Amidan có vai trò gì đối với cơ thể?
Amidan (A) là một tổ chức lympho tập trung lại thành đám nằm ở hai bên thành họng tạo nên một vòng bạch huyết (vòng bạch huyết Waldayer) bao gồm A vòm họng mà người ta gọi là V.A (Vegetaion adenoide), A khẩu cái và A đáy lưỡi. Khi nói A tức là muốn nói A khẩu cái. Bình thường, tổ chức A sẽ teo dần bắt đầu từ tuổi dậy thì cho đến tuổi trưởng thành. Khi tuổi đã cao, A gần như xơ teo gần hết.
Về chức năng sinh lý, A đóng một vai trò sinh miễn dịch có lợi cho cơ thể, tạo ra kháng thể và các lympho bào giúp cho cơ thể chống lại tác nhân gây bệnh đường hô hấp trên, đặc biệt là tác nhân gây nhiễm khuẩn xâm nhập cơ thể theo đường mũi, họng.
Vì vậy, vai trò của A rất quan trọng trong việc bảo vệ hệ thống đường hô hấp trên khi chúng chưa lâm bệnh.
 |
| Khi bị viêm nhiễm amidan lâu ngày, bác sĩ tai mũi họng sẽ cân nhắc cắt amidan. |
Một số bệnh thường gặp ở A
Loại bệnh hay gặp nhất của A là viêm (có thể là cấp tính hoặc mãn tính). Viêm A cấp tính bao giờ cũng có sốt cao (thường là 39-40 độ C), có khi kèm theo rét run, đau họng, rát họng, nuốt đau, ho. Viêm A mạn tính cũng có sốt nhưng sốt nhẹ, người mệt mỏi, rát họng, ngứa họng, ho khan hoặc có đờm, miệng hôi, đôi khi nuốt có cảm giác vướng ở họng như có sợi tóc hay vật gì nhẹ, nhỏ vướng vào.
Viêm A mãn tính đôi khi có những đợt cấp tính do thời tiết thay đổi đột ngột từ nóng sang lạnh, rét, mưa hoặc uống nước lạnh, nước đá, uống bia lạnh, nước giải khát có đá hoặc nằm, ngồi dưới máy điều hòa nhiệt độ lạnh hoặc sức đề kháng của cơ thể bị suy giảm. Ngoài viêm, A cũng có thể bị áp xe.
Áp xe quanh A có nguy cơ làm lan tỏa tổ chức viêm ra các vùng xung quanh như vùng cổ, trung thất. Nếu viêm A do vi khuẩn liên cầu nhóm A (S. pyogens), có thể gây biến chứng viêm cầu thận cấp hoặc viêm khớp cấp, tổn thương van tim gây bệnh thấp tim cho trẻ mà chuyên môn gọi là thấp tim tiến triển.
Có nên cắt A hay không?
Khi A bị bệnh, cần chữa trị để trở lại hoạt động bình thường giữ vai trò bảo vệ đường hô hấp như chức năng vốn có của nó, không nên có suy nghĩ rằng cần loại bỏ ngay. Vì vậy, khi A bị viêm, cần đi khám bác sĩ chuyên khoa tai, mũi, họng để được đánh giá mức độ của viêm A để có hướng điều trị phù hợp.
Tuy vậy, khi A bị viêm nhiễm lâu ngày làm bất lợi cho cơ thể thì bác sĩ tai mũi họng sẽ có cân nhắc, tính toán đến mức cần thiết có cắt A hay không. Bởi vì, việc cắt A là một thủ thuật tuy không phức tạp nhưng phải thực hiện đúng chỉ định chặt chẽ.
Ví dụ, khi A viêm nhiễm, phì đại to gây tắc nghẽn đường thở và có thể gây nên hiện tượng ngưng thở khi trẻ ngủ, gây tím tái (do thiếu dưỡng khí). Nếu A bị viêm mạn tính tái đi tái lại nhiều lần, trong một năm có tới 6-7 lần viêm cấp tính, ảnh hưởng lớn đến sức khỏe của trẻ. A to, có nhiều hốc mủ, xét nghiệm mủ có vi khuẩn liên cầu nhóm A, kèm theo chỉ số phản ứng ASLO (antistreptolysin O) tăng cao trong máu có nguy cơ gây thấp khớp, biến chứng tim, hoặc viêm cầu thận cấp hoặc đã gây thấp tim tiến triển.
Ngoài ra, trường hợp A bị viêm và đã gây ra một số biến chứng như viêm phế quản nhiều lần, hen phế quản, viêm tai giữa, viêm xoang hoặc chỉ quá phát không viêm nhưng gây cản trở đường thở cũng như ăn, uống thì cũng cần được bác sĩ chuyên khoa tai mũi họng có kinh nghiệm xem xét có nên cắt hay không.
Ai không nên cắt A?
Không nên cắt A khi trẻ dưới 5 tuổi (vì một mặt sẽ ảnh hưởng đến chức năng miễn dịch của trẻ, mặt khác vì A chưa phát triển hết, nếu cắt nó sẽ phát triển lại). Phải thật thận trọng khi cắt A cho người trên 45 tuổi, bởi vì ở lứa tuổi này còn nhiều bệnh kèm theo mà các bệnh đó được chống chỉ định trong cắt A như bệnh tăng huyết áp, bệnh về tim mạch (xơ vữa động mạch, bệnh mạch vành). Mặt khác lứa tuổi này A thường bị xơ hóa nếu cắt có thể gây chảy máu nhiều và kéo dài rất nguy hiểm cho tính mạng người bệnh.
Cần lưu ý gì?
Cắt A cũng là một phẫu thuật, có thể các tiềm ẩn tai biến khó lường trước được mặc dù hiện nay việc tiến hành thủ thuật cắt A bằng nhiều phương pháp hiện đại hơn (cắt bằng dao điện, bằng tia laser...).
Vì vậy, cần đề phòng một số tác dụng phụ như do thuốc gây mê (gây dị ứng, sốc phản vệ), chảy máu sau cắt A, hoặc rất hiếm gặp là ảnh hưởng đến phát âm... Do đó, người bệnh rất cần có chỉ định chặt chẽ của bác sĩ chuyên khoa.
