Đồ hộp là thực phẩm luôn được ưu tiên sử dụng trong những chuyến đi xa, những lúc bận rộn trong nhịp sống hiện đại do ưu điểm tiện lợi và nhanh chóng. Tuy nhiên, nếu khi mua và sử dụng không cẩn thận, con người có thể bị ngộ độc do ăn phải mầm bệnh phát triển ở trong loại thực phẩm này.
Ngộ độc là do bị nhiễm độc tố vi khuẩn Clostridium botulinum có trong đồ hộp. Clostridium botulinum là một loại vi khuẩn kị khí gram dương. Nó có khả năng sinh nha bào (vỏ) khi gặp điều kiện sống không thuận lợi. Nha bào của vi khuẩn có thể chịu được nhiệt độ 1200C trong 4 phút. C. botulinum sống trong đất, bùn, bụi bẩn, ruột cá, ruột gia súc và đặc biệt phát triển mạnh trong thức ăn ôi thiu, môi trường kín như thịt hộp để lâu ngày (đã từng có những vụ ngộ độc hàng loạt độc tố C. botulinum do ăn thịt hộp).
Độc tố do C. botulinum sinh ra là loại độc tố thần kinh (neurotoxin) có bản chất là chuỗi polypetide với phân tử lượng 150 kDa với các type A, B, E gây độc ở người. Độc tố này có thể bị phân hủy ở nhiệt độ 800C trong 30 phút và 1000C trong 10 phút. Độc tính của neurotoxin rất mạnh, chỉ cần 0,03mg là đủ gây tử vong ở người lớn.
 |
|
Không nên sử dụng các sản phẩm đã quá hạn, bên ngoài vỏ hộp bị móp méo, han rỉ. |
Các thể bệnh do C. botulinum gây ra
C. botulinum gây ra 3 thể bệnh chính. Thứ nhất là thể nhiễm qua thức ăn (foodborne botulism). Tất cả các loại thức ăn đều có thể bị nhiễm nếu bảo quản không kỹ nhưng nguồn lây bệnh chủ yếu là qua các loại đồ hộp có độ acid thấp như đậu, ngô, củ cải đường. Thịt hộp, cá hộp cũng là một nguồn lây bệnh tiềm tàng. Vi khuẩn C. botulinum phát triển trong các loại thực phẩm nói trên, sinh độc tố và nếu ăn phải loại thức ăn này, các triệu chứng sẽ xuất hiện sau 18 - 36 giờ. Cá biệt, có trường hợp bệnh xuất hiện sớm sau ăn vài giờ hoặc muộn hơn, sau vài ngày.
Thể bệnh thứ hai do C. botulinum gây ra là thể ở trẻ em, chủ yếu là trẻ dưới 1t tuổi và nhất là 6 tháng đầu sau đẻ. Nguyên nhân chủ yếu là cho trẻ ăn phải thức ăn như mật ong, sữa, bột… có nhiễm C. botulinum ở dạng nha bào. Sau khi vào đường tiêu hóa, C. botulinum sẽ phát triển và sinh ngoại độc tố.
C. botulinum cũng có thể gây bệnh khi nhiễm qua các vết thương. Thể này hay gặp ở những người chích ma túy, những người bị các vết thương nhỏ nhưng không chú ý vô khuẩn đầy đủ. Vi khuẩn xâm nhập vào vết thương, nhân lên và sinh độc tố gây hại.
Ngoài ra, trên thực nghiệm ở khỉ, độc tố của C. botulinum cũng có thể gây bệnh nếu được hít qua phổi. C. botulinum không xâm nhập được qua vùng da lành nhưng nếu da bị tổn thương thì rất dễ bị nhiễm bệnh.
Có thể liệt khi bị nhiễm C. botulinum
Độc tố của C. botulinum khi vào cơ thể sẽ ngăn chặn sự giải phóng một chất dẫn truyền thần kinh là acetylcholine tại các đầu mút thần kinh tiền sinap. Vì vậy, các xung động thần kinh sẽ bị ngưng trệ dẫn đến triệu chứng liệt vận động là chủ yếu. Các dấu hiệu bao gồm nói khó; khó nuốt; khô miệng; liệt mặt; liệt các dây thần kinh vận nhãn gây nhìn đôi; sụp mi; khi liệt các cơ hô hấp (cơ liên sườn, cơ hoành, cơ ức đòn chũm, cơ thang) thì gây khó thở, thậm chí gây ngừng thở dẫn đến tử vong. Bệnh tiến triển rất nặng nếu dẫn đến liệt toàn thân. Thể bệnh nhiễm qua thức ăn thường có triệu chứng đau bụng, nôn mửa, tiêu chảy. Táo bón có thể xuất hiện sau khi đã có các triệu chứng liệt cơ. Ở trẻ em, táo bón thường là dấu hiệu đầu tiên trước khi xuất hiện yếu cơ, khóc yếu, thở yếu, chảy nước dãi, sụp mi, bỏ bú hoặc không bú được, suy hô hấp và liệt cơ toàn thân.
Xử trí và phòng ngừa thế nào?
Tất cả các trường hợp nhiễm C. botulinum cần được theo dõi sát sao tại các cơ sở y tế để theo dõi tiến triển của dấu hiệu liệt cơ. Thuốc có hiệu quả nhất hiện nay đang được sử dụng là globulin miễn dịch botulism dùng đường tiêm tĩnh mạch (Botulism Immune Globulin Intravenous Human - BIG-IV). Kháng độc tố C. botulinum được chiết xuất từ ngựa cũng thường được sử dụng với liều từ 50.000 - 100.000 đơn vị. Khi đã có biểu hiện suy hô hấp, hết sức chú ý các dấu hiệu ho khạc, thở gắng sức bằng các cơ hô hấp phụ… để có chỉ định đặt ống nội khí quản cho thở máy. Tiên lượng của bệnh nhiễm C. botulinum thì tùy theo mức độ liệt cơ. Nếu đã liệt nhiều cơ, nhất là cơ hô hấp phải thở máy, tỷ lệ tử vong có thể tới 60 - 70%.
Để phòng nhiễm C. botulinum chủ yếu là ăn chín uống sôi, không ăn các thức ăn nghi ngờ ôi thiu hoặc cất giữ quá lâu. Không nên ăn các loại đồ hộp đã quá hạn hoặc thủng, vỡ vỏ hộp, thực phẩm trong hộp đã mốc, mất màu sắc tự nhiên hoặc đổi mùi. Việc phòng bệnh tốt nhất là cần thận trọng khi đi mua các loại thực phẩm đóng hộp. Nếu phía bên ngoài của đồ hộp bị móp méo, rỉ sắt... mặc dù còn hạn dùng cũng không nên mua vì sản phẩm đã không được bảo quản tốt. Nếu vỏ hộp có hiện tượng bị phồng lên thì phải cảnh giác vì nó đã có khả năng bị hư hỏng do nhiễm độc vi khuẩn C. botulinum, nếu ăn rất dễ gây ngộ độc dẫn đến tử vong. Trường hợp những thực phẩm đóng hộp trong điều kiện có thể dùng được, nếu có nghi ngờ, nên luộc kỹ trước khi dùng. Bên cạnh đó, cần xử trí tốt các vết thương ngoài da nếu có để tránh nhiễm C. botulinum qua các tổn thương này.
