Không chỉ thành công lớn về doanh thu, Peele còn tạo ra một hiện tượng văn hóa, khiến giới phê bình ngưỡng mộ còn khán giả tranh cãi bàn tán. Jordan Peele đang được so sánh với Steven Spielberg và Christopher Nolan, hai đạo diễn đã từng tạo ra những cơn sốt điện ảnh ở giai đoạn đầu của sự nghiệp.
Jordan Peele khởi nghiệp với vai trò là một diễn viên hài và đã đóng hàng chục series truyền hình, phim điện ảnh, lồng tiếng cho phim hoạt hình. Tuy nhiên khán giả đại chúng vẫn không biết nhiều đến anh.
Năm mùa series hài Key and Peele mà anh vừa giữ vai trò sáng tạo nội dung vừa đóng vai chính cạnh người đồng nghiệp thân tín Keegan-Michael Key được đánh giá khá cao và giúp anh đoạt một giải Emmy. Tuy nhiên, các series hay bộ phim còn lại anh chỉ đóng vai phụ, thậm chí xuất hiện thoáng qua màn hình và hầu như không được ai nhắc tới.
Thành công không nhờ may mắn
Thế nhưng, chỉ sau một đêm, Jordan Peele lập tức trở thành cái tên được lan truyền chóng mặt trong giới sáng tạo ở Hollywood. Phim kinh dị - hài hước đậm chất giễu nhại Get Out mà trong đó Peele vừa biên kịch, đạo diễn và sản xuất đã lập tức tạo cơn sốt ngay từ khi mới trình chiếu vào đầu năm 2017.
Bộ phim độc lập có kinh phí chỉ 4,5 triệu USD thu về tới 255 triệu USD khắp thế giới, giành tới 4 đề cử Oscar cho Phim, Đạo diễn, Biên kịch và Nam diễn viên chính xuất sắc.
 |
| Trước khi trở thành đạo diễn thành công, Jordan Peele từng chỉ là một diễn viên mờ nhạt. Ảnh: Getty Images. |
Từ một kẻ vô danh trong giới đạo diễn, một mình Jordan Peele nhận được 3 đề cử Oscar ở bộ phim đầu tay trong vai trò đạo diễn. Và anh nhận giải Oscar đầu tiên cho Kịch bản gốc xuất sắc nhất.
Chỉ chưa đến hai năm sau, với Us, vẫn thuộc thể loại kinh dị - hài với phong cách làm phim không trộn lẫn nhưng chứa đựng nhiều thông điệp chính trị, xã hội sâu cay hơn; Jordan Peele chứng minh rằng thành công ở bộ phim đầu tay của anh hoàn toàn không phải nhờ may mắn.
Tầm nhìn vượt trội, sức mạnh biểu đạt trong ngôn ngữ điện ảnh, chỉ đạo diễn xuất và những thông điệp ẩn giấu khiến Us trở thành một cục nam châm ở phòng vé. Us đạt doanh thu 70 triệu USD ở Bắc Mỹ trong ba ngày chiếu đầu tiên, trở thành phim kinh dị kịch bản gốc và dán nhãn R có doanh thu mở màn cao nhất mọi thời, thậm chí cao hơn gấp đôi so với Get Out.
Tài năng sáng tạo của Jordan Peele khiến giới phê bình điện ảnh so sánh anh với Steven Spielberg hay Christopher Nolan ở buổi khởi đầu. Với Spielberg là Jaws (1975) và Close Encounters of the Third Kind (1977), với Nolan là Following (1998) và Memento (2000).
Cả ba đạo diễn này đều có một điểm chung là chỉ cần 2 năm để khẳng định tài năng và phong cách điện ảnh không trộn lẫn của họ. Với Spielberg và Nolan, sự nghiệp lừng danh của họ đã được chứng thực sau đó.
Còn với Peele, cả một sự nghiệp điện ảnh lớn đang chờ đợi vị đạo diễn da màu 40 tuổi này ở phía trước. Thậm chí, giới phê bình còn so sánh anh với ông vua phim kinh dị Alfred Hitchcock thời đại mới nhờ mang lại cho dòng phim này một thứ ngôn ngữ biểu đạt khác biệt.
Jordan Peele là một người hài hước thì đúng rồi, nhưng có gì trong bộ óc siêu việt của anh?
Một đứa trẻ ưu thời mẫn thế
Một bài viết trên trang Looper có nhan đề Jordan Peele: The untold truth kể lại rằng ngay từ khi còn là một thiếu niên, Peele đã đặt một câu hỏi hóc búa cho Tổng thống Mỹ Bill Clinton khi ông mới nhậm chức.
Trong buổi hỏi đáp được truyền hình trực tiếp khắp nước Mỹ, nơi mà trẻ em được quyền đặt câu hỏi cho tân tổng thống, Jordan Peele - lúc đó mới là một cậu thiếu niên 14 tuổi - đặt một câu hỏi khiến cử tọa phải ngạc nhiên và tổng thống phải cân nhắc trước khi trả lời.
 |
| Cậu bé Jordan Peele từng đặt câu hỏi khiến Tổng thống Mỹ Bill Clinton phải suy ngẫm. Ảnh: GeekTyrant. |
Câu hỏi của Peele là: “Thưa ngài tổng thống, ngài sẽ làm thế nào để giúp đỡ các bà mẹ đơn thân phải nuôi một hay nhiều đứa con mà không có sự trợ cấp tài chính từ người chồng của họ?”.
Bill Clinton rõ ràng rất thú vị với câu hỏi của cậu bé này và ông cũng trả lời rất cẩn trọng: “Nếu người chồng/người cha đó không sẵn lòng để trợ cấp tài chính cho vợ và con của anh ta, và người mẹ phải làm việc cật lực để chăm sóc những đứa trẻ, tôi nghĩ hệ thống thuế của nhà nước nên trả lại tiền cho người mẹ nếu cần thiết và hỗ trợ những trẻ em khó khăn”.
Câu hỏi của Peele ở tuổi 14 đặt ra một vấn đề sắc sảo như một nhà báo theo dõi mảng xã hội khiến cử tọa hôm đó nghĩ rằng cậu bé này sẽ thành công nếu theo đuổi sự nghiệp báo chí. Nhưng nếu như vậy thì chắc chắn rằng chúng ta sẽ không có Peele của ngày hôm nay.
Đam mê phim kinh dị
Peele có niềm đam mê lớn với phim kinh dị. Khi được báo chí yêu cầu kể tên những bộ phim kinh dị yêu thích của mình, Peele đã ngay lập tức nhắc đến Rosemary’s Baby của đạo diễn Roman Polanski, từng là một hiện tượng của dòng phim kinh dị năm 1968.
Câu chuyện trong phim diễn ra tại một chung cư ở Manhattan, New York, nơi một cặp vợ chồng trẻ mới chuyển đến và bị một thế lực ma quỷ dần dần thao túng. Peele nói rằng anh lớn lên và cách tòa nhà chung cư làm bối cảnh của bộ phim không xa.
Các tác phẩm kinh dị mà anh yêu thích khác là Halloween của John Carpenter ra mắt năm 1978, The Shining của Stanley Kubrick ra mắt năm 1980 và rất nhiều tác phẩm kinh điển khác của bậc thầy thể loại này là Alfred Hitchcock.
 |
| Bộ phim kinh dị kinh điển Rosemary’s Baby có ảnh hưởng lớn đến Jordan Peele. Ảnh: Paramount Pictures. |
Một bộ phim khác mà Peele nhắc đến như nguồn cảm hứng cho anh khi thực hiện Get Out và Us. Đó là The Stepford Wives của đạo diễn Bryan Forbes, khởi chiếu năm 1975, một câu chuyện kỳ quái và siêu thực xen lẫn với sự hài hước.
Để có ngày chạm đến giấc mơ được thực hiện thể loại phim đam mê của mình, Peele đã khởi nghiệp với một diễn viên hài và chuẩn bị kỹ lưỡng cho cuộc ra mắt đầu tiên bằng cách học hỏi các bậc thầy của thể loại này. Và rõ ràng là sau một thời gian nghiên cứu sâu sắc về thể loại kinh dị, Peele đã tạo ra một thứ “đặc sản” của riêng mình.
Mối quan tâm đến chủng tộc và màu da
Cả Get Out và Us đều có nhân vật chính là người da đen, nhưng cả hai bộ phim của Peele không giống như các đạo diễn da đen khác khi đặt ra những vấn đề phân biệt chủng tộc mang tính lịch sử hay cuộc đấu tranh của người da đen.
Phim của Jordan Peele có một cái nhìn đương đại hơn về các vấn đề liên quan đến chủng tộc và luôn đặt nó trong một bối cảnh xã hội mà dường như người da đen và người da trắng ở giai đoạn hậu chủng tộc, nhưng đó chỉ là một cái bẫy của anh để đặt ra một vấn đề sâu xa hơn.
Peele luôn nhạy cảm và quan tâm đến các vấn đề chủng tộc với một lý do hoàn toàn chính đáng, bởi anh là một người đa chủng tộc. Cha của Peele là người da đen, nhưng mẹ của anh là người da trắng, người nuôi dưỡng anh sau khi cha mẹ anh ly dị. Vì vậy mà anh có lối nói chuyện như một người da trắng và những năm tháng tuổi thơ, anh bị bạn bè chế giễu vì điều này.
Khi trưởng thành, Peele lại kết hôn với một người phụ nữ da trắng là danh hài Chelsea Peretti và điều này tiếp tục ảnh hưởng đến cái nhìn về chủ đề chủng tộc của anh. Trong Get Out, dường như anh lấy cảm hứng từ cuộc hôn nhân của cha mẹ anh và cả chính bản thân anh.
 |
| Get Out là hiện tượng của điện ảnh Mỹ năm 2017. Ảnh: Vulture. |
Vợ anh, Chelsea, sau thành công bất ngờ của Get Out, đã đùa rằng: “Gia đình chúng tôi đã khóc trong nhiều tuần liền. Chúng tôi rất đau đớn khi thấy bí mật gia đình được tiết lộ trong bộ phim (như là phim tài liệu) này”.
Còn trong Us, nếu để ý, bạn sẽ thấy cách hành xử của người chồng da màu Gabe Wilson (do Winston Duke đóng) giống như một người đàn ông da trắng hiện đại. Sự đồng hóa văn hóa rõ ràng được Peele ẩn giấu khéo léo trong hai bộ phim của mình.
Tuy nhiên, câu chuyện gia đình đa chủng tộc hay việc lớn lên trong một xã hội hiện đại chỉ là một phần trong hai bộ phim của anh. Điều ảnh hưởng lớn hơn đến hai bộ phim của anh - với thông điệp chính trị mạnh mẽ của chúng - là hai vị tổng thống mang tính lịch sử của nước Mỹ: Barack Obama và Donald Trump.
Get Out được lấy cảm hứng từ nước Mỹ trong giai đoạn Obama giữ chức vụ tổng thống. Peele muốn bóc trần những sự giả dối trong giai đoạn mà người ta cho rằng nước Mỹ bước vào giai đoạn hậu chủng tộc, trong đó màu da không ảnh hưởng đến cơ hội hay địa vị xã hội của công dân.
Và với Get Out, Peele đã dùng tiếng cười giễu nhại thâm thúy để lật tẩy sự giả dối của những con “quái vật phân biệt chủng tộc” thâm căn cố đế nhưng ẩn nấp khéo léo bên dưới lối hành xử bình thường và thậm chí còn tỏ ra ủng hộ “vị tổng thống da đen đầu tiên” của những người da trắng trong gia đình cô bạn gái của chàng trai da màu Chris (Daniel Kaluuya đóng).
Với Us, rõ ràng ta thấy được cách Peele đưa ra các ý tưởng kỳ quái của mình để “bóc mẽ” nền chính trị và xã hội Mỹ trong thời đại của Trump, thậm chí anh còn kết nối với một giai đoạn lịch sử trong quá khứ khá tương đồng dưới thời Tổng thống Ronald Reagan.
 |
| Us được đánh giá là giàu tham vọng hơn hẳn so với Get Out. Ảnh: Universal. |
Us rõ ràng là giàu tham vọng hơn so với Get Out. Jordan Peele đưa vào quá nhiều ẩn dụ, quá nhiều biểu tượng, quá nhiều thông điệp. Anh chịu ảnh hưởng từ một số bậc thầy đi trước (rõ nhất là Stanley Kurbick - chứ không phải Alfred Hitchcock - và David Lynch), nên bộ phim không còn giữ được tính nguyên bản và gây nhiều ngạc nhiên như tác phẩm trước.
Dù vậy, phong cách làm phim của Jordan Peele một lần nữa lại được khẳng định, chỉ với bộ phim thứ 2. Ghê rợn pha trộn với hài hước thâm thúy như tác phẩm trước khiến việc thưởng thức phim của anh mang lại nhiều cảm giác giải trí và cho thấy anh là một kẻ thông minh, tinh quái biết cách điều khiển cảm xúc của khán giả.
Us cao hơn Get Out một bậc
Thêm nữa là cách chỉ đạo diễn xuất của Peele cho thấy anh là một đạo diễn tài năng và luôn biết cách phát huy tài năng của diễn viên. Những cú cận cảnh đặc tả đôi mắt luôn mở lớn, tròng trắng mở to đối lập với làn da đen bóng, dòng nước mắt chảy dài thể hiện sự kinh hoàng đến bất động của Daniel Kaluuya trong Get Out hay Lupita Nyong'o trong Us đều lột tả trọn vẹn cảm giác diễn xuất của diễn viên.
Như đã nói, Get Out là bộ phim đầu tay nên có thể Jordan Peele không chịu quá nhiều áp lực. Chủ đề phân biệt chủng tộc thâm căn cố đế của người da trắng được Peele thể hiện một cách giễu nhại thâm thúy trong một tác phẩm kinh dị hài hước trong xã hội hiện đại, nơi những kẻ da trắng giàu có tìm cách cướp thân xác và thao túng trí óc của những người da đen để linh hồn của họ có thể tồn tại vĩnh viễn.
Trong khi đó Us mượn cái tích doppelgänger (những kẻ song trùng) - một thứ văn hóa kinh dị rùng rợn vốn khá phổ biến trong văn hóa phương Tây (mà người nó đưa lên thành biểu tượng và xây dựng thành công nhất trong điện ảnh không ai khác ngoài David Lynch).
Nhưng Jordan Peele khác David Lynch ở chỗ Lynch luôn mượn chủ đề doppelgänger để nói về những vấn đề cá nhân, những kẻ phải bán linh hồn cho quỷ để đạt được một điều gì đó và bị quỷ thao túng (từ series Twin Peaks đến phim như Lost Highway, Mulholland Drive). Còn Jordan Peele, mặc dù thừa hưởng từ đàn anh đi trước, luôn biết cách bắt chước mà biến thành cái của riêng mình.
 |
| Us mượn tích "song trùng" để phản ánh thực trạng xã hội Mỹ. Ảnh: Universal. |
Doppelgänger trong Us của Jordan Peele được dùng một cách thoải mái hơn (gần như ai cũng có một phiên bản doppelgänger chống lại chính họ), nên nó không còn bí ẩn như phim của Lynch.
Bù lại, thông qua doppelgänger, Peele muốn nói nhiều hơn đến vấn đề giữa linh hồn và thể xác, căn tính của con người, giấc mơ Mỹ, khủng bố, bạo lực, sự chia rẽ, phân biệt giai cấp, của sự đối lập giữa giàu và nghèo của nước Mỹ (với hai cột mốc thời gian trong phim mà sự đối lập này được thể hiện rõ nhất là năm 1986 dưới thời của Tổng thống Ronald Reagan và hiện nay, dưới thời Trump)...
Peele cũng nói rằng sự chia rẽ ngày một lớn ở nước Mỹ ngày nay bắt nguồn từ sự thiếu đồng cảm. Nó xuất phát từ sự từ chối kinh nghiệm của nhau.
Với việc lựa chọn thể loại kinh dị để chuyển tải thông điệp của mình, Peele nói: “Sự im lặng và nỗi sợ hãi của những điều chưa biết luôn ám ảnh tôi. Nỗi sợ chết luôn là điều khiến ta ám ảnh lớn nhất”.
“Và tôi nghĩ kinh dị và hài hước là hai cách tốt nhất để chúng ta đối mặt với cuộc khủng hoảng hiện hữu về kiến thức, rằng các mô hình cuộc sống mà chúng ta đã từng sử dụng một ngày nào đó sẽ bị phá vỡ và chúng ta không biết điều gì sẽ xảy ra tiếp theo”.
Việc sử dụng các ẩn dụ và biểu tượng trong Us (cây kéo, bao tay da, đàn thỏ trắng, tấm gương phản chiếu - thứ thậm chí được đưa lên thành triết lý, những hàng người nắm tay nhau lấy cảm hứng từ sự kiện “hands across American” và rất nhiều thứ khác) được Jordan Peele giăng ra từ đầu tới cuối phim.
 |
| Jordan Peele học hỏi từ các bậc thầy đi trước, nhưng tạo thành phong cách riêng. Ảnh: LA Times. |
Có cái rõ ràng là ảnh hưởng từ bậc thầy đi trước (The Shinning của Stanley Kubrick), có cái từ trí tưởng tượng và nỗi ám ảnh của bản thân (như Peele thừa nhận là đàn thỏ trắng và cây kéo là hai thứ ám ảnh và đáng sợ đối với anh và việc anh sử dụng chúng từ đầu đến cuối phim hoàn toàn có chủ ý) cùng với cú twist cuối phim như bước ra từ một bộ phim của Alfred Hitchcock khiến câu chuyện đảo chiều và khiến ta muốn bước vào rạp một lần nữa để trải nghiệm lại những cú bẫy mà Peele giăng từ đầu.
Us, vì vậy, có thể là bộ phim không còn gây quá nhiều ngạc nhiên như Get Out, nhưng để hiểu cho hết những ẩn dụ của nó, lại là điều không hề đơn giản. Và vì vậy mà nó vẫn cao hơn Get Out một bậc.
Vẫn tiếp tục làm phim kinh dị
Ngay trước khi trình chiếu Get Out, Peele đã tiết lộ rằng anh có tới 4 kịch bản phim về thể loại kinh dị xã hội (tạm gọi như vậy), nơi anh bóc tách các vấn đề xã hội hiện đại của nước Mỹ và lột trần những con quái vật đáng sợ nhất của nước Mỹ (con người). Và anh cũng cho biết mỗi bộ phim của anh sẽ đề cập đến một con quỷ xã hội khác nhau.
Những con quỷ “song trùng” trong Us rõ ràng đã tiếp nối cho lời hứa của Peele. Và có vẻ như sau bộ phim này, anh nghỉ xả hơi để quay trở lại với vai trò diễn xuất khi có mặt trong 2 series truyền hình dài tập, lồng tiếng cho Toy Story 4 và đóng vai chính trong bộ phim kinh dị Abruptio.
Nhưng dường như như đây chỉ là một cuộc xả hơi ngắn hạn. Bởi giới mộ điệu điện ảnh đang chờ Peele trở lại với dự án điện ảnh thứ 3 để tiếp tục kể về những con quỷ đáng sợ (và hài hước) mà anh đã hứa.
