AI có thể xói mòn năng lực, biến thầy trò thành 'nô lệ số'

PGS.TS Nguyễn Chí Thành trao đổi tại diễn đàn. Ảnh: Ngọc Bích.

Nội dung trên được PGS.TS Nguyễn Chí Thành (Trưởng khoa Sư phạm, Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội) đưa ra tại lễ phát động Diễn đàn Đổi mới sáng tạo giáo dục Việt Nam với Trí tuệ nhân tạo, do Bộ GD&ĐT phối hợp với Đại học RMIT Việt Nam tổ chức tại Hà Nội, sáng 9/4.

60% giáo viên chưa được bồi dưỡng về AI

Theo ông Thành, AI đem lại nhiều lợi ích, có thể ứng dụng trong giáo dục như theo dõi chế độ học tập của học sinh và điều chỉnh độ khó của bài học, cung cấp phản hồi tức thì, hỗ trợ tìm kiếm thông tin, lên lịch học tập...

Ngoài ra, AI có thể hỗ trợ giáo viên chấm điểm bài tập, kiểm tra trắc nghiệm, nắm bắt điểm mạnh, điểm yếu của học sinh...

Tuy nhiên, tại Việt Nam, AI trong giáo dục vẫn chưa được triển khai đồng bộ và rộng rãi. Theo báo cáo, hiện tại, khoảng 15% trường học ở các thành phố lớn đã triển khai ứng dụng AI, riêng Hà Nội khoảng 25% và TP.HCM khoảng 30%. Các môn học ứng dụng AI phổ biến nhất là Toán, Tiếng Anh, Khoa học và Tin học.

"Đáng chú ý, 60% giáo viên chưa tham gia bất kỳ khóa bồi dưỡng nào về AI", vị trưởng khoa cho biết.

Điều này có thể lý giải qua một số nguyên nhân như thiếu thiết bị và kết nối Internet ở vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa; thiếu giáo viên có kiến thức và kỹ năng về AI, chưa có chương trình đào tạo bài bản.

Bên cạnh đó, thiếu dữ liệu chất lượng về huấn luyện AI cũng là một trong những nguyên nhân.

Bà Tara O'Connell, Trưởng chương trình Giáo dục, UNICEF Việt Nam, cũng có nhận định tương tự.

Theo bà, khoảng cách số trong giáo dục vẫn tồn tại, điển hình như việc thiếu thiết bị thông minh; kết nối Internet không ổn định tại các điểm trường và những vùng khó tiếp cận tài nguyên; nền tảng học tập số còn phân mảnh và kém chất lượng.

Cùng với đó là thiếu thiết bị và nội dung phù hợp cho học sinh khuyết tật, thiếu cách tiếp cận mang tính chuyển đổi giới nhằm thu hút nhiều hơn nữ sinh tham gia học tập và làm việc trong các lĩnh vực STEM.

Bên cạnh đó, sự thiếu hụt về năng lực số, đặc biệt là năng lực AI, ở giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục càng làm gia tăng những thách thức này, cản trở việc ứng dụng và tích hợp hiệu quả các công nghệ giáo dục tiên tiến.

"Giáo viên Việt Nam đang phải đối mặt với khối lượng công việc lớn do gánh vác nhiều nhiệm vụ hành chính, soạn bài và chấm điểm, hạn chế họ trong việc cá nhân hóa giảng dạy và đổi mới phương pháp", bà Tara O'Connell nhận định.

Cũng theo bà, việc thiếu kỹ năng sư phạm số và công cụ AI hỗ trợ giảng dạy dẫn đến các phương pháp giảng dạy thiếu cập nhật và kém hiệu quả.

Bà Tara O'Connell, khoảng cách số vẫn tồn tại trong giáo dục. Ảnh: NTCC.

Loạt nguy cơ AI "rình rập" giáo dục

Ngoài vấn đề tiếp cận AI, PGS.TS Nguyễn Chí Thành cũng bày tỏ sự lo lắng trước nguy cơ học sinh và giáo viên bị phụ thuộc quá mức vào AI, trở thành "nô lệ số".

"Phụ thuộc quá mức vào AI làm triệt tiêu nhiều năng lực, phẩm chất cơ bản như tự chủ, giải quyết vấn đề, sáng tạo, giao tiếp và hợp tác...", theo ông Thành.

Học sinh có thể dùng AI để tạo ra các sản phẩm, làm xói mòn khả năng sáng tạo, hoặc suy giảm tư duy phản biện khi không chủ động đánh giá thông tin, tin tưởng tuyệt đối vào kết quả do AI cung cấp.

Bên cạnh đó, việc dùng AI để giải quyết bài tập lâu dần sẽ làm học sinh mất động lực học tập, không nỗ lực để tìm hiểu kiến thức.

Trong khi đó, với giáo viên, AI cũng có thể làm giảm tính chủ động khi họ dùng AI để soạn bài một cách thụ động.

Khả năng đánh giá cũng giảm khi giáo viên quá tin tưởng vào AI trong việc chấm điểm và đánh giá học sinh, bỏ qua những yếu tố quan trọng khác...

Ngoài ra, ông Thành cũng cảnh báo người dùng có thể phụ thuộc vào AI "ảo giác" và "thiên kiến".

Theo đó, các công cụ AI, đặc biệt là các mô hình ngôn ngữ lớn (LLMs) có thể mắc lỗi "ảo giác", đưa ra các định nghĩa, sự kiện hoặc công thức không chính xác. Nó cũng có thể thể hiện "thiên kiến", quan điểm phiến diện, thiếu công bằng, gây ảnh hưởng đến nhận thức của học sinh.

Ngoài ra, nguy cơ AI tạo ra những phương thức gian lận mới, tinh vi hơn cũng là điều không thể tránh khỏi.

Học sinh có thể dùng AI để viết bài luận, giải bài tập, tìm kiếm đáp án... Các sản phẩm do AI tạo ra thường có chất lượng cao, khiến giáo viên khó phát hiện, mất nhiều thời gian đánh giá...

Dần dần, chất lượng giáo dục giảm sút, gây mất công bằng và xói mòn đạo đức.

Ông Thành cho rằng những nguy cơ này đòi hỏi cần phải đào tạo học sinh, giáo viên về năng lực sử dụng AI, đồng thời có phải có pháp về khung pháp lý, tiêu chuẩn trong việc ứng dụng AI tạo sinh trong giáo dục.