Tham gia chương trình giao lưu trực tuyến với chủ đề “Làm sao nhận biết được thực phẩm bẩn?”, bác sĩ Đỗ Thị Ngọc Diệp - giám đốc Trung tâm Dinh dưỡng TP HCM, bác sĩ Trần Ngọc Lưu Phương - bệnh viện Nguyễn Tri Phương TP HCM và bà Phan Thị Việt Thu - phó chủ tịch Hội Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng TP HCM - đã trả lời nhiều câu hỏi của bạn đọc về thực phẩm bẩn, những tác hại đối với sức khỏe con người và cách bảo vệ quyền lợi cho chính mình khi mua phải hàng kém chất lượng.
Nhận biết thực phẩm bẩn
- Thưa bác sĩ, có phải rau củ quả "xấu xấu" là an toàn? Có cách nào để nhận biết rau quả an toàn và không an toàn? (H.Mai, TP HCM)
- Bác sĩ Đỗ Thị Ngọc Diệp: Cần cẩn thận với những rau củ có thân to, mập, ngọn dài khác thường, màu quá đậm, quá mướt, bóng. Tuy nhiên không phải cứ rau củ quả xấu là an toàn. Khi lựa chọn rau nên có một số lưu ý sau:
1. Lựa chọn rau theo nguồn gốc
- Nên chọn những sản phẩm có nguồn gốc từ các đơn vị được cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện sản xuất, sơ chế rau quả an toàn hoặc giấy chứng nhận VietGAP (giấy chứng nhận phù hợp với tiêu chuẩn GAP khác).
- Nên chọn những sản phẩm rau quả có bao gói, thùng chứa, dây buộc hợp vệ sinh; trên bao bì hoặc nhãn gắn trực tiếp vào từng sản phẩm tối thiểu phải có các thông tin của nhà sản xuất, nhà cung cấp.
- Nên lựa chọn thực phẩm ở những nơi cung cấp uy tín, chọn thực phẩm tươi mới, không bị dập nát.
2. Lựa chọn rau theo mùa vụ
- Mùa khô nguy cơ ô nhiễm dư lượng thuốc bảo vệ thực vật trong rau sẽ cao hơn mùa mưa.
- Nên chọn rau vào vụ chính, là thời điểm cây trồng phát triển bình thường, ít bị sâu bệnh, dẫn đến số lần sử dụng thuốc bảo vệ thực và phân bón ít.
- Ở vụ nghịch, để đạt năng suất cao phải sử dụng thuốc bảo vệ thực vật và phân bón nhiều nên rau có khả năng có dư lượng thuốc bảo vệ, phân bón hóa học vượt quá giới hạn cho phép.
3. Lựa chọn theo hình thức bên ngoài
- Đối với rau ăn lá: không nên chọn những bó rau có màu xanh quá đậm, quá mướt, lá bóng, mà nên chọn màu xanh nhạt, cây rau có vẻ bình thường.
- Rau ăn ngọn (rau lang, rau muống, đọt bầu bí): không nên mua những bó rau có ngọn vươn ra quá dài, nếu mua về không sử dụng liền để ngày hôm sau ngọn rau sẽ vươn ra thêm một đoạn từ 5-10 cm.
- Đối với củ quả: không nên chọn những trái quá lớn, mà chọn những trái có kích thước vừa phải hoặc hơi nhỏ, không chọn những trái da căng và có vết nứt dọc theo thân, những trái da xanh bóng.
- Các loại quả đậu (gồm đậu đũa, đậu cô ve, đậu Hà Lan, đậu ván...): không nên chọn những trái khi bóng nhẫy, ít lông tơ...
- Xin hỏi BS Đỗ Thị Ngọc Diệp, khi ra chợ rất khó để phân biệt đâu là rau củ quả an toàn, đâu là rau củ quả có tẩm hóa chất hoặc đã qua xử lý hóa chất... Bác sĩ có lời khuyên nào dành cho những bà nội trợ chúng tôi không? Cảm ơn bác sĩ! (Nguyễn Linh Như, 24 tuổi, jennynguyen@....)
- Bác sĩ Đỗ Thị Ngọc Diệp: Tình trạng ngộ độc các loại hóa chất còn tồn dư trong các loại rau củ quả thường không có biểu hiện lâm sàng rõ ràng nhưng đây là một tác nhân gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe của người tiêu dùng và chất lượng giống nòi.
Để tăng thêm lợi nhuận, một số nông dân đã không tuân thủ các quy định trong quá trình canh tác như bón quá nhiều phân đạm nitrat, phun thuốc trừ sâu lên rau cho đến sát ngày thu hoạch; phun hóa chất để kéo dài độ tươi cho hoa quả. Việc làm đó dẫn đến hậu quả làm tổn hại sức khỏe của người tiêu dùng. Ở mức độ nhẹ, nó gây ngộ độc thực phẩm, nặng sẽ ảnh hưởng đến quá trình hô hấp, thậm chí gây đột biến và phát sinh các căn bệnh ung thư.
 |
| Bác sĩ Đỗ Thị Ngọc Diệp - giám đốc Trung tâm Dinh dưỡng TP HCM. |
Việc nhận biết rau an toàn bằng cảm quan không dễ̃ dàng. Thông thường, các loại rau ô nhiễm thuốc trừ sâu, phân hóa học, bạn có thể nhìn thấy những hạt bụi nhỏ, ngửi thấy mùi vị khác thường. Khi ăn, rau có mùi vị khác thường.
- Năm nào nhà tôi cũng mua táo về bày mâm ngũ quả nhưng chưng thôi chứ không dám ăn vì táo gì mà qua một tháng mấy vẫn còn tươi rói. Xin bác sĩ chỉ cho chúng tôi biết cách lựa chọn trái cây an toàn, tránh được những loại táo tươi hoài như vậy? (Tuyền Việt, 45 tuổi, viettuyen...@yahoo.com.vn)
- Bác sĩ Đỗ Thị Ngọc Diệp: Tất cả các loại trái cây đều có lợi cho sức khỏe vì chứa nhiều vitamin rất tốt cho cơ thể, đặc biệt là vitamin C… Tuy nhiên cũng nên biết cách lựa chọn và sử dụng một cách hợp lý.
Nên chọn mua trái cây ở những nơi uy tín, chọn trái cây tươi mới, tránh chọn mua trái cây bị rụng phần cuống đề phòng thuốc bảo quản có thể thâm nhập trái cây. Cũng tránh chọn những trái cây bị dập, nứt nẻ… vì hóa chất bảo quản có thể thấm qua các kẽ giập, nứt này. Không chọn những trái có độ bóng loáng khác thường. Chọn mua những trái cây đúng mùa, “mùa nào thức nấy” là cách lựa chọn sáng suốt mà ông bà ta đã dạy.
Khi ăn những loại trái cây có vỏ dày như táo, quýt, lê, chuối, cam… bạn chỉ cần rửa sạch, ngâm trong nước muối pha loãng, sau đó gọt hoặc tách bỏ phần vỏ dày là có thể ăn ngay được. Riêng những loại trái cây có vỏ mỏng như mận, nho, dâu tây… bạn cần ngâm rửa với nước rửa rau trái để bảo đảm an toàn.
Trái cây để lâu các vitamin sẽ bị hao hụt nhiều, vì vậy cần lựa chọn trái cây tươi và nên ăn sớm, gọt vỏ, cắt miếng xong ăn ngay để nhận được chất dinh dưỡng nhiều nhất. Gọt vỏ, cắt miếng trái cây để lâu sẽ làm quá trình oxy hóa và nhiễm khuẩn trái cây nhanh và dễ dàng hơn.
- Mứt tết thường sử dụng chất tẩy trắng hay phụ gia tạo mùi, tạo màu, chất bảo quản để sử dụng được lâu. Làm sao để nhận biết mứt nào an toàn, mứt nào không nên mua, xin bác sĩ chỉ giúp. Cảm ơn bác sĩ! (Khánh NT, 38 tuổi, nguyentrankhanhkh@...)
- Bác sĩ Đỗ Thị Ngọc Diệp: Nếu chỉ căn cứ vào cảm quan thì rất khó có thể nhận ra các loại mứt tết nào là an toàn và mứt tết nào là không an toàn. Thông thường, bạn không nên mua các loại mứt nhìn có màu sắc tươi sáng, sặc sỡ bất thường, ví dụ quá trắng (mứt dừa, mứt bí…), quá đỏ (mứt cà chua, mứt cà rốt, các loại ô mai…), quá xanh (mứt kiwi…), quá vàng (mứt khoai, mứt dừa…) và để trong một thời gian quá hai tuần mà không chảy nước, không đổi mùi.
Bạn cũng nên ăn thử trước khi mua. Những loại mứt nào có vị đậm đà quá mức, mùi nồng hơn so với tự nhiên thì cũng không nên mua. Vì lý do rất khó nhận diện mứt không an toàn bằng cảm quan nên tốt nhất bạn hãy tự làm mứt để sử dụng trong gia đình, vừa đảm bảo an toàn cho sức khỏe, vừa giúp các thành viên trong gia đình thêm gắn kết, sẻ chia và biết thêm kỹ năng chế biến các loại mứt.
Trong trường hợp bận rộn thì nên mua mứt ở các địa điểm hoặc cơ sở có uy tín, thương hiệu để hạn chế việc mua phải mứt không an toàn.
- Tôi nghe nói có sản phẩm từ heo bệnh, có cách nào để nhận biết đâu là thịt heo bệnh, đâu là thịt heo bình thường không? Tôi nên làm gì để bảo quản các loại thịt ăn tết? (Yến Phượng, 33 tuổi, haylo@...)
- Bác sĩ Đỗ Thị Ngọc Diệp: Thịt heo bệnh thông thường có màu hồng tái hoặc đỏ bầm, có các đốm xuất huyết, có thể có ánh xanh, có mùi lạ. Sờ vào thịt thấy nhớt, thớ thịt nhão, độ đàn hồi giảm. Khi cắt thịt ra có thể thấy những hạt trắng lạ trong thớ thịt. Bạn nên mua thịt của các cửa hàng có uy tín, thương hiệu.
Khi mua về nên rửa sạch thịt, chia thành các phần nhỏ đủ dùng, sau đó bảo quản trong ngăn đông đá của tủ lạnh. Thời gian trữ các loại thịt trong ngăn đá tủ lạnh không quá một tháng. Nếu nhà có trẻ em hoặc người cao tuổi thì không nên trữ thịt quá một tuần.
- Các chuyên gia cho em hỏi: Thực phẩm tươi sống khi mua ở dạng đông lạnh thì làm sao biết được có bẩn hay không? (Khang Lâm, 27 tuổi, denbenbin@...)
- Bác sĩ Đỗ Thị Ngọc Diệp: Nếu bạn mua thực phẩm tươi sống đông lạnh được sản xuất bởi các nhà sản xuất có uy tín, có thương hiệu, có điều kiện sản xuất, chế biến, bảo quản thực phẩm đông lạnh theo các quy định an toàn vệ sinh thực phẩm thì bạn có thể an tâm về chất lượng của thực phẩm đông lạnh.
Bạn cũng cần chú ý nơi mua thực phẩm đông lạnh phải có các trang thiết bị để bảo quản các thực phẩm đông lạnh ở các điều kiện nhiệt độ phù hợp với các thực phẩm này.
Chú ý thứ hai là các thực phẩm đông lạnh phải được sử dụng trong thời hạn được nhà sản xuất quy định để đảm bảo an toàn cho sức khỏe.
- Dịp tết, thời tiết thường lạnh hơn so với bình thường, việc bảo quản các loại thực phẩm như bánh tét, bánh chưng, các món ăn xào, kho sẽ có khác biệt như thế nào? Thời gian bảo quản sẽ trong bao lâu? (Hoàng Oanh, 25 tuổi tuổi, hoangoanhct@...)
- Bác sĩ Đỗ Thị Ngọc Diệp: Dù thời tiết lạnh thì bánh chưng, bánh tét đều không thể sử dụng nếu để quá một tuần. Các món kho chỉ nên sử dụng trong thời gian 3 ngày. Riêng các món xào chỉ nên sử dụng trong ngày để đảm bảo sức khỏe. Nếu các món bánh chưng, bánh tét, món kho được cấp đông trong tủ lạnh thì có thể sử dụng trong 10 ngày.
Tác hại của thực phẩm bẩn với sức khỏe con người
- Thưa bác sĩ Lưu Phương, nếu ăn phải những thực phẩm có hóa chất, có phụ gia quá liều như kể trên thì về lâu dài sẽ bị bệnh gì?... (Hoài Bảo, 29 tuổi, tuhoaibaolam@...)
- BS Trần Ngọc Lưu Phương: Nếu ngộ độc những kim loại nặng tích tụ dần trong cơ thể có thể gây ra:
- Suy gan, suy thận.
- Thoái hóa hệ thần kinh trung ương -> sa sút trí tuệ, bệnh Parkinson, mất ngủ, lo âu, suy giảm trí nhớ.
- Suy tủy xương -> thiếu máu, giảm bạch cầu (tế bào để bảo vệ cơ thể chống lại các vật lạ xâm nhập).
Còn ngộ độc dư lượng kháng sinh hoặc thuốc kích thích tăng trọng của gia súc tích tụ dần trong cơ thể có thể gây ra:
- Phù, ứ nước trong cơ thể.
- Rối loạn nhịp tim.
- Kích thích hệ thần kinh làm lo âu, mất ngủ, căng thẳng, sau đó có thể gây suy nhược thần kinh.
- Cơ thể dễ bị đề kháng với các loại kháng sinh nên khi chúng ta bị bệnh sẽ khó điều trị.
- Suy gan, suy thận.
Ngộ độc những chất vô cơ như formol, ure, hàn the… có thể gây ra:
- Tổn thương gan thận mãn tính.
- Nguy cơ gây ung thư.
- Tổn thương tế bào não.
- Kính gửi BS Ngọc Diệp và BS Lưu Phương, BS có thể chỉ rõ việc sử dụng thực phẩm tẩm ướp hóa chất, thực phẩm sử dụng phụ gia quá liều... sẽ gây nên những nguy cơ gì về sinh sản và con cái sau này? (Lan TN, 32 tuổi, lanhodiep...@...)
- Bác sĩ Đỗ Thị Ngọc Diệp: Việc sử dụng thực phẩm bị ô nhiễm các phụ gia, chất bảo quản hóa học không được phép sử dụng cho người hoặc quá liều cho phép đều có thể gây tổn hại cho các tế bào trong cơ thể. Tế bào sinh sản của hệ sinh dục là một trong các tế bào dễ bị tổn thương nhất. Nếu bị tổn thương chắc chắn sẽ gây vô sinh.
Đối với phụ nữ đang mang thai, tác hại còn có thể gây ra cho thai nhi (ví dụ dị tật bẩm sinh, rối loạn chuyển hóa, suy thai,…).
- Bác sĩ Trần Ngọc Lưu Phương: Các hóa chất và phụ gia thực phẩm quá liều cho phép hoặc những phụ gia không được phép sử dụng trên người ngoài việc gây tổn thương gan thân, hệ thần kinh gây nguy cơ ung thư còn ảnh hưởng đến sự phát triển của tế bào, nhất là tế bào của cơ quan sinh dục nên sẽ dễ gây ra những vấn đề sau đây:
- Dễ bị vô sinh do ức chế hoạt động của buồng trứng và tinh hoàn, tạo ra nhiều trứng non không đủ trưởng thành vẫn rụng trứng hoặc tạo ra các tinh trùng dị dạng khó thụ thai.
- Nếu thụ thai được thì nguy cơ dị tật bẩm sinh cao hơn bình thường, thai chậm tăng trưởng, sảy thai, sinh non.
- Khi phát hiện triệu chứng đau bụng, chóng mặt sau khi ăn thì có nên móc họng cho ói ra hết không thưa bác sĩ Phương? (Lê Kha, 40 tuổi, khaleag@...)
- Bác sĩ Trần Ngọc Lưu Phương: Triệu chứng đau bụng và chóng mặt sau ăn có thể do ngộ độc thức ăn, nhiễm bẩn bởi độc tố của vi khuẩn hoặc do bạn bị dị ứng với một loại thức ăn hoặc bạn bị ngộ độc bởi một loại hóa chất hoặc phụ gia thực phẩm có trong thức ăn có độc tính với hệ thần kinh, hoặc tình trạng ngộ độc thực phẩm gây ra cho bạn bị tụt huyết áp.
Như vậy việc bạn móc họng ói ra được hay không thì cũng không hiệu quả vì độc tố đã hấp thu và phát huy tác dụng, ngoại trừ trường hợp cơ thể bị phản xạ nôn ói thì không nên kiềm chế lại hoặc dùng những thuốc chống ói.
Nếu cơ thể không có phản xạ gây nôn ói mà bạn tự móc họng thì điểm hại nhiều hơn điểm lợi như: gây mất nước và điện giải, dễ gây trầy xước cổ họng, hoặc tự kích thích gây nôn ói quá mạnh sẽ gây rách xước thực quản nên có thể gây ói ra máu trong những lần ói kế tiếp.
- Những triệu chứng nào cho thấy đã bị ngộ độc rượu và phải đến cấp cứu ở bệnh viện, thưa BS? (Khánh Duy, 27 tuổi, khanhduyhoangkg@...)
- BS Trần Ngọc Lưu Phương:
Giai đoạn sớm: chóng mặt; nôn ói liên tục.
Giai đoạn muộn hơn: da tái xanh, vã mồ hôi; nằm li bì, lay gọi không tỉnh, tiểu ra giường.
- Bác sĩ Phương có thể cho tôi biết những triệu chứng của ngộ độc thực phẩm và cách xử lý như thế nào không? Cảm ơn bác sĩ rất nhiều. (Nguyễn Phạm Thanh Nguyên, 25 tuổi, tt.nguyen.sunny@...)
- Bác sĩ Trần Ngọc Lưu Phương: Ngộ độc sớm thường xảy ra trong vòng 6-8 giờ đầu sau ăn, nhưng một số trường hợp xảy ra sớm hơn, trong vòng 2 giờ đầu sau ăn:
Triệu chứng:
+ Đau bụng vùng trên rốn, buồn nôn, nôn ói, sau đó bớt đau bụng dần, cũng có khi triệu chứng xuất hiện nhiều đợt trong vòng vài giờ.
+ Các triệu chứng kèm theo: chóng mặt, nhức đầu, tê chi. Ít khi bị sốt.
Xử lý:
+ Không nên dùng thuốc chống ói vì đây là phản xạ tự nhiên của cơ thể để đẩy độc tố ra ngoài.
+ Để giảm khó chịu: nằm nghỉ, uống một ít nước ấm với gừng hoặc dùng 1 gói hoặc 1 viên thuốc bảo vệ dạ dày và hấp thu độc tố (gastropulgite, hay carbophos chẳng hạn).
+ Nên dùng 1 gói oresol pha nước uống sau mỗi lần ói để tránh mất muối và mất nước.
Ngộ độc muộn thường xảy sau khi ăn 8-12 giờ đầu, thậm chí có khi sau một ngày.
Triệu chứng:
+ Đau bụng vùng rốn, đau quặn bụng, tiêu lỏng nước, có trường hợp phân có đàm nhầy, hoặc nặng hơn là có đàm máu.
+ Các triệu chứng kèm theo: chóng mặt, nhức đầu, vọp bẻ.
+ Thường bệnh nhân có sốt kèm theo.
Xử lý:
+ Không nên dùng thuốc cầm tiêu chảy vì đây là phản xạ tự nhiên của cơ thể để đẩy độc tố ra ngoài.
+ Nên dùng 1 gói oresol pha nước uống sau mỗi lần đi cầu để tránh mất muối và mất nước.
+ Để giảm khó chịu: nằm nghỉ, uống một ít nước ấm với gừng hoặc dùng 1 gói hoặc 1 viên thuốc bảo vệ ống tiêu hóa và hấp thu độc tố (Smecta hay Carbotrim chẳng hạn).
- Có phải ăn quá nhiều thực phẩm muối như dưa chua, kim chi, cá khô… thì nguy cơ ung thư sẽ tăng không thưa bác sĩ? (phan duy, 51 tuổi, caphao_dua@...)
- BS Trần Ngọc Lưu Phương: Bản thân dưa muối, kim chi là những sản phẩm lên men của những loại vi sinh vật có lợi đã được người xưa dùng từ hàng ngàn năm nay. Những lợi khuẩn này rất có lợi cho sức khỏe của hệ tiêu hóa của chúng ta.
Tuy nhiên, ngày nay do tính chất công nghiệp hóa nên chúng ta đã thêm vào đó những hóa chất để bảo quản đồng thời với những phương pháp lên men không như truyền thống của ông bà ta ngày xưa nên có tiềm ẩn nguy cơ. Do đó nếu bạn tự chế biến các sản phẩm này với số lượng vừa phải không cần bảo quản lâu dài thì không tiềm ẩn nguy cơ ung thư.
Nên tẩy chay thực phẩm bẩn để bảo vệ chính mình
- Nếu tôi khiếu nại về chất lượng sản phẩm đến Hội bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng thì bao lâu sẽ được giải quyết? (Tấn, 26 tuổi, tanrobert@...)
- Bà Phan Thị Việt Thu: Thông thường, sau khi nhận đơn khiếu nại của người tiêu dùng về chất lượng sản phẩm, văn phòng giải quyết khiếu nại của Hội bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng sẽ gửi thư mời cho doanh nghiệp có trách nhiệm đến dự buổi hòa giải với người tiêu dùng. Tùy theo sự hợp tác của doanh nghiệp mà vụ việc được giải quyết nhanh hay chậm, có khi chỉ trong 1 tuần nếu thái độ của doanh nghiệp tích cực nhưng cũng có khi kéo dài do doanh nghiệp lần lựa thoái thác.
 |
| Bà Phan Thị Việt Thu - Phó chủ tịch Hộ Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng TP HCM. |
- Hàng hóa được bán trong siêu thị liệu có thể chắc chắn là không phải thực phẩm bẩn hay không? Và nếu phát hiện thực phẩm bẩn sẽ giải quyết như thế nào? (Phạm Đình Trung, 21 tuổi, dinhtrung0312@...)
- Bà Phan Thị Việt Thu: Đã có những trường hợp hàng hóa bán trong siêu thị bị phát hiện không đảm bảo an toàn vệ sinh. Tuy nhiên các siêu thị hiện nay vẫn là nơi cung cấp hàng hóa đảm bảo được chất lượng.
Nếu người tiêu dùng phát hiện thực phẩm bẩn mua tại siêu thị thì việc giải quyết bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng sẽ dễ dàng vì sản phẩm có nguồn gốc xuất xứ, có nghĩa là có người chịu trách nhiệm đối với người tiêu dùng. Nhà sản xuất hoặc là nhà phân phối sẽ là người chịu trách nhiệm đối với quyền lợi của người tiêu dùng.
Cứ vào dịp cuối năm là vấn đề an toàn vệ sinh thực phẩm lại nóng lên, vậy chúng ta đã có biện pháp căn cơ nào để xử lý mạnh tay với vấn đề này chưa? Xin cảm ơn. (Hoàng Thị Hường, 25 tuổi, dohoang_1986@...)
- Bà Phan Thị Việt Thu: Các cơ quan quản lý nhà nước cụ thể như là Chi cục an toàn vệ sinh thực phẩm thành phố và các đơn vị chức năng ở cấp quận huyện và phường xã đều thường xuyên kiểm tra vấn đề an toàn thực phẩm trên địa bàn thành phố và đã có biện pháp xử lý như tiêu hủy sản phẩm, phạt tiền người bán...
Tuy nhiên sự hợp tác của người tiêu dùng rất cần thiết, thể hiện qua việc phát hiện, thông báo kịp thời cho các cơ quan chức năng, đồng thời tẩy chay không mua những loại thực phẩm không rõ nguồn gốc, cũng sẽ góp phần khắc phục tình trạng thực phẩm bẩn.
- Xin cung cấp địa chỉ, điện thoại, cách liên lạc nhanh... với Hiệp Hội bảo vệ người tiêu dùng để người dân biết. (Lê Văn Quảng, 50 tuổi, ltquang53...)
- Bà Phan Thị Việt Thu: Văn phòng Hội bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng TP HCM đang tạm đặt tại số 524/3 Hà Huy Giáp, phường Thạnh Lộc, quận 12 TP HCM và đang dự kiến chuyển đến một địa điểm khác sẽ thông báo sau. Để liên lạc nhanh, có thể gọi số 0908 320 991.
