Tại Hội nghị công bố kết quả tổng điều tra dinh dưỡng 2019-2020, Bộ Y tế chỉ ra tỷ lệ thừa cân, béo phì tăng từ 8,5% năm 2010 lên thành 19% năm 2020. Tức là trong một thập kỷ qua, con số này đã tăng lên hơn 2 lần. Chiếm tỷ lệ cao hàng đầu là khu vực thành thị với 26,8%, nông thôn là 18,3% và miền núi 6,9%.
Theo điều tra của Viện Dinh Dưỡng Quốc gia trong năm 2017-2018 tại 75 trường (tiểu học, THCS và THPT) thuộc 25 xã/phường của Hà Nội, TP.HCM và tỉnh Thái Nguyên, Nghệ An và Sóc Trăng, tỷ lệ thừa cân, béo phì ở trẻ em tiểu học khu vực thành thị là 41,9%, nghĩa là cứ 10 học sinh thành phố có đến 4 em bị thừa cân.
Trẻ em béo phì sẽ khó khắc phục, không chỉ ảnh hưởng đến ngoại hình, khiến trẻ tự ti, ảnh hưởng đến quan hệ bạn bè và kết quả học tập, mà còn tác động không tốt đến sức khỏe. Trong đó, nổi bật là tình trạng rối loạn chuyển hóa lipid máu, từ đó tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch, đột quỵ, đái tháo đường, gan nhiễm mỡ. Tình trạng thừa cân nhiều còn gây rối loạn hệ cơ xương như xương chày, xương cột sống, làm yếu hệ miễn dịch, đặc biệt là những trẻ có mức thừa hơn 10 kg so với tiêu chuẩn.
Nguyên nhân học sinh thừa cân
TS Bùi Thị Nhung - Chủ nhiệm khoa Dinh dưỡng học đường và ngành nghề, Viện Dinh dưỡng Quốc gia - cho biết: “Quan điểm của các gia đình về hình thể con trẻ là một phần nguyên nhân. Ông bà, cha mẹ thích con bụ bẫm từ bé, dẫn đến trẻ thừa cân ở độ tuổi mầm non, rồi cứ thế tiếp diễn dẫn đến béo phì ở độ tuổi tiểu học”.
Dẫn chứng cho việc này, chuyên gia chỉ ra trong một khảo sát của Viện Dinh dưỡng thực hiện với 600 bà mẹ tại Hà Nội, Đà Nẵng và Hải Phòng, có tới 47% mẹ có con trong tình trạng dinh dưỡng bình thường đánh giá con mình suy dinh dưỡng. Còn trong 27% bà mẹ có con béo phì, chỉ có 2% nhận định đúng về tình trạng con mình.
 |
| Poster của Bộ Y tế cảnh báo tình trạng thừa cân, béo phì để lại hậu quả sức khoẻ nghiêm trọng. |
Từ việc nhận định không chuẩn xác về hình thể của con, không ít cha mẹ áp dụng sai lối sống. Trong đó, 3 yếu tố dinh dưỡng, vận động và sinh hoạt mất cân đối khiến trẻ đối diện nguy cơ thừa cân, béo phì.
Chế độ dinh dưỡng tác động trực tiếp đến thể trạng trẻ. TS Bùi Thị Nhung cho rằng trẻ em và đặc biệt là nhóm trẻ tiểu học có xu hướng dung nạp nhiều bữa ăn cả chính và phụ. Ngoài các bữa ăn ở trường, trẻ còn ăn thêm buổi chiều, tối. Thêm vào đó, nhiều cha mẹ vì bận rộn mà để trẻ ăn các bữa chính ngoài tầm kiểm soát của gia đình. Trẻ ăn theo sở thích, theo khẩu vị nên khẩu phần vượt ngoài nhu cầu.
 |
| Chế độ ăn quá giàu năng lượng, ít chất xơ là nguyên nhân dẫn đến thừa cân. |
“Khác với trẻ nước ngoài béo phì chủ yếu do nước có ga và thức ăn nhanh, trẻ Việt Nam lại chủ yếu do ăn nhiều, bữa ăn nhiều, khẩu phần nhiều”, lãnh đạo khoa Dinh dưỡng học đường và ngành nghề chia sẻ.
Cộng hưởng với chế độ dinh dưỡng kém hợp lý, trẻ em tiểu học còn dễ tăng cân bởi xem nhẹ yếu tố vận động, khiến mất cân bằng năng lượng mà chủ yếu cán cân nghiêng về phía “nạp” hơn phía “tiêu”. Nghiên cứu của Bộ Y tế cho thấy 39% học sinh tiểu học ở Hà Nội và TP.HCM không hoạt động thể chất đủ theo tiêu chuẩn.
Cuối cùng, chế độ sinh hoạt không điều độ cũng tác động đến cân nặng trẻ. Nhiều gia đình cho trẻ ngủ không đúng giờ do TV, smartphone, hay cha mẹ chưa ngủ nên trẻ cũng thức cùng. Trẻ ngủ ít vào ban đêm dễ tăng cảm giác đói, thèm ăn, tăng nguy cơ béo phì theo thời gian.
Cần sự chung tay từ phụ huynh và nhà trường
Trước những hậu quả nặng nề đến từ việc chăm con quá đà, các chuyên gia cho rằng tình trạng thừa cân, béo phì ở trẻ tiểu học nên được chú trọng xử lý sớm. Tuy nhiên, cần xác định đây là bài toán khó, không thể giải ngay trong một sớm một chiều, tương tự như thiếu dinh dưỡng.
GS.TS.TTND Lê Danh Tuyên - Viện trưởng Viện Dinh Dưỡng Quốc gia - cho biết: “Chúng ta cần có chiến lược hoạt động rõ ràng, cần nhất là sự đồng lòng, chung sức từ cả 3 cấp độ phụ huynh, nhà trường và xã hội để đẩy lùi tình trạng thừa cân, béo phì”.
Về phía phụ huynh, chuyên gia khuyến cáo cha mẹ nuôi con khoa học, tăng vận động, giảm dung nạp; chủ động theo dõi, thăm khám và không chủ quan khi con có dấu hiệu thừa cân.
Theo GS.TS.TTND Tuyên, cha mẹ có thể dùng các thang đo như BMI để theo dõi thể trạng của con. Phụ huynh cũng nên tìm hiểu về tháp dinh dưỡng cho từng độ tuổi để đáp ứng năng lượng cho trẻ ở mức hợp lý, đủ “chất” nhưng không dư “lượng”.
Ngoài gia đình, cán cân béo phì ở trẻ Việt độ tuổi học đường còn quyết định bởi sự hợp lực của nhà trường và xã hội. GS.TS.TTND Tuyên cho rằng cần bổ sung các sân chơi cho trẻ để tăng cường vận động, sinh hoạt. Ngoài ra, tăng cường giáo dục cho trẻ lẫn giáo viên về hậu quả của thừa cân, béo phì và tầm quan trọng của vận động là điều cần thiết. “Nhà trường và xã hội có vai trò quan trọng để khuyến khích con trẻ năng vận động, cải thiện bữa ăn cho trẻ”, Viện trưởng Viện Dinh dưỡng Quốc gia cho biết.
Bình luận