Trước cổng bến Bạch Đằng nằm trên đường Tôn Đức Thắng (quận 1, TP.HCM) ngày cuối tuần, đám đông lũ lượt xếp hàng đợi lên tàu. Dường như nhận thấy tôi là khách hàng tiềm năng, nam nhân viên bán hàng nhanh nhảu chạy tới, giúp tôi điểm qua một lượt các sản phẩm.
Mắt tôi dừng lại ở cụm "A historical perspective (quan điểm sử học)" trên tờ bướm, phía trên là một góc bản vẽ sông Sài Gòn bằng tiếng Pháp. Rivière de Saïgon (tiếng Việt là sông Sài Gòn), 3 chữ nhưng lại mang hàm ý sâu xa, tái hiện quá khứ hào hùng của vùng đất này vào một thời đã qua.
15 phút sau, hòa cùng dòng khách xếp hàng, tôi cùng bạn (người bản địa) lên chuyến tàu Sài Gòn Art Cruise, lướt trên dòng lịch sử, khám phá hát bội. Hành trình trải nghiệm loại hình nghệ thuật truyền thống Việt Nam của tôi bắt đầu với những điều mới mẻ. Lần đầu tiên tôi được thưởng thức hát bội, lần đầu tiên mặc áo dài và lần đầu tiên ngồi trên chiếc buýt sông 2 tầng.
 |
Tôi là Elina Teboeva (đến từ Nga), một diễn viên tự do kiêm nhà sáng tạo nội dung, hiện sinh sống tại TP Thủ Đức. Tôi quyết định quay trở lại Việt Nam vào năm 2022 vì tôi nhớ nơi này. Khi còn nhỏ, tôi có cơ hội sống cùng gia đình tại đây, thậm chí tôi còn có bằng tốt nghiệp đại học Việt Nam.
Thoạt đầu, tôi hơi bỡ ngỡ vì không nghĩ TP.HCM lại thay đổi nhiều như thế. Đây ắt hẳn một trong những thành phố phát triển nhanh nhất mà tôi từng biết.
Sau đó, tôi dành thời gian tham quan các phòng trưng bày nghệ thuật, thử nhiều môn thể thao như bắn cung, ném rìu và thử thách thưởng thức các tiệm cà phê tại khắp các quận. Tôi chưa từng nghĩ đến bát bội trước đây bởi tôi không sõi tiếng Việt và không can đảm đi một mình.
  |
 |
Hành trình trải nghiệm buýt 2 tầng, nghe hát bội của tôi kéo dài 45 phút, bắt đầu từ bến Bạch Đằng hướng về phía cầu Ba Son, Landmark 81 và vòng ngược trở lại.
Theo lời người bạn đi cùng, bắt đầu vào các ngày thứ 7 từ tháng 1, tàu sẽ có hát bội, nói chính xác hơn, những nghệ sĩ sẽ tái hiện một trích đoạn trong vở kịch được chọn sẵn thông qua tính ước lệ sân khấu.
Đơn vị giản ước vở diễn theo một tỉ lệ nhất định, lược gọn hình thức bên ngoài (chẳng hạn sử dụng loa thay vì hát trực tiếp) nhằm đặc tả nội tâm bên trong.
Cụ thể, biện pháp trên hướng du khách tập trung vào điệu bộ, trang phục, thần thái cũng như biến chuyển của nhân vật trên sân khấu "nổi" chỉ vài m vuông. Lúc này, nghệ sĩ sẽ nhép theo lối "lời đâu bộ đó", tức sử dụng lời kể kết hợp động tác vũ đạo để thể hiện sự ước lệ về không gian.
 |
Trước khi bắt đầu biểu diễn, nữ hướng dẫn viên phát cho tôi bánh ngũ sắc để nhắc nhớ mối quan hệ giao lưu văn hóa, kiến trúc, ẩm thực giữa Sài Gòn - Gia Định - TP.HCM với Phú Xuân (tên gọi trước đây của Cố đô Huế) trong lịch sử, theo lời từ loa phát thanh bằng tiếng Anh trên tàu.
Thức bánh được làm từ một số loại trái cây còn phản ánh văn hóa của giới quý tộc thời Huế xưa. 5 màu sắc trên bánh đại diện cho 5 yếu tố thiên nhiên Kim (trắng) - Mộc (xanh lá) - Thủy (đen) - Hỏa (đỏ hoặc hồng) - Thổ (vàng). 5 màu trên còn biểu thị sắc thái chính trong hát bội mà tôi sắp thưởng thức.
  |
 |
Song song đó, một bàn nhạc nhẹ được phát cộng làn gió mát trên sông giúp tôi ổn định cảm xúc. Qua lời giới thiệu của bạn, tôi mới biết bài hát đó thuộc thể loại dân ca, một thể loại âm nhạc cổ truyền khác của Việt Nam. Nốt cuối cùng vang lên cũng là lúc tàu lướt qua cầu Ba Son. 3 nghệ sĩ (2 nữ, 1 nam) với trang phục bắt mắt đợi sẵn ở cuối tàu tầng 2.
Vở "Chung Vô Diệm đại chiến Ngô Gia" đã được giản ước trong 12 phút là tác phẩm tôi được xem hôm nay.
 |
  |
Phương tiện có 2 tầng, do đó, nghệ sĩ sẽ ưu tiên diễn tại sân khấu tầng trên cùng trước, nơi sở hữu không gian thông thoáng, quang cảnh 360 độ của thành phố. Sau đó, họ sẽ phục vụ hành khách khu vực sảnh dưới.
Ban đầu, dù nắm được tinh thần chung của buổi biểu diễn, tôi vẫn gặp khó khăn trong việc nhận diện tuyến nhân vật bởi bề ngoài nghệ sĩ đều mang trang phục sặc sỡ. Song, bạn tôi hướng dẫn phân biệt thông qua hình thức họa mặt thể hiện theo lối âm dương. Âm là màu sắc tối, mang năng lượng âm. Dương tương ứng với gam màu sáng.
  |
Trong đó, màu đỏ thể hiện nhân vật sở hữu tính cách trung liệt, màu trắng là người có dung mạo đẹp, mặt vằn vện đen, trắng là tuýp nhân vật nóng nảy nhưng xen thêm đỏ là yêu ma, quỷ quái.
Nhờ đó, tôi cũng có thể ngầm đoán phần nào nội dung cơ bản của tác phẩm khi kết hợp cùng động tác múa võ, đánh nhau, di chuyển qua lại, bẻ lông trĩ... của nghệ sĩ, dù không hiểu thoại.
 |
  |
Bên cạnh đó, phục sức cũng là điểm khiến tôi không thể rời mắt khỏi màn trình diễn cũng như tạm quên cơn say tàu nhẹ khi đang lênh đênh trên sông. Từ mão lông trĩ, phất trần, đao cho đến trang phục của quan trong triều, tất cả đều lấp lánh, tạo nên một tổng thể bắt mắt, đặc biệt là với khách nước ngoài như tôi.
 |
Sau khi kết thúc, hành khách sẽ được tự do ngắm TP.HCM về đêm. Không ít lần thưởng cảnh, nhưng đây là lần đầu tiên tôi được chứng kiến thành phố sôi động lên đèn từ phía bờ sông. Nhìn loạt tòa nhà chọc trời phía quận 1 cùng hệ thống đèn led nhiều màu, tôi bồi hồi nhận ra bản thân đã chứng kiến sự "thay da đổi thịt" của TP.HCM kể từ sau Covid-19.
Ngẫm lại toàn bộ chuyến đi, hát bội trên sông Sài Gòn cùng buýt 2 tầng là sản phẩm du lịch đáng thử ngay tại trung tâm thành phố. Loại hình bổ sung cho khách du lịch cái nhìn sâu hơn về văn hóa, nghệ thuật, tâm hồn người Việt, bên cạnh điểm đến như tham quan bảo tàng.
  |
ZLocal là series về trải nghiệm du lịch và ẩm thực tại TP.HCM qua góc nhìn du khách quốc tế. Tại đây, mỗi khách mời khám phá những địa điểm đậm tính địa phương, nơi chỉ người dân thành phố mới biết và gắn bó. Đồng hành cùng du khách là một người bản địa với vai trò giới thiệu, lan tỏa văn hóa sống ở đô thị lớn nhất Việt Nam.
Mục Du lịch - Ẩm thực gửi tới độc giả những tựa sách hay, truyền cảm hứng xê dịch. Không chỉ là những chuyến du lịch đơn thuần, mỗi tác phẩm kể lại hành trình khám phá, học hỏi nhiều điều hay từ những nền văn minh, địa điểm mới của các tác giả.
