trải nghiệm đó, Phạm Phương "cạch mặt" nhà xe này, đổi sang hãng khác không xếp nam, nữ không quen nằm cạnh nhau. Nhưng kể cả như vậy, cô không bao giờ nằm giường cuối xe nữa.
Cũng bị kẻ xấu giở trò trên xe khách, Nhật Cường (23 tuổi, Vĩnh Long) nhớ lại câu chuyện xảy ra cách đây hai năm.
Trên chuyến xe từ TP.HCM về Vĩnh Long hôm đấy khá ít khách, anh ngồi đúng chỗ của mình nhưng lại gặp "vị khách không mời".
"Một người đàn ông khoảng 60 tuổi đến ngồi kế bên mình dù đấy không phải chỗ được sắp xếp. Phụ xe có nhắc nhở nhưng ông ta mặc kệ. Chưa đầy 5 phút, người này bắt đầu giở trò", Nhật Cường kể.
Theo lời chàng trai 23 tuổi, đầu tiên người đàn ông lục tuần vỗ đùi và khen anh cơ thể săn chắc. Cường thoáng nghĩ chỉ là người lớn đùa cho vui. Nhưng rồi người này được đà quá trớn và lần tay tới những vùng nhạy cảm hơn.
"Anh là luật sư, nhà ở Cần Thơ. Em cho anh số điện thoại đi, có thời gian rảnh thì lên bến Ninh Kiều chơi", người này mở lời trong khi tay liên tục vuốt ve.
Nhật Cường không biết làm gì ngoài cách gạt mạnh tay và bỏ ra hàng ghế cuối để ngồi. Anh nghĩ mình nên im cho qua chuyện, bởi nếu có la lên, bản thân xấu hổ, cũng không giải quyết được gì.
Về nhà, Cường không nói việc bị sàm sỡ trên xe với gia đình. Anh chỉ chia sẻ cùng bạn bè thân thiết.
 |
| Hành động nên làm lúc bị sàm sỡ là cố gắng thoát khỏi vùng nguy hiểm càng nhanh càng tốt. Ảnh: Medium. |
Một nghiên cứu về tấn công tình dục đối với thanh thiếu niên cũng đề cập nhiều lý do nạn nhân không dám lên tiếng khi bị sàm sỡ như xấu hổ, tổn thương, sợ không được tin tưởng, sợ bị trừng phạt, sợ bị đổ lỗi…
Ở đây, tâm lý đổ lỗi cho nạn nhân rất thường xảy ra, khiến họ tổn thương vì bị cho là nguyên nhân khiến kẻ quấy rối tình dục tìm đến. Nhiều bạn trẻ không dám tiết lộ chuyện mình bị tấn công tình dục trong suốt nhiều năm, thậm chí "sống để bụng, chết mang theo".
Năm Lê Thảo (26 tuổi) học lớp 9, bố mẹ cô cãi nhau to vì làm ăn thua lỗ. Sau cái tát như trời giáng của chồng, mẹ Thảo bỏ đi.
Thảo nước mắt ướt đẫm trên gương mặt, chạy theo không kịp. Cô chạy về nhà lấy xe đạp đuổi theo, xin mẹ đừng bỏ hai chị em.
Khi Thảo chạy trên đường, một thanh niên không đội mũ bảo hiểm, lái xe Wave màu đỏ đi ngược chiều bất ngờ với tay chạm mạnh vào vòng một của Thảo.
Lần đầu tiên bị sàm sỡ, lại ở giữa đường, cô gái nghẹn lời, uất ức, suýt ngã xe. Vừa đau, vừa xấu hổ, Thảo về nhà, không ngừng khóc.
Lê Thảo không nói cho ai biết vì trong suy nghĩ của cô gái mới lớn khi đó, "bị sờ vòng một" là điều kinh khủng.
Nhiều cô gái cũng trở thành nạn nhân của tên đi xe Wave đỏ. Hắn thường lượn lờ quanh các trường học, tìm "con mồi".
Mãi sau này Thảo mới biết điều ấy, bởi giống như cô, các nạn nhân bị sàm sỡ vòng một đều im lặng vì xấu hổ.
