Khi chào đời cách đây gần 7 năm, Kentaro Yokobori trở thành đứa trẻ sơ sinh đầu tiên ở làng Kawakami, thuộc quận Sogio, sau 25 năm, theo CNN.
Sự ra đời của Kentaro như một phép màu đối với nhiều người trong làng.
Trong hơn một tuần sau đó, nhiều người đổ tới thăm cha mẹ của cậu bé “phép màu”, cô Miho và anh Hirohito, gần như tất cả đều là người lớn tuổi, trong đó thậm chí một số người đi lại khá khó khăn.
“Các cụ ông, cụ bà rất vui khi thấy [Kentaro], và một phụ nữ lớn tuổi đã rất vất vả khi leo cầu thang với chiếc gậy, bà đến bên tôi và bế Kentaro. Các vị khách thay phiên nhau bế con tôi”, Miho nhớ lại.
 |
| Bé Kentaro Yokobori (giữa) và cha mẹ. Ảnh: CNN. |
Suốt một phần tư thế kỷ không có đứa trẻ nào được sinh ra tại Kawakami, dân số trong làng đã giảm hơn một nửa từ 6.000 người cách đây 40 năm xuống chỉ còn 1.150 người, do những cư dân trẻ tuổi rời đi và nhiều cư dân lớn tuổi qua đời. Nhiều ngôi nhà bị bỏ hoang, một số bị động vật hoang dã đã xâm chiếm.
Kawakami chỉ là một trong vô số thị trấn và làng mạc nhỏ ở nông thôn Nhật Bản đã bị lãng quên khi những người trẻ tuổi đổ vào thành phố. Hơn 90% người dân Nhật Bản đang sống ở các khu vực đô thị như Tokyo, Osaka và Kyoto - tất cả đều được kết nối bằng tàu cao tốc Shinkansen luôn đúng giờ của đất nước Mặt Trời mọc.
Điều đó đã khiến nhiều khu vực nông thôn và các ngành như nông nghiệp, lâm nghiệp và trồng trọt đối mặt với tình trạng thiếu lao động nghiêm trọng. Tình trạng này có thể còn tồi tệ hơn trong những năm tới khi lực lượng lao động già đi. Đến năm 2022, số người làm việc trong lĩnh vực nông, lâm nghiệp giảm xuống còn 1,9 triệu so với 2,25 triệu người của 10 năm trước đó.
Tuy nhiên, sự tàn lụi của Kawakami là biểu tượng của một vấn đề vượt xa khỏi vùng nông thôn Nhật Bản.
Vấn đề của nền kinh tế phát triển nhất châu Á là: Người dân ở các thành phố cũng không sinh con.
Thời gian đang cạn dần
“Không còn nhiều thời gian để sinh con”, Thủ tướng Fumio Kishida phát biểu trong một cuộc họp báo gần đây, một khẩu hiệu dường như cho đến nay vẫn chưa truyền được cảm hứng cho thành phố có đa số dân Nhật Bản sinh sống.
Giữa vô số dữ liệu nhân khẩu học gây lo ngại, nhà lãnh đạo Nhật Bản đã cảnh báo vào đầu năm nay rằng đất nước “đang trên bờ vực không thể duy trì các chức năng xã hội”.
 |
| Thủ tướng Fumio Kishida đến thăm một trung tâm ở Nagi, nơi các gia đình được trợ giúp nuôi dạy trẻ em. Ông đã đặt việc giải quyết tỷ lệ sinh thấp của Nhật Bản lên hàng đầu trong chương trình nghị sự của mình. Ảnh: Văn phòng Thủ tướng Nhật Bản. |
Quốc gia Đông Á này có 799.728 ca sinh vào năm 2022, con số thấp nhất được ghi nhận và chỉ bằng hơn một nửa so với 1,5 triệu trẻ được khai sinh vào năm 1982. Tỷ lệ sinh của Nhật Bản - số trẻ trung bình mà phụ nữ sinh ra trong độ tuổi sinh sản - đã giảm xuống còn 1,3, cách xa mức 2,1 cần thiết để duy trì dân số ổn định. Số ca tử vong tại đất nước này đã vượt xa số ca sinh nở trong hơn một thập kỷ.
Tỷ lệ người nhập cư ở Nhật cực kỳ khiêm tốn, theo công bố từ chính phủ, người nước ngoài chỉ chiếm 2,2% dân số vào năm 2021, so với 13,6% ở Mỹ. Trong bối cảnh đó, nhiều người lo ngại đất nước này đang lao tới điểm không thể quay đầu, khi số lượng phụ nữ trong độ tuổi sinh con xuống mức thấp nghiêm trọng khiến không có cách nào để đảo ngược xu hướng suy giảm dân số.
Tình trạng này đã khiến các nhà lãnh đạo của nền kinh tế lớn thứ ba thế giới phải đối mặt với nhiệm vụ khó khăn là cố gắng duy trì chế độ lương hưu và chăm sóc sức khỏe cho lượng dân số già đang gia tăng ngay cả khi lực lượng lao động bị thu hẹp.
Trong khi đó, lối sống đô thị bận rộn và thời gian làm việc dài khiến người Nhật có ít thời gian để lập gia đình. Thêm vào đó, chi phí sinh hoạt ngày càng leo thang đồng nghĩa với việc sinh con đơn giản là quá đắt đỏ đối với nhiều người trẻ tuổi.
Hơn nữa, xã hội Nhật Bản còn tồn tại những điều cấm kỵ về văn hóa xung quanh việc nói về khả năng sinh sản và các chuẩn mực gia trưởng gây khó khăn cho nhiều phụ nữ sinh con quay trở lại làm việc.
Bác sĩ Yuka Okada, giám đốc Phòng khám Grace Sugiyama ở Tokyo, cho biết rào cản văn hóa khiến việc nói về khả năng sinh sản của phụ nữ thường bị giới hạn.
“(Mọi người xem chủ đề này) có phần xấu hổ. Hãy nghĩ về cơ thể của bạn và nghĩ về (điều gì sẽ xảy ra) sau khi sinh. Điều đó rất quan trọng. Vì vậy, không có gì phải xấu hổ”, bà nêu quan điểm.
Bà Okada là một trong những phụ nữ đi làm hiếm hoi ở Nhật Bản có sự nghiệp thành công rực rỡ sau khi sinh con. Nhiều phụ nữ có trình độ học vấn cao ở nước này thường buộc phải chuyển sang làm công việc bán thời gian hoặc bán lẻ - nếu họ muốn quay lại làm việc sau khi sinh con.
Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), vào năm 2021, 39% lao động nữ ở Nhật Bản làm việc bán thời gian, so với 15% nam giới.
Tokyo hy vọng sẽ giải quyết được một số vấn đề này để những phụ nữ đi làm hôm nay sẽ trở thành những người mẹ đi làm vào ngày mai. Chính quyền thành phố đang bắt đầu trợ cấp cho việc đông lạnh trứng để phụ nữ có cơ hội mang thai thành công cao hơn nếu họ quyết định sinh con sau này.
Các bậc cha mẹ mới ở Nhật Bản được cấp “tiền thưởng sinh con” hàng nghìn USD để trang trải chi phí y tế. Đối với người độc thân, chính quyền đang tài trợ cho một dịch vụ hẹn hò được trí tuệ nhân tạo trợ giúp.
Hậu quả không thể đảo ngược
Sẽ cần thời gian để kiểm chứng các biện pháp của chính phủ Nhật có thành công hay không. Nhưng lúc này tại các vùng nông thôn, hậu quả của tình trạng dân số suy giảm không thể đảo ngược đã hiện hữu.
Tại làng Kawakami, khi dân số sụt giảm, lối sống cổ truyền cũng như nhiều nghề thủ công truyền thống đã dần biến mất.
 |
| Ông Kaoru Harumashi làm chiếc thung bằng gỗ tuyết tùng. Ảnh: CNN. |
Trong số các dân làng tới thăm Kentaro có ông Kaoru Harumashi, người thợ mộc lâu năm đã ngoài 70 tuổi. Ông Harumashi đã dành nhiều công sức dạy Kentaro kỹ thuật chạm khắc gỗ tuyết tùng.
"Đứa bé gọi tôi là ông. Cháu trai ruột của tôi sống ở Kyoto, tôi không có cơ hội thường xuyên gặp nó. Tôi cảm thấy gắn bó hơn với Kentaro bởi thường xuyên được gặp thằng bé, dù không phải là ruột thịt", ông Harumashi nói.
Giống với thanh niên khắp các vùng nông thôn Nhật Bản, cả hai con trai của ông Harumashi đã rời khỏi làng từ nhiều năm trước, chuyển tới sống ở thành phố lớn.
Khi gia đình Yokoboris chuyển tới làng Kawakami 10 năm trước, họ không biết phần lớn cư dân ở đây đã qua tuổi nghỉ hưu từ lâu. Trong những năm vừa qua, gia đình lần lượt chứng kiến những người bạn qua đời, cùng với đó là những truyền thống dần mai một.
"Dần dần đã không còn đủ các thành viên để duy trì các lễ hội, các tổ chức cộng đồng", bà Miho nói.
Rời phố về quê
Những năm qua, chiến dịch nhằm tăng tỷ lệ sinh ở Nhật Bản không mang tới nhiều lý do để lạc quan. Tuy nhiên, trường hợp của gia đình Yokobori vẫn làm lóe lên một tia hy vọng.
Sự ra đời của cậu bé Kentaro rất được chú ý không chỉ bởi dân làng đã chờ đợi quá lâu để có một đứa trẻ ra đời, mà còn bởi gia đình Yokobori đã chuyển từ thành phố về nông thôn, đi ngược lại xu hướng chung của giới trẻ Nhật.
 |
| Ông Kaoru Harumashi đã gắn bó cả đời với ngôi làng. Bé Kentaro coi ông như một người ruột thịt. Ảnh: CNN. |
Một số khảo sát gần đây cho thấy đang có ngày càng nhiều thanh niên Nhật cân nhắc cuộc sống ở nông thôn bởi chi phí sinh hoạt rẻ, không khí trong lành, môi trường sống ít áp lực. Đây là những điều kiện tiên quyết để xây dựng gia đình.
Nghiên cứu với các cư dân tại một khu vực ở Tokyo cho thấy 34% người được hỏi hứng thú với lựa chọn chuyển về nông thôn, so với mức 25,1% trong nghiên cứu năm 2019. Trong số người được hỏi ở độ tuổi 20, khoảng 45% cho biết cân nhắc lựa chọn này.
Gia đình Yokobori chia sẻ rằng xây dựng cuộc sống ở thành phố khó khăn hơn rất nhiều, cả về tài chính lẫn trên phương diện cá nhân.
Quyết định chuyển về nông thôn được hai vợ chồng đưa ra sau thảm họa động đất, sóng thần và rò rỉ nhà máy hạt nhân tại Fukushima tháng 3/2011.
Thời điểm đó, Miho là nhân viên văn phòng ở Tokyo. Cô vẫn nhớ cảm giác tuyệt vọng khi cuộc sống thường nhật ở Tokyo đối mặt cuộc khủng hoảng mà thảm họa kép mang lại.
"Tất cả đều hoảng loạn, giống như chiến tranh, dù tôi chưa từng trải qua cuộc chiến nào. Khi đó giống như chúng ta có tiền nhưng không thể mua được gì hết. Các phương tiện giao thông dừng hoạt động. Tôi cảm thấy rất yếu đuối", cô Miho nói.
Thảm họa năm 2011 là thời khắc mà Miho và Hirohito thức tỉnh. Khi đó, Hirohito đang làm nhân viên đồ họa.
"Những gì cuộc sống của tôi dựa vào đột ngột trở nên bất ổn, tôi cảm giác bản thân thực sự đang sống tại một nơi rất bất ổn. Khi đó tôi cảm thấy phải có một nơi an toàn", Hirohito nói.
Cặp đôi quyết định nghỉ việc ở thành phố và chuyển tới một ngôi nhà đơn sơ ở tình Nara, kinh doanh dịch vụ nhà nghỉ và ăn sáng.
Hirohito học nghề làm mộc, sản xuất thùng gỗ tuyết tùng bán cho các nhà máy rượu sake của Nhật Bản. Trong khi đó, Miho làm nội trợ toàn thời gian. Họ nuôi gà, trồng rau, chặt củi, dành nhiều thời gian chăm sóc cậu bé Kentaro.
Với làng Kawakami cũng như phần còn lại của nước Nhật là, liệu trường hợp của Kentaro là dấu hiệu cho một thời kỳ tươi sáng hơn, hay chỉ là trường hợp cá biệt đại diện cho lối sống cổ truyền đang dần biến mất.
Cuốn sách thức tỉnh hàng triệu người dân Nhật
Mục Thế giới giới thiệu cuốn sách Khuyến học bàn về những yếu tố cơ bản khi xây dựng quốc gia hưng thịnh, về tinh thần học tập để quốc dân tự cường, dựa trên kinh nghiệm của người Nhật.
Độc giả có thể xem thêm tại đây.
