'Lời nguyền' của mua sắm online

Bất cứ khi nào có thời gian rảnh rỗi sau giờ làm việc, dù là giờ ăn trưa hay giờ nghỉ giải lao, Liang sẽ nhanh chóng lướt xem các trang web mua sắm trực tuyến. Cô gái 25 tuổi, người Singapore, cho biết đây là cách cô giải tỏa căng thẳng.

Liang ước tính cô mua hàng online một lần mỗi tuần, và tần suất có thể tăng vào các dịp khác nhau trong năm, thường là các dịp lễ Tết, hội họp, cần mua quà hoặc sắm đồ dự tiệc.

Giống như nhiều người khác, Liang đã dựa vào mua sắm trực tuyến để đáp ứng phần lớn nhu cầu của mình. Nữ nhân viên đang làm trong ngành luật cho biết cô bị hấp dẫn khi có thể tiếp cận nhiều loại sản phẩm hơn, kể cả ở nước ngoài.

Ngoài ra, sự tiện lợi khi có thể lướt xem và đặt mua bất cứ lúc nào, chốt đơn mọi chỗ, so sánh giá trong nháy mắt cũng là điểm cuốn hút.

Việc truy cập liên tục vào các trang thương mại điện tử cũng được thúc đẩy bởi các quảng cáo dày đặc trên mạng xã hội. Những video unbox (đập hộp), review sản phẩm của người nổi tiếng trên TikTok, YouTube và Instagram cũng kích thích sự tò mò của người xem.

Tất cả yếu tố đó dẫn đến một kết quả: Người tiêu dùng mua sắm quá mức.

"Cơn nghiện" khó dứt

Liang thừa nhận cô đang dùng quá nhiều thời gian để xem hàng trên ứng dụng, dù không phải lúc nào cũng có nhu cầu mua.

"Có lúc tôi giật mình vì thấy bản thân đang sa lầy vào ứng dụng, có nhiều lúc không nhất thiết phải mua sắm mà tôi vẫn lướt xem hàng và chốt đơn bất kể khi nào rảnh rỗi, như đi vệ sinh", cô nói với CNA.

Cô nhớ lại một lần đang bận bù đầu với công việc vẫn vô thức cầm điện thoại lướt web mua hàng, với tốc độ thật nhanh. "Đó là lúc tôi sực tỉnh, nhận ra rằng 'Thế này là quá nhiều'", Liang bày tỏ.

Đó là lần đầu tiên Liang nhận ra cô đã "nghiện chốt đơn". Ngay cả khi giảm thời gian lướt web, cô vẫn thấy trống rỗng và buồn khi không đặt đơn nào hoặc không có bưu kiện gửi đến.

Một cô gái khác là Tham (29 tuổi), đang hoạt động trong ngành làm đẹp, cũng có chung trải nghiệm với Liang. Tham cho biết cô đặt hàng online 2 lần/tuần. Mỗi ngày, cô không ngừng lướt các trang web mua sắm.

Cô cho biết bị cuốn hút bởi mức giá siêu hời trên các ứng dụng so với cửa hàng vật lý, sự tiện lợi khi giao và nhận hàng cũng như việc dễ dàng trả hàng cho nhà bán.

Những phiên livestream hấp dẫn, đi kèm mã giảm giá siêu hời kích thích người xem chốt đơn quá mức. Ảnh: VCG.

"Với mua sắm trực tuyến, xu hướng 'mua ngay, trả sau' cũng bùng nổ, vì chúng ta được cân nhắc giữ lại hay trả hàng sau khi nhận được. Nói theo cách khác, tôi không cần cam kết sẽ nhận món đó ngay cả khi đã đặt đơn", Tham nói.

Tham cho biết cô thực sự phấn khích mỗi lần đặt hàng khi nghĩ về cảm giác nhận đơn vào những ngày sau đó.

Tuy nhiên, trong năm tới, cô có kế hoạch cắt giảm việc mua sắm online bởi nhận ra mình đã chốt đơn quá mức.

Mua sắm trực tuyến, dù là mua hàng tạp hóa hay các mặt hàng không thiết yếu, đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày trong xu thế bùng nổ của thương mại điện tử. Thói quen này được thúc đẩy mạnh nhất trong thời kỳ đại dịch Covid-19.

Dữ liệu do Cục Thống kê Singapore công bố vào tháng 8/2024 cho thấy tổng doanh thu từ thương mại điện tử trên tất cả các lĩnh vực dịch vụ tại nước này là 401,1 triệu SGD (gần 300 triệu USD) vào năm 2022, tăng so với mức 365,3 triệu SGD (gần 270 triệu USD) vào năm 2021.

Meta - công ty sở hữu các mạng xã hội Facebook và Instagram - và công ty tư vấn quản lý toàn cầu Bain & Company cho biết trong báo cáo SYNC Đông Nam Á năm 2022 của họ rằng: "Bối cảnh người tiêu dùng kỹ thuật số hiện nay đã thay đổi so với vài năm trước, khi Covid-19 thúc đẩy lối sống tập trung nhiều hơn vào gia đình và đẩy nhanh sự chuyển dịch từ ngoại tuyến sang trực tuyến".

Báo cáo cung cấp thông tin chi tiết hàng năm về xu hướng tiêu dùng trong khu vực, và trong ấn bản năm 2023, hai công ty đã khảo sát 9.000 người tiêu dùng trên 6 quốc gia Đông Nam Á, bao gồm Singapore. Báo cáo phát hiện 80% người được hỏi thích mua hàng từ các kênh online.

Xu hướng này có những tác động sâu rộng. Bên cạnh mối lo ngại rằng nó đang thúc đẩy chứng nghiện mua sắm online, còn có tác động đến môi trường do chất thải phát sinh và lượng khí thải carbon của dịch vụ hậu cần và chuyển phát nhanh.

Một bài báo gần đây có tiêu đề "Transforming Urban Logistics: A Path to Sustainable and Efficient Last-Mile Delivery in Cities" (Chuyển đổi hậu cần đô thị: Con đường hướng đến giao hàng chặng cuối bền vững và hiệu quả tại các thành phố) nhận thấy rằng với sự mở rộng của thương mại điện tử, tốc độ giao hàng trở nên quan trọng hơn nhiều đối với các doanh nghiệp thương mại điện tử.

Điều này tạo thêm áp lực buộc các công ty giao hàng phải tăng cường hoạt động để đáp ứng nhu cầu hậu cần của các nền tảng và người tiêu dùng.

Các doanh nghiệp hậu cần chịu áp lực lớn khi thương mại điện tử bùng nổ. Ảnh: VCG.

Bài báo do tổ chức nghiên cứu quốc tế Diễn đàn Kinh tế Thế giới và công ty dịch vụ chuyên nghiệp toàn cầu Accenture cùng xuất bản dự đoán rằng đến năm 2030, số lượng xe giao hàng trên đường đô thị có thể tăng trung bình hơn 60% trên toàn cầu.

Kết quả là lượng khí thải từ hoạt động giao hàng chặng cuối trong đô thị hoặc từ cơ sở vận tải đến đích cuối cùng cũng dự kiến ​​sẽ tăng 60% vào năm 2030, chiếm 13% tổng lượng khí thải carbon của các thành phố.

Dồn dập các kiểu 'thao túng' mới

Sự gia tăng nhanh chóng của thương mại điện tử không chỉ là kết quả của thói quen cá nhân được hình thành bởi người tiêu dùng trong thời kỳ đại dịch.

Các nhà bán lẻ và nền tảng trực tuyến cũng đang làm thay đổi cách mua sắm của mọi người.

Họ thu hút người tiêu dùng, trước tiên bằng cách khiến cho quá trình mua sắm trở nên dễ dàng hơn bằng một cú nhấp chuột liền mạch, giao hàng tận nhà và trả hàng dễ dàng. Họ còn thu hút khách hàng mua nhiều hơn mức cần thiết thông qua các đợt giảm giá thường xuyên và các mã giảm giá cộng dồn, tức là nhiều mã khuyến mại có thể được sử dụng cùng lúc để mua một mặt hàng với giá ưu đãi.

N Goh, nữ công chức 31 tuổi, cho biết cô chi 300-500 SGD (220-367 USD) mỗi tháng cho việc mua hàng online.

Những món cô mua "hầu hết rất rẻ" và cô không có thú vui đắt tiền nào khác ngoài mua sắm online. Nhưng hiện tại, nhà của cô đã chật cứng các món hàng và không còn chỗ để chứa thêm.

"Tôi nghĩ mình đã mua sắm quá mức vì đã chốt đơn rất nhiều sản phẩm cùng loại trong các phiên livestream", Goh cho biết, nói thêm rằng các món đó gồm đồ pha lê, bút và các sản phẩm chăm sóc da.

Goh dùng rất nhiều nền tảng khác nhau khi mua hàng online như Shopee và các ứng dụng lớn của Trung Quốc: Taobao, Douyin, Xiaohongshu.

Gần đây nhất, cô bị cuốn vào cơn sốt livestream xé túi mù - một xu hướng mới khác hẳn livestream truyền thống khi người bán thêm vào đó yếu tố may rủi.

Theo hình thức phát trực tiếp này, các nhà bán lẻ trưng bày và bán những "hộp mù", là chiếc túi bí ẩn chứa các vật phẩm ngẫu nhiên, với giá thấp.

Các chiến lược từ nhà bán đang ngầm "thao túng" cách mua sắm của mọi người. Ảnh: Business Insider.

Tùy thuộc vào đồ bên trong túi mù, người mua có thể nhận được nhiều túi mù hơn mà không mất thêm chi phí, giúp tăng cơ hội trúng các vật phẩm có giá trị cao hơn so với số tiền mà họ đã chi ban đầu.

Goh nói rằng mua túi mù có thể gây nghiện, đặc biệt khi loại sản phẩm này thường có giá rẻ, chỉ khoảng 4 SGD (gần 3 USD) cho một lần chơi.

Bán hàng qua livestream chỉ là một trong nhiều chiến lược mà các nhà bán lẻ và nền tảng thương mại điện tử đã áp dụng để thúc đẩy doanh số và chúng thực sự hiệu quả.

Không tiết lộ con số cụ thể, ông Chua Kel Jin, giám đốc Shopee Singapore, cho biết lượng người xem Shopee Live ở nước này tăng lên trong các chiến dịch cuối năm và doanh số bán hàng qua livestream tăng gấp 30 lần trong đợt mua sắm 12/12 so với ngày trung bình.

Các chuyên gia tiếp thị cho biết bên cạnh phát trực tiếp, các chiến lược phổ biến khác mà các nhà bán lẻ sử dụng bao gồm thuật toán cá nhân hóa, bán hàng thường xuyên, tiếp thị qua KOL và KOC, chiết khấu chồng chéo, miễn phí vận chuyển và dễ dàng trả hàng, cũng như các yếu tố trò chơi trên nền tảng thương mại điện tử.

Khai thác sâu hơn sức mạnh của tâm lý học, các nhà bán lẻ cung cấp dịch vụ giao hàng miễn phí cho những người mua sắm đạt đến mức chi tiêu nhất định, khơi dậy nỗi sợ mất mát của người tiêu dùng để dẫn dụ họ mua nhiều hơn mức cần thiết.

Với quá nhiều sự lựa chọn, người tiêu dùng dễ dàng rơi vào bẫy và chi tiêu quá mức, dẫn đến tình trạng tiêu dùng quá độ.

Văn hóa tiêu dùng quá mức này có tác động sâu rộng đến nhiều bên, không chỉ cá nhân người tiêu dùng mà còn tác động đến các doanh nghiệp hậu cần và quan trọng nhất là môi trường.

Tiến sĩ Shilpa Madan, phó giáo sư khoa tiếp thị tại Đại học Quản lý Singapore (SMU), cho biết xét cho cùng, sản xuất quá mức, đóng gói quá mức và khí thải từ hoạt động vận chuyển đều tạo ra chất thải không cần thiết và đẩy nhanh quá trình biến đổi khí hậu .

Một số người có thể coi nhẹ thói quen chốt đơn quá mức, giải thích rằng họ cần "liệu pháp mua sắm" để giải tỏa căng thẳng tạm thời, hoặc coi chốt đơn là một hình thức đối phó để lấp đầy khoảng trống buồn chán, cô đơn.

Song các chuyên gia cho biết sự thật là "liệu ​​pháp" này vẫn gây ra căng thẳng về mặt tinh thần khi các khoản tín dụng không được thanh toán đúng hạn và gánh nặng nợ nần cuối cùng sẽ bóp nghẹt tâm trí khách hàng.