Hội chứng ruột kích thích theo y học cổ truyền

Hội chứng ruột kích thích gây ra nhiều triệu chứng khó chịu ảnh hưởng tới sinh hoạt và công việc của người bệnh. Ảnh minh họa: Unsplash.

Hội chứng ruột kích thích (Irritable bowel sydrome - IBS) là một trong những rối loạn tiêu hóa phổ biến, ảnh hưởng 5-10% dân số nói chung trên toàn cầu.

Đây là trạng thái rối loạn vận động mạn tính của đại tràng, biểu hiện gồm thay đổi thói quen đại tiện, đau bụng nhưng không có bằng chứng tổn thương thực thể.

Cơ chế bệnh sinh chủ yếu liên quan đến: tăng cảm giác đau tạng do kích thích các receptor cơ học (giảm ngưỡng đau trong đáp ứng khi ruột căng phồng), các bất thường thay đổi nhu động ruột lúc nghỉ, trong đáp ứng với stress; và sự phân bố thần kinh ngoài ruột bất thường.

Người bệnh có thể kèm theo một vài rối loạn tâm lý như: trầm cảm, hysteria, rối loạn ám ảnh cưỡng chế… hoặc không dung nạp một vài loại thức ăn đặc biệt, kém hấp thu ở đoạn cuối hồi tràng...

Theo y học cổ truyền, căn cứ vào các biểu hiện lâm sàng chính của hội chứng ruột kích thích tương ứng với phạm trù các chứng tiết tả, tiện bí, phúc thống.

Những người bệnh có triệu chứng đau bụng, khó chịu vùng bụng làm chủ chứng thì thuộc phạm trù chứng “phúc thống”. Những người có chủ chứng đại tiện phân trong, loãng thì thuộc chứng “tiết tả”. Những người đại tiện khó, phân khô táo là chủ chứng thì thuộc chứng “tiện bí”.

Có 3 cơ chế chính sinh ra bệnh:

• Tỳ Vị hư nhược và (hoặc) Can mất sơ tiết là yếu tố khởi phát quan trọng.
• Can uất Tỳ hư là cơ chế bệnh sinh quan trọng dẫn đến sự xuất hiện các triệu chứng.
• Tỳ thận dương hư, hư thực lẫn lộn khiến bệnh kéo dài và khó khỏi.

Có nhiều nguyên nhân làm cho Tỳ mất kiện vận, mất chức năng vận hóa, hình thành các sản phẩm bệnh lý như: thủy thấp, thấp nhiệt, đàm ứ, thực tích... trở trệ khí cơ dẫn đến công năng trường đạo rối loạn.

Can mất khả năng sơ tiết, hoành nghịch phạm Tỳ, Tỳ khí bất thăng tắc tiết tả. Nếu phủ khí thông giáng bất lợi thì dẫn đến phúc thống, phúc trướng; trường phủ mất chức năng truyền tống làm tiện bí, bệnh lâu ngày làm Tỳ Thận dương hư, hư thực lẫn lộn.

Trong giai đoạn đầu của bệnh, phần lớn Can khí uất kết, mất sơ tiết, Can khí hoành nghịch thừa Tỳ, sau đó Tỳ thất kiện vận, sinh thấp ở trong, Tỳ hư lâu ngày mà dẫn tới Tỳ dương bất túc, sau đó Thận dương bị ảnh hưởng.

Do đó, bệnh lấy thấp làm trung tâm, Can khí uất kết xuyên suốt từ đầu đến cuối, khí cơ thất điều lấy làm ngọn, mà Tỳ Vị dương hư lấy làm gốc. Trong suốt quá trình phát bệnh, Can mất sơ tiết, Tỳ thất kiện vận, Tỳ dương cập Thận dương mất khả năng ôn ấm, cuối cùng dẫn đến cơ chế bệnh chuyển từ thực sang hư, hư thực lẫn lộn.

Tùy theo thể bệnh mà có thể ứng dụng các bài thuốc như Sâm linh bạch truật tán, Thống tả yếu phương, Phụ tử lý trung hoàn, Ô mai hoàn, Tăng dịch thang, Hoàng kỳ thang... để ích khí nhuận trường, ức Can phù Tỳ, kiện Tỳ hóa thấp chỉ tả, ôn bổ Tỳ Thận... từ đó giải quyết các triệu chứng của bệnh, lặp lại bình hòa ở trung tiêu và hạ tiêu.

Một vài nghiên cứu thời gian gần đây việc kết hợp châm cứu với thuốc y học cổ truyền cho thấy những hiệu quả đầy hứa hẹn trong việc ứng dụng châm cứu điều trị IBS.

Các huyệt thường được chọn dùng để điều trị như: Trung quản, Thiên xu, Túc tam lý, Thái xung, Tam âm giao, Quan nguyên, Chương môn, Thận du, Tỳ du, Đại trường du,…

Hội chứng ruột kích thích gây ra nhiều triệu chứng khó chịu ảnh hưởng tới sinh hoạt và công việc của người bệnh. Ngoài ra, khi bị bệnh, nếu kiêng khem nhiều loại thực phẩm thì cơ thể người bệnh sẽ không được bổ sung đầy đủ chất dinh dưỡng, dẫn đến suy yếu, mệt mỏi. Đặc biệt, người bệnh còn dễ bị ảnh hưởng tâm lý, chán nản hoặc trầm cảm vì căn bệnh không được điều trị dứt điểm.

Vì vậy, việc kết hợp điều trị y học cổ truyền trong điều trị bệnh là một lợi thế giúp người bệnh khỏe mạnh hơn, chất lượng cuộc sống được cải thiện hơn.