Hẳn phần lớn khán giả hâm mộ Nina Simone từng có cùng tâm sự với nữ đạo diễn Liz Garbus: nghe rất nhiều ca khúc của bà, nhưng lại biết rất ít về cuộc đời của huyền thoại.
Bản thân vốn là người yêu thích âm nhạc của Nina Simone từ những năm đại học, nhưng khi được chọn làm đạo diễn cho tác phẩm tài liệu xoay quanh thần tượng, chính Garbus cũng không khỏi bất ngờ về những thăng trầm trong cuộc đời danh ca quá cố.
 |
|
What Happened, Miss Simone? kể lại cuộc đời đầy thăng trầm kéo dài 70 năm của danh ca Nina Simone. Tác phẩm nhận đề cử Phim tài liệu xuất sắc tại Oscar 2016. Ảnh: Netflix |
Nina Simone sinh ngày 21/2/1933 tại thị trấn Tryon, North Carolina, nước Mỹ, với tên khai sinh là Eunice Waymon. Bà là một ca sĩ, nhạc sĩ nổi tiếng không chỉ tại xứ sở cờ hoa, mà còn được lịch sử âm nhạc thế giới ghi nhận. Nina Simone được xem chính là người tiên phong trong dòng nhạc soul, cũng như trở thành hình tượng âm nhạc mà nhiều nghệ sĩ nổi tiếng sau này chịu ảnh hưởng như Elton John, Adele, David Bowie, Christina Aguilera, Alicia Keys…
Bên cạnh đời sống nghệ thuật, bà cũng là người tích cực tham gia các hoạt động đấu tranh nhân quyền, chống phân biệt chủng tộc và đòi lại quyền bình đẳng cho người da đen tại nước Mỹ. Do đó, nhắc tới Nina Simone, người ta lập tức nghĩ đến một nghệ sĩ da màu tuy không có ngoại hình đẹp nhưng lại sở hữu chất giọng ma thuật, cũng như một tượng đài của đam mê và sự đấu tranh nhân quyền.
Tác phẩm phim ảnh nổi bật nhất về Nina Simone
Kể từ khi Nina Simone qua đời năm 2003, các nhà sản xuất từng ấp ủ một vài dự án phim về cuộc đời bà. Có thể kể đến Nina (2014) với nữ diễn viên Zoe Saldana thủ vai danh ca (thay cho lựa chọn ban đầu là nữ ca sĩ Mary J. Blige). Song, tác phẩm điện ảnh chỉ được trình chiếu hạn chế tại Liên hoan phim Cannes 2014 và tới nay vẫn chưa được phát hành chính thức.
Trong năm 2015, khán giả hâm mộ Nina Simone bất ngờ được thưởng thức hai bộ phim tài liệu về thần tượng, bao gồm The Amazing Nina Simone của đạo diễn Jeff L. Lieberman và What Happened, Miss Simone? của Liz Garbus.
 |
| Gây tiếng vang tại Liên hoan phim Sundance 2015, bộ phim What Happened, Miss Simone? lập tức được kênh Netflix mua bản quyền phát sóng rồi chinh phục số đông công chúng. Ảnh: Netflix |
Xét về danh tiếng, What Happened, Miss Simone? gây được nhiều sự chú ý hơn khi lọt vào danh sách đề cử Phim tài liệu xuất sắc tại Oscar 2016. Tác phẩm nhận được sự hợp tác tích cực từ con gái của Nina là Lisa Simone, người đồng thời đảm nhận vai trò điều hành sản xuất. Nữ đạo diễn Liz Garbus trước đó vốn cũng từng gây tiếng vang khi có hai lần nhận đề cử Oscar vào năm 1998 với The Farm: Angola, USA và năm 2011 với Killing in the Name.
Do đó, có thể xem What Happened, Miss Simone? là dự án phim tài liệu đầy tham vọng về giọng ca huyền thoại. Phim được chọn làm tác phẩm mở màn Liên hoan phim Sundance 2015, rồi được kênh Netflix mua bản quyền và phát sóng trong mùa hè cùng năm.
Liệu chuyện gì đã xảy ra với Simone?
Về cấu trúc, có thể chia nội dung What Happened, Miss Simone? ra làm ba phần, ứng với ba cột mốc thời gian quan trọng trong suốt 70 năm cuộc đời nữ danh ca: từ thời thơ ấu cho đến khi bước lên đỉnh cao danh vọng, quãng thời gian đen tối vì bạo hành gia đình và rơi vào trầm cảm, cho đến khi quay trở lại sân khâu và được khán giả đón nhận.
Liz Garbus muốn bộ phim gần gũi và chân thực hết sức có thể, nên phần lớn thời lượng của What Happened, Miss Simone? được kể lại bằng chính giọng nữ ca sĩ quá cố. Phần còn lại, Garbus chỉ phỏng vấn thêm một số ít nhân vật liên quan đến cuộc đời bà. Quan trọng nhất chính là cô con gái Lisa Simone và Andrew Stroud - người chồng, đồng thời là quản lý của Nina, cũng như được cho là người đã có hành vi lạm dụng danh ca.
 |
| Đằng sau danh vọng và những nụ cười, Nina Simone còn có quãng thời gian gần như mất hết tất cả, sống lay lắt qua ngày. Ảnh: Netflix |
What Happened, Miss Simone? mở đầu bằng màn trình diễn của Nina Simone trên sân khấu. Đó là liên hoan nhạc jazz Montreux được tổ chức tại Thụy Sĩ vào năm 1976. Hai năm trước, Nina Simone đã chuyển đến Liberia để sinh sống. Sự xuất hiện của bà tại Montreux là bất ngờ lớn đối với khán giả, bởi nữ ca sĩ trước đó từng tuyên bố giã từ sân khấu.
Liệu chuyện gì đã xảy ra với Simone? Nhan đề What Happened, Miss Simone? bắt nguồn từ bài luận văn do Maya Angelou viết năm 1970. Câu hỏi đó cũng là chủ đề mà đạo diễn Liz Garbus muốn đặt ra với khán giả và toàn bộ nội dung của bộ phim là lời đáp cho thắc mắc đó.
Sức mạnh trong cách kể chuyện của Liz Garbus không nằm ở những cảnh động, mà bà chú trọng vào những khung hình tĩnh lặng đến sững sờ. Những đoạn phỏng vấn nữ ca sĩ được lồng ghép tinh tế và ý nhị với hình ảnh trắng đen của Nina Simone trên sân khấu. Trong phim cũng xuất hiện rất nhiều hình ảnh chụp nét chữ viết tay của Nina Simone được lấy từ cuốn tự truyện I Put a Spell on You mà bà xuất bản vào năm 1992.
Chẳng hạn, khi phỏng vấn đến đoạn Nina Simone là nạn nhân của bạo hành gia đình, Liz Garbus chỉ chọn một tấm hình của nhân vật rồi phóng máy quay thẳng vào gương mặt đầy buồn bã của bà.
Một hình ảnh được nhắc đến hai lần trong phim và có lẽ cũng là điều đã ám ảnh Nina Simone suốt cuộc đời: những đường ray xe lửa mà cô bé Eunice Waymon phải băng qua mỗi dịp cuối tuần để tìm đến nhà giáo viên dạy piano. Ở miền Nam nước Mỹ khi đó, đường ray xe lửa được xem là ranh giới tách biệt khu của người da màu ra khỏi đất của người da trắng.
Ký ức sâu đậm thuở ấu thơ ấy sau này trở thành nguồn cảm hứng và sức mạnh để Nina Simone có nhiều hoạt động tích cực trong các cuộc đấu tranh nhân quyền, cũng như sáng tác nên các những ca khúc bất hủ như Mississippi Goddam, Four Women hay To Be Young, Gifted and Black.
 |
| Kết thúc bộ phim, người ta có thể thấy Nina Simone là con người luôn cống hiến hết mình cho cuộc sống, cho âm nhạc và cả tình yêu. Ảnh: AP |
Ở cảnh quay cuối cùng của bộ phim, Liz Garbus đưa người xem quay trở lại sân khấu tại Montreux năm 1976. Bởi nữ đạo diễn cho rằng, sau khi theo dõi 90 phút để thấu hiểu cuộc đời của Nina Simone, khán giả sẽ có cái nhìn hoàn toàn khác về bà.
Họ nay có thể nhìn nhận nữ ca sĩ huyền thoại dưới nhiều góc độ khác nhau hơn, từ một nghệ sĩ dương cầm chuyển hướng sang hát nhạc jazz, một người vợ, người mẹ mắc kẹt giữa nạn bạo hành gia đình, hay là một người phụ nữ da đen hiếm hoi dám đứng lên đấu tranh chống nạn phân biệt chủng tộc ở nước Mỹ.
Nhưng trên hết, người xem thấy được Nina Simone là con người luôn cống hiến hết mình cho cuộc sống, cho âm nhạc và cả tình yêu. Trong sự nghiệp ca hát của bà, Nina Simone có một ca khúc nổi tiếng gắn liền với sự nghiệp, mang tên Don't Let Me Be Misunderstood (tạm dịch: Xin đừng khiến tôi bị hiểu lầm). Nhan đề ca khúc giống như một lời cầu khấn và có thể nói nữ đạo diễn Liz Garbus đã thực hiện trọn vẹn ước nguyện đó của Nina Simone.
