Mẫu gộp của nhân viên sân bay Tân Sơn Nhất được thực hiện ra sao?

Mới đây, theo chỉ đạo của Bộ Y tế, Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật TP.HCM (HCDC) tổ chức lấy mẫu khẩn cho khoảng 1.400 nhân viên làm việc tại sân bay Tân Sơn Nhất. HCDC thực hiện theo phương pháp gộp 5 mẫu. Xét nghiệm cho kết quả 4 mẫu gộp (mỗi mẫu gồm 5 người) nghi ngờ nhiễm SARS-CoV-2. Những trường hợp này đã được lấy mẫu xét nghiệm lại để xác định chính xác 4 trường hợp nghi ngờ.

Trước đó, Việt Nam lần đầu tiên áp dụng chiến lược gộp mẫu xét nghiệm để sàng lọc nhanh người mắc Covid-19 tại ổ dịch Đà Nẵng trong thời gian từ ngày 8 đến 21/8/2020.

Giáo sư Nguyễn Anh Trí, Anh hùng Lao động, đại biểu Quốc hội (Hà Nội), nguyên Viện trưởng Viện Huyết học - Truyền máu Trung ương, đánh giá đây là phương pháp tối ưu để xét nghiệm sàng lọc cho cộng đồng với số lượng lớn bằng phương pháp rRT-PCR. Nhờ đó, không chỉ tiết kiệm kinh phí, hóa chất, thời gian, năng lực của labo xét nghiệm được nâng cao.

Nhân viên y tế lấy mẫu bệnh phẩm tại sân bay Tân Sơn Nhất. Ảnh: Duy Hiệu.

Phương pháp gộp mẫu được tiến hành như thế nào?

Theo tạp chí Scientific American, phương pháp này đã chứng minh được hiệu quả trong Chiến tranh Thế giới II. Năm 1943, nhà kinh tế học Robert Dorfman (Đại học Harvard) tìm ra phương pháp này nhằm phát hiện những binh sĩ mắc giang mai trong quân đội Mỹ. Sau đó, Hội Chữ thập đỏ sử dụng phương pháp này khi sàng lọc người mắc viêm gan B, viêm gan C, Zika, HIV, chlamydia, sốt rét, cúm...

Thay vì xét nghiệm từng người, các mẫu từ nhiều cá nhân sẽ được trộn lẫn và kiểm tra trong một lần duy nhất. Nếu cho kết quả dương tính, từng người trong nhóm sẽ được kiểm tra riêng.

Ví dụ, văn phòng có 20 người, một trong số họ bị nhiễm bệnh. Cơ quan y tế sẽ chia số người này thành 4 nhóm khác nhau, mỗi nhóm có 5 người. Thay vì phải kiểm tra 20 lần với 20 bộ kit, các nhân viên y tế chỉ cần làm 4 xét nghiệm, sau đó tiếp tục thực hiện sàng lọc.

Tại Việt Nam, ngày 7/8/2020, Bộ Y tế ban hành "Hướng dẫn tạm thời việc gộp mẫu xét nghiệm SARS-CoV-2". Đây là tài liệu hướng dẫn được áp dụng tại các cơ sở y tế dự phòng và khám, chữa bệnh trên toàn quốc.

Theo hướng dẫn này, phương pháp gộp mẫu bệnh phẩm có mục đích giảm nhu cầu sinh phẩm, hóa chất, vật tư tiêu hao sử dụng, giảm thời gian xét nghiệm mẫu và bảo đảm chất lượng xét nghiệm theo diễn biến dịch bệnh. Quy trình này được áp dụng trong thời gian có dịch Covid-19, thực hiện tại các phòng xét nghiệm đủ năng lực.

Việc gộp mẫu bệnh phẩm sẽ có một số hạn chế như có thể phải quay lại nhóm đối tượng có kết quả mẫu gộp dương tính SARS-CoV-2 để lấy lại mẫu làm xét nghiệm.

Tuy nhiên, nếu tỷ lệ dương tính của cộng đồng thấp, việc này không gây ảnh hưởng nhiều. Các địa phương, đơn vị phải thường xuyên đánh giá diễn biến của dịch bệnh để xem xét về việc triển khai gộp mẫu cho phù hợp với tình hình dịch.

Phương pháp gộp mẫu tăng năng lực sàng lọc số lượng người xét nghiệm. Ảnh: Đức Anh.

Chiến lược tại Việt Nam được thế giới ghi nhận

Ngày 24/1, chiến lược gộp mẫu xét nghiệm để tìm SARS-CoV-2 trong cộng đồng tại Đà Nẵng do các chuyên gia Việt Nam thực hiện được đăng tải trên Tạp chí Y học Nhiệt đới và Vệ sinh Mỹ (AJTMH) - tạp chí y khoa uy tín trên 100 năm tại Mỹ.

Nhóm nghiên cứu cho biết để xét nghiệm cho cộng đồng với số lượng lớn tại Đà Nẵng, phương án gộp mẫu xét nghiệm được đề xuất triển khai trong thời gian từ ngày 8 đến 21/8/2020.

Cụ thể, Đà Nẵng đã lấy mẫu dịch mũi, họng từ 96.123 người có nguy cơ nhiễm SARS-CoV-2 nhưng không có triệu chứng bệnh và tạo ra 22.290 mẫu gộp. Mỗi nhóm chứa 2-7 mẫu bệnh phẩm. Nếu xét nghiệm SARS-CoV-2 của nhóm mẫu cho kết quả dương tính, kỹ thuật viên sẽ thu thập từng mẫu riêng lẻ để làm xét nghiệm rRT-PCR.

Sau 24 giờ, kỹ thuật viên xét nghiệm phát hiện virus SARS-CoV-2 tồn tại trong 24 nhóm với 104 mẫu bệnh phẩm. Sau khi xét nghiệm lại bằng kỹ thuật rRT-PCR, 32 mẫu được xác định dương tính.

Nhóm nghiên cứu kết luận so với xét nghiệm mẫu riêng lẻ, phương pháp gộp mẫu xét nghiệm không ảnh hưởng độ nhạy của PCR nhưng tiết kiệm được 77% chi phí (khoảng 1,5 triệu USD). Chiến lược này có thể được áp dụng tại khu vực thiếu sinh phẩm, tỷ lệ lưu hành bệnh thấp nhưng nhu cầu xét nghiệm cao.

Thay đổi chiến lược gộp mẫu xét nghiệm

Trong cuộc họp trực tuyến sáng 5/2 với các tỉnh, thành phố có dịch, Bộ trưởng Y tế Nguyễn Thanh Long cho biết trong đợt dịch tại Đà Nẵng, Bộ Y tế cho phép gộp 5 mẫu trong một lần xét nghiệm. Tuy nhiên, do nhu cầu cần xét nghiệm diện rộng tại Quảng Ninh và Cẩm Giàng (Hải Dương) đợt dịch mới, các địa phương có thể gộp 10-16 mẫu trong một lần xét nghiệm, gộp theo hộ gia đình.

Nhóm mẫu nào có trường hợp dương tính sẽ lập tức cách ly toàn bộ gia đình và tiến hành lấy mẫu làm lại lần thứ 2 xác định ca dương tính. "Nếu phát hiện mẫu gộp dương tính thì cách ly cả gia đình đó luôn, sau đó lấy mẫu xét nghiệm lại từng người để phân loại F0, F1", Bộ trưởng Nguyễn Thanh Long yêu cầu.

Ví dụ, tổng số hộ gia đình tại TP Hạ Long là 30.000 hộ, lãnh đạo Bộ Y tế khuyến cáo thành phố lấy ở khu có người nhiễm trước, sau đó lấy rộng ra các hộ khác. Ông đề nghị các viện sẽ hỗ trợ địa phương lấy gộp mẫu và chung ống xét nghiệm.

Giáo sư Nguyễn Anh Trí cũng lấy ví dụ labo xét nghiệm chỉ có thể thực hiện tối đa 2.000 mẫu/ngày. Nhưng thời điểm thần tốc truy vết ca bệnh cần thực hiện đến 6.000 mẫu, họ không thể đáp ứng. Bằng cách gộp mẫu 4, họ có thể hoàn thành 8.000 mẫu. Nếu xét nghiệm SARS-CoV-2 của nhóm mẫu cho kết quả dương tính, họ sẽ tách ra từng mẫu riêng lẻ để làm xét nghiệm rRT-PCR.