Năm 2023 sắp hết nhưng Bella vẫn chưa được giải thoát

Bella tại Thủy cung Lotte World ở Seoul, Hàn Quốc. Ảnh: Hot Pink Dolphins.

Một bể nước ảm đạm với những bức tường bê tông và đá nhân tạo, nằm ở tầng dưới của một trung tâm thương mại lớn ở Hàn Quốc, đang “nhốt” một con cá voi beluga cái gần thập kỷ qua.

Con cá voi được cho là khoảng hai tuổi khi bị bắt lên thuyền ở vùng biển Nga vào năm 2013 và bán cho Thủy cung Lotte World - thủy cung lớn nhất ở Seoul, do một trong những tập đoàn lớn nhất và giàu có nhất Hàn Quốc điều hành.

Bao giờ mới được giải thoát?

Nó được đặt tên là Bella. Cùng với hai con cá voi beluga đực, Belli và Bellu, cũng như các động vật vùng cực khác như chim cánh cụt và hải cẩu, Bella thu hút nhiều sự quan tâm của du khách.

Trong một bể nước nặng 1.224 tấn, sâu 7,3 m, bộ ba Bella, Belli và Bellu thường là nhân vật chính trong những bức ảnh selfie và video TikTok của du khách. Chúng ngụp lặn và xoay vòng trong làn nước trong xanh phát quang. Đôi khi, chúng lém lỉnh bơi đến gần vách kính để quan sát du khách, nhiều trẻ nhỏ sẽ gõ vào vách kính với hy vọng thu hút được sự chú ý của những con cá voi.

“Hoạt động thương mại này bị thúc đẩy bởi lòng tham”, nhà hoạt động bảo vệ cá heo người Mỹ Helene O'Barry nói với CNN.

“Việc bắt và bán những loài động vật có vú lôi cuốn này cho các công viên đại dương và thủy cung có thể kiếm giúp người ta kiếm được nhiều tiền”, bà cho biết thêm.

“Việc này sẽ không bao giờ dừng lại cho đến khi khán giả nhìn thẳng vào vấn đề và tự hỏi liệu một vài phút vui vẻ có biện minh được cho sự tàn ác như vậy hay không”, nhà hoạt động này nhấn mạnh.

Bellu đã qua đời khi mới 5 tuổi vào năm 2016. Belli chết vài năm sau đó vào năm 2019, ở tuổi 12. Trong tự nhiên, tuổi thọ trung bình của cá voi beluga là từ 35 đến 50 tuổi.

Cái chết của hai con vật đã châm ngòi cho làn sóng chỉ trích từ các nhà hoạt động vì quyền động vật Hàn Quốc, khiến công ty phải hành động. Năm 2019, Lotte cam kết sẽ thả Bella.

Tuy nhiên, các nhà hoạt động cho biết 4 năm đã trôi qua, hiện sắp sửa tới năm 2024 rồi nhưng Bella vẫn đang phải biểu diễn trong bể. Jo Yak-gol, đồng sáng lập nhóm sinh vật biển Hàn Quốc Hot Pink Dolphins, nói với CNN: “Lotte nói rằng họ đang thực hiện các biện pháp nhưng thực tế chúng tôi không biết”.

“Khu trưng bày vẫn mở cửa và chưa hề có ngày phóng thích nào được công bố”, ông nói.

Những bức ảnh như thế này được gửi tới CNN cho thấy con cá voi beluga có dấu hiệu căng thẳng.

Ông Jo nói thêm rằng Bella cũng tiếp tục có dấu hiệu hành vi căng thẳng sau cái chết của những “người bạn đồng hành” trong bể. Các video gửi tới CNN cho thấy con vật quay vòng tròn và lơ lửng gần mặt nước.

“Nó thường bơi vòng quanh bể một cách vô định. Tôi nghĩ đó là sự căng thẳng”, ông Jo nói.

Trao đổi email với CNN hồi tháng 11, người phát ngôn của Lotte cho biết kế hoạch phóng thích vẫn được giữ nguyên.

Hồi tháng 5, một phát ngôn viên của công ty nói với CNN rằng quá trình này đang ở “giai đoạn cuối cùng”.

Người phát ngôn lúc đó cho biết: “Thủy cung Lotte World đang cố gắng hết sức để tạo ra môi trường và thời gian thích hợp cho việc trả tự do cho Bella thông qua các cuộc thảo luận đang diễn ra”.

“Công ty đang phối hợp với Bộ Y tế và Phúc lợi (Hàn Quốc) dành ưu tiên hàng đầu đối với vấn đề thời gian”.

Người phát ngôn bổ sung rằng Bella “có sức khỏe tốt” và đang được huấn luyện để chuẩn bị cho “môi trường biển mới”.

Khi được hỏi tại Bella ấy vẫn bị trưng bày, người phát ngôn nói: “Tại thời điểm này, không còn nơi nào cho con cá voi ở”.

CNN đã tiếp cận Lotte để yêu cầu bình luận thêm vào đầu tuần qua nhưng chưa nhận được phản hồi.

Hoạt động trưng bày cá voi beluga vẫn mở cửa cho công chúng bất chấp cam kết thả Bella. Ảnh: Hot Pink Dolphins.

Mặt tối của sự giam cầm

Giống như những con mèo lớn được nuôi làm thú cưng hay cưỡi voi, việc nuôi nhốt cá heo và cá voi để giải trí cho khách du lịch ngày càng gây tranh cãi trong những năm gần đây, phần lớn nhờ nỗ lực vận động và phát hiện của chuyên gia cho thấy tác hại đối với động vật bị nuôi nhốt.

Mặc dù đã có một số thay đổi trên toàn cầu, khi các doanh nghiệp và quốc gia cấm các hoạt động liên quan đến cưỡi hoặc chạm vào động vật hoang dã, nhưng vẫn chưa có sự nhất quán trong toàn ngành về việc trưng bày các động vật hoang dã như cá voi.

Trong thế giới hoang dã, cá voi beluga được tìm thấy ở Bắc Băng Dương, ở các vùng biển và bờ biển xung quanh Canada, Bắc Mỹ, Nga và Greenland.

Các chuyên gia cho biết chúng là loài động vật di cư, có khả năng bơi hàng nghìn dặm và lặn xuống độ sâu gần 1 km, giữa các tảng băng và vịnh hẹp.

Tuổi thọ trung bình của chúng trong tự nhiên là từ 35 đến 50 tuổi, nhưng phân nửa trong số cá voi beluga đang phải sống trong điều kiện nuôi nhốt.

Valeria Vergara, nhà sinh vật học biển hàng đầu, người đã nghiên cứu quần thể cá voi beluga ở các khu vực như Quần đảo Bắc Cực thuộc Canada và Vịnh Hudson trong hơn hai thập kỷ, lập luận rằng “bất kỳ loài nào có trí tuệ cao và tính xã hội phức tạp như cá voi beluga đều không thể hạnh phúc khi bị nuôi nhốt”. “Chúng đau khổ khi bị giam cầm vì không có ý chí tự do và thiếu sự kích thích về mặt tinh thần”, bà Vergera nói với CNN.

“Chúng cũng không thể thực hiện nhiều hành vi tự nhiên của mình”.

Bà cho biết thêm: “Khi quan sát chúng trong tự nhiên, một trong những điều khiến bạn ấn tượng nhất là cách chúng tiếp xúc, tương tác xã hội và phát ra âm thanh”.

“Chúng di chuyển cùng nhau trong những nhóm tương đối lớn gồm các thành viên trong gia đình và bạn đồng hành và bơi cùng nhau”.

“Chúng tôi gọi chúng là ‘chim hoàng yến của biển’ vì hệ thống liên lạc phức tạp gồm tiếng huýt sáo, tiếng kêu và tiếng gọi - nhưng chúng có xu hướng trầm lặng hơn nhiều khi bị nuôi nhốt”, vị chuyên gia cho biết thêm.

Năm 2022, các nhà hoạt động của nhóm Hot Pink Dolphins đã tổ chức một cuộc biểu tình trước bể của Bella, kêu gọi trả tự do cho con vật. Ảnh: Hot Pink Dolphins.

Hot Pink Dolphins đi đầu trong việc kêu gọi trả tự do cho Bella khỏi Thủy cung Lotte World. Ảnh: CNN.

Thủy cung nở rộ

Các nhà hoạt động cho rằng có khoảng 300 con cá voi beluga đang bị nuôi nhốt trên khắp thế giới.

Ngành công nghiệp cá cảnh đang bùng nổ ở Đông Á. Sự phổ biến của các công viên giải trí đại dương và thủy cung thương mại đang gia tăng ở các nước như Trung Quốc và Nhật Bản, do nguồn lợi nhuận khổng lồ từ du lịch.

Nhà hoạt động bảo về cá heo người Mỹ Ric O'Barry, một cựu huấn luyện viên động vật, người nổi tiếng nhờ công việc huấn luyện cá heo mũi chai cho bộ phim truyền hình ăn khách Flipper những năm 1960, đang dẫn đầu các chiến dịch toàn cầu nhằm nâng cao nhận thức về việc săn bắt cá heo và sự đau khổ của các loài động vật có vú ở biển trong điều kiện nuôi nhốt.

Ông O'Barry nói với CNN rằng trong khi tổ chức của ông, Dự án Cá heo Ric O'Barry, đã đạt được bước tiến lớn trong việc đóng cửa các công viên ở Mỹ, Canada và các nước châu Âu như Phần Lan và Thụy Điển, thì nhiều công viên đại dương khác đang mọc lên ở châu Á.

“Ngành công nghiệp này chưa bao giờ chịu bất kỳ trách nhiệm nào đối với hội chứng sao chép mà họ đã tạo ra. Chính vì điều đó mà chúng ta đang chứng kiến các nước Đông Á bắt đầu xây dựng nhiều bể nuôi cá heo và công viên đại dương, đồng thời mua cá voi và cá heo đánh bắt tự nhiên để lấp đầy những bể chứa đó”, ông O'Barry nói.

“Họ nhìn vào những nơi như SeaWorld và nghĩ: ‘Nếu họ có thể làm được thì chúng tôi cũng vậy’ vì các doanh nghiệp biết sẽ có khán giả, những người không đặt những câu hỏi gai góc về việc những con vật này đến từ đâu hoặc chúng bị bắt như thế nào”, ông O'Barry nhận định.

“Sẽ mất nhiều thập kỷ để ngăn chặn điều này”, ông nhấn mạnh.

Theo nhà hoạt động Jo Yak-gol của Hot Pink Dolphins, Bella là một trong 5 con cá voi beluga bị nuôi nhốt ở Hàn Quốc.

“Cá voi Beluga được đánh bắt từ Bắc Băng Dương và sau đó nhập khẩu sang Hàn Quốc”, ông Jo cho biết. “Chúng được nuôi trong những không gian nhỏ, đôi khi ở cùng với những con cá heo có thân nhiệt hoàn toàn khác nhau”.

Một dự án tích cực vào thời điểm đỉnh điểm của đại dịch Covid-19 vào năm 2020 đã giúp một cặp cá voi beluga tên là Little Grey và Little White chuyển đến khu bảo tồn ở Iceland sau nhiều năm sống trong thủy cung ở Thượng Hải (Trung Quốc).

Chiến dịch di dời cặp cá voi beluga này được thực hiện công phu trong nhiều năm, gồm nhiều tháng thử nghiệm cùng huy động các đội chuyên gia cũng như thiết bị như cần cẩu, tàu kéo và xe tải và phát sinh chi phí rất lớn.

Nhiều nhà hoạt động hy vọng Bella cũng có thể có được cái kết có hậu như vậy, đặc biệt là sau những động thái gần đây của chính phủ Hàn Quốc, như ban bố lệnh cấm các cơ sở mua cá heo và cá voi mới hôm 14/12.

“Các động vật có vú ở biển hiện bị cấm sử dụng cho mục đích trưng bày cũng như các chương trình liên quan đến việc cưỡi hoặc cho động vật có vú ở biển ăn”, Bộ Đại dương và Thủy sản Hàn Quốc cho biết trong một tuyên bố.

Tuy vậy, ngay cả với những ý định tốt nhất, việc thả một con cá voi bị nuôi nhốt, đặc biệt là những con bị bắt ở độ tuổi nhỏ như vậy, sẽ không hề dễ dàng.

Ông Vergara nói: “Thực tế là một con cá voi như Bella khó có thể sống sót trong tự nhiên. Cá voi beluga con học mọi thứ từ mẹ của chúng. Bella sẽ không có những kỹ năng và kiến thức cần thiết để tồn tại. Liệu con vật có biết nên ăn gì hoặc di cư đến đâu không? Liệu nó có được chấp nhận vào một nhóm không? Nó có thể giao tiếp với những con cá voi beluga khác không?”.

“Có rất nhiều câu hỏi nhưng cơ hội tốt nhất để Bella có được cuộc sống là ở một khu bảo tồn”.

Cơ sở bảo tồn sắp mở nằm ở quận Finnmark thuộc Khu bảo tồn cá voi Na Uy. Ảnh: CNN.

Gải pháp ở Na Uy?

Các quan chức của Lotte khẳng định rằng “nơi duy nhất trên thế giới” để thả Bella là một khu bảo tồn ở Iceland.

Công ty đã từ chối nêu tên khu bảo tồn hoặc xác nhận liệu đây có phải là cơ sở đang nuôi cặp cá beluga từ Thượng Hải hay không.

Trong một tuyên bố với CNN vào cuối tháng 11, công ty cho biết đang phải hoãn thêm.

Người phát ngôn công ty cho hay: “Gần đây, chúng tôi đã nhận được phản hồi từ bên quản lý từ Iceland rằng họ không có lựa chọn nào khác, phải hoãn tiến trình này do các vấn đề môi trường trong cơ sở của họ”. Người phát ngôn cho biết thêm các cuộc thảo luận với các cơ quan chính phủ và chuyên gia hàng hải vẫn đang diễn ra.

“Theo đó, chúng tôi đang thảo luận về nhiều lựa chọn thay thế khác nhau, bao gồm các khu bảo tồn ở nước ngoài và trong nước, với các chuyên gia từ ủy ban phóng thích”.

Trao đổi với CNN, những người điều hành khu bảo tồn sắp mở ở Na Uy cho biết họ đã gửi lời mời chính thức tới Thủy cung Lotte World để đưa Bella đến khu bảo tồn nằm trong một vịnh hẹp Bắc Cực rộng 200 ha và được bao quanh bởi các hòn đảo ở Finnmark, quận cực bắc của Na Uy.

Thành viên hội đồng quản trị khu bảo tồn Andre Borell cho biết: “Khu bảo tồn cá voi Na Uy (NWR) đã tích cực hợp tác với các chủ sở hữu của Bella trong hai năm qua, đề nghị tạo điều kiện thuận lợi cho việc di chuyển con vật”.

“Chúng tôi sẵn sàng mang lại nơi trú ẩn cho Bella và có thể là một con cá voi beluga bị nuôi nhốt khác tại công viên Aqua Planet Yeosu ở Hàn Quốc tên là Ruby, với môi trường biển tự nhiên, nơi chúng có thể tự do dạo chơi, lặn và phát triển cùng với các sinh vật biển khác”.

Ông bà Borell và Regina Crosby, người sáng lập tổ chức bảo tồn phi lợi nhuận OneWhale, đã vạch ra một kế hoạch hành động dài hạn, bao gồm đảm bảo các khoản tài trợ tài chính để trang trải chi phí chăm sóc cá voi ở Na Uy. Bà Crosby nói với CNN: “Chủ của Bella đã được thông tin về việc một khi con vật được chuyển đến Na Uy, họ sẽ không còn gánh nặng tài chính nào nữa”.

“Chúng tôi muốn loại bỏ bất kỳ lý do nào cảm trở Bella rời khỏi bể nước càng sớm càng tốt”.

Bà nói thêm: “Mặc dù không có cam kết nào từ chủ sở hữu của Bella hoặc Ruby, chúng tôi vẫn hy vọng và cam kết hợp tác với chính quyền Hàn Quốc càng sớm càng tốt để đi tiếp các bước tiếp theo”.

Các chuyên gia cho biết vẫn còn cơ hội để Bella bắt đầu cuộc sống mới nhưng thời gian không còn nhiều. Ảnh: Hot Pink Dolphins.

“Thời gian sắp cạn”

Năm 2023 sắp kết thúc, các tổ chức bảo vệ quyền động vật đang liên tục lặp lại lời kêu gọi trả tự do cho Bella.

“Đã gần năm năm rồi. Bella đã phải chịu đựng đủ lâu rồi”, phó chủ tịch cấp cao của PETA châu Á Jason Baker nhấn mạnh. “Tập đoàn Lotte phải ngừng trì hoãn và viện cớ vì thời gian sắp cạn rồi”.

Chuyên gia về cá voi Beluga Vergara nhấn mạnh tính cấp bách của sự việc.

“Bella đang đơn độc chịu đau khổ”, ông Vergara nói. “Không còn nghi ngờ gì nữa, một con cá voi bị nuôi nhốt, đặc biệt là một cá thể đơn độc, sẽ bị căng thẳng mạn tính, điều này có thể làm suy yếu hệ miễn dịch và sau cùng tuổi thọ bị rút ngắn”.

“Lotte không thể tiếp tục trì hoãn việc phóng thích Bella. Con vật vẫn còn cơ hội có được một cuộc sống mới và phải được trả tự do”.

Nhà hoạt động bảo vệ cá heo người Mỹ O'Barry nói với CNN rằng ông và các nhóm hoạt động đã sẵn sàng tới Hàn Quốc "để biến điều đó thành hiện thực".

“Chúng tôi hoàn toàn ủng hộ việc Bella chuyển đến một khu bảo tồn ở nước ngoài. Con vật cần sự đồng hành của đồng loại và sống trong đại dương một lần nữa”, ông O’Barry nói.

“Tập đoàn Lotte không thể quay ngược thời gian nhưng họ có cơ hội khắc phục một số thiệt hại bằng cách thả Bella ra khỏi chiếc bể vô hồn đó và vào một nơi bảo tồn”.