Vĩnh biệt cây đại thụ ngành sử học Phan Huy Lê

GS Phan Huy Lê - một trong "tứ trụ" sử học Việt Nam - vừa qua đời chiều 23/6. 

Nhiều nhà khoa học và những người yêu lịch sử đã bày tỏ sự nuối tiếc, đau xót trước sự ra đi của một người thầy, một nhân cách lớn của nền sử học nước nhà.

Bộ Quốc sử còn dang dở

Trong những năm tháng cuối đời, dù sức khỏe thất thường, chuyển biến xấu, GS Phan Huy Lê vẫn cố gắng làm việc với tập thể nhà khoa học hàng đầu của Việt Nam để hoàn thành bộ Quốc sử 25 tập do ông làm tổng chủ biên.

Đây không chỉ là nhiệm vụ được giao phó, mà còn là tâm nguyện cuối cùng của ông. GS Phan Huy Lê đã ra đi khi tâm nguyện hoàn thành bộ Quốc sử vẫn còn dang dở.

Giáo sư Phan Huy Lê (giữa) trong một lần công tác ở TP.HCM vào tháng 4 vừa qua. Ảnh: Trần Trung Hiếu.

Nhà sử học Dương Trung Quốc, Tổng thư ký hội Khoa học Lịch sử Việt Nam, chia sẻ: “Tôi đang đi công tác xa, cũng vừa nhận được tin thầy mất. Quả thực rất buồn, thầy ra đi là sự mất mát rất lớn đối với những học trò như chúng tôi và cả với nền sử học nước nhà”.

Ông Dương Trung Quốc cho hay dù không được GS Phan Huy Lê đào tạo từ đầu như nhiều người khác, ông được thầy chỉ dạy rất nhiều về nghề, cách sống, lối sống trong thời gian công tác ở Hội Sử học.

“Thầy đã đóng góp rất nhiều cho nền sử học nước nhà, không chỉ bằng kiến thức chuyên môn hay những tác phẩm để lại. Thầy còn có công đào tạo nhiều người nghiên cứu sử học, trong đó có tôi. Với tôi, GS Phan Huy Lê không chỉ là người thầy lớn, mà còn là nhân cách mẫu mực về tấm lòng yêu nước, nặng nợ với dân tộc”, ông Dương Trung Quốc nói.

Thạc sĩ Trần Trung Hiếu, giáo viên dạy Sử ở Nghệ An - một trong những người có nhiều thời gian gặp gỡ và gần gũi với GS Phan Huy Lê - tâm sự trong công việc khoa học, viết lách và các hội thảo khoa học, thầy Lê luôn tạo nên sự hấp dẫn đến lạ kỳ về phong thái lịch thiệp, cẩn trọng, chỉn chu, rõ ràng, nhẹ nhàng, sâu sắc.

Ngoài đời, thầy có lối sống bình dị, mộc mạc, khiêm nhường, luôn tôn trọng quan điểm, ý kiến góp ý, phản biện khi trò chuyện với đồng nghiệp và các thế hệ học trò.

Lần cuối cùng ông Hiếu được gặp GS Phan Huy Lê là tại hội thảo khoa học quốc gia về 40 năm cuộc chiến tranh biên giới Tây Nam tháng 4 vừa qua.

“Cùng ngồi với thầy trên ôtô, sau đó là cano đi tham quan rừng Sác - Cần Giờ, tôi không ngờ đó là lần cuối cùng may mắn được gặp thầy”, ông Hiếu nói.

Luôn đau đáu về Trường Sa, Hoàng Sa

Theo lời GS Phạm Hồng Tung, khi đảm nhiệm vai trò tổng chủ biên bộ Quốc sử có 25 tập chính sử và 5 tập biên niên, GS Phan Huy Lê luôn canh cánh việc làm sao đưa được Hoàng Sa, Trường Sa vào sách.

Trước khi mất, ông nhất quyết ra thăm Trường Sa. Biết sức khỏe ông yếu, gia đình và các học trò đều khuyên ngăn nhưng không vượt qua được quyết tâm của ông. Cách đây một tháng, GS Phan Huy Lê đặt chân đến Trường Sa đúng như ước nguyện.

Trở về sau chuyến đi, ông rất vui mừng, sung sướng với tình cảm của các chiến sĩ ngoài đảo. Những ngày đầu từ Trường Sa về, ông không có dấu hiệu mệt mỏi. Vài ngày sau, sức khỏe của giáo sư yếu đi, gia đình đưa đi khám thì phát hiện tim của ông có vấn đề. Ông được điều trị tại bệnh viện cho đến khi mất.

"Rất xúc động khi biết rằng trước khi mất thầy vẫn lo cho công việc chung. Trước khi rơi vào mê man kéo dài 17 ngày rồi ra đi vĩnh viễn, thầy nói chuyện với con gái và bảo 'bố không tắt được máy tính'. Trong tình trạng nửa tỉnh nửa mê, thầy vẫn nghĩ mình đang làm việc", ông Tung kể.

GS Tung cho biết dù rất uyên thâm về lịch sử Việt Nam cổ - trung đại, GS Phan Huy Lê là người hiện đại. Ông dùng máy tính tốt và thích dùng smartphone, luôn yêu cầu học trò cập nhật thông tin trên thế giới. Ông cổ vũ lớp trẻ nói, viết về lịch sử theo cách riêng của họ.

GS Lê có sự dung hòa giữa sự dung dị, gần gũi nhưng vẫn giữ nét tinh hoa, quý tộc. Ông rất thích món bánh khúc dân dã của miền Bắc, thuộc lòng những món ăn quê nhà của 3 miền. Ông cũng tinh thông văn hóa quý tộc của ta và cả các nước trên thế giới.

"Đi Pháp, thầy chỉ chúng tôi uống rượu vang ở đâu và uống như thế nào. Thầy nhắc chúng tôi đi nước ngoài nói vừa phải, đủ nghe thôi, đừng lớn tiếng", GS Tung nói.

Người thầy lớn của nhiều nhà nghiên cứu sử học

Không chỉ là người thầy của những nhà nghiên cứu sử học Việt Nam, học trò của GS Phan Huy Lê còn đến từ nhiều nơi trên thế giới. 

Giáo sư Phạm Hồng Tung - Viện trưởng Viện Việt Nam học và Khoa học Phát triển (ĐH Quốc gia Hà Nội) - cho biết một số học trò quốc tế của thầy Lê đã đưa tin thầy mất từ Nhật, sang Pháp đến Mỹ. Dù xa xôi, họ sẽ đến Việt Nam để tiễn thầy đoạn đường cuối cùng.

GS Phan Huy Lê trong một lần trả lời phóng vấn báo chí. Ảnh: Quyên Quyên.

Trên trang cá nhân, GS Philippe Papin - trường Cao học Thực hành thuộc ĐH Sorbonne (Pháp) - một học trò của thầy Phan Huy Lê viết: "Với tôi, đây là tổn thất vô cùng to lớn, bởi các bạn đều biết tôi từng gắn bó với thầy biết nhường nào. GS Phan Huy Lê không những là người thầy mẫu mực, tấm gương để noi theo, mà còn là người bạn tôi yêu mến, trân trọng".

Nói về giáo sư Phan Huy Lê, GS Trần Văn Nhung, Tổng thư ký Hội đồng Chức danh Giáo sư Nhà nước cho rằng ông là một trong những nhà nghiên cứu lịch sử xuất sắc của Việt Nam, có uy tín cao trên trường quốc tế.

Ông là một trong "tứ trụ" Lâm, Lê, Tấn, Vượng của sử học Việt Nam.

Có một điều thú vị, dù học và nghiên cứu sử học, GS Phan Huy Lê rất thích toán học, vật lý và con rể của ông cũng chính là GS.TSKH Phạm Thế Long, nguyên Chủ tịch Hội Toán học Việt Nam trong nhiều năm.

Giáo sư sử học Phan Huy Lê qua đời ở tuổi 84 Giáo sư Phan Huy Lê - một trong "tứ trụ" sử học Việt Nam - vừa qua đời vào đầu giờ chiều 23/6. 15:37 23/6/2018