Thực hiện hàng trăm nghìn lượt phẫu thuật nhãn khoa lớn nhỏ, bác sĩ chuyên khoa II Tăng Hồng Châu được bệnh nhân yêu quý gọi là “người mang ánh sáng”.

Tàu vỗ sóng cập bờ làng phong Quy Hòa trong một buổi trưa lặng gió. Vị bác sĩ trẻ Tăng Hồng Châu ngước nhìn những dãy biệt thự cao tầng khang trang dựng dọc theo bờ biển, thoáng trầm trồ. Thế nhưng, đi sâu vào trong, mọi thứ khác đi. Mùi mặn của biển được thay thế bằng mùi tanh, ẩm mốc và cả không khí nặng trĩu đến mức có thể nghe được tiếng thở.

Đến Quy Hòa (Bình Định) công tác sau khi tốt nghiệp ĐH Y Dược Huế, khoảnh khắc ấy, bác sĩ Châu nhận ra những gì diễn ra nơi đây chưa từng được viết trong giáo trình. Lọt thỏm trong những căn nhà, bác sĩ Châu thấy một người đàn ông cụt cả hai chân, đang gò lưng cố dùng phần đùi còn lại để trượt qua nền gạch; thấy một người phụ nữ ôm đứa con nhỏ bằng đôi tay không nguyên vẹn.

Căn bệnh phong đã không còn nhưng tàn tích của nó vẫn hiện hữu trên cơ thể từng con người nơi đây. Những bàn tay, bàn chân không nguyên vẹn và cả ánh nhìn mờ đục như phủ sương. Đó là hệ quả của thuốc corticoid - phương thuốc kéo dài sự sống, nhưng cũng tắt đi ánh sáng của nhiều đôi mắt.

Những ngày đầu, tim chàng trai trẻ thắt lại khi chứng kiến người bệnh mòn mỏi dò dẫm trong bóng tối, sống những tháng ngày không ánh sáng và không hy vọng. Anh bất lực khi chưa biết cách nào để giúp họ nhìn rõ hơn, sống tốt hơn. Chính từ những khoảnh khắc ấy, khát khao trở thành bác sĩ nhãn khoa dần trở nên mãnh liệt trong tâm trí bác sĩ Châu. Anh hiểu rằng mình cần có kiến thức, chuyên môn vững vàng để mang lại ánh sáng cho những người từng bị cả thế giới lãng quên.

Không lâu sau, được sự chấp thuận của Ban giám đốc, bác sĩ Châu rời đi, điểm đến là Bệnh viện Mắt TP.HCM. Từ những tiết học đầu tiên, anh kinh ngạc với những gì đang diễn ra trong những phòng phẫu thuật đục thủy tinh thể lúc ấy.

Vào những năm 1980, kỹ thuật mổ đục thủy tinh thể phổ biến nhất là phẫu thuật ngoài bao (extracapsular cataract extraction - ECCE), với vết mổ có độ dài trung bình khoảng 8-12 mm, thường là khoảng 9-10 mm. Phòng phẫu thuật thủy tinh được ví von như “bước vào chiến trường”. Anh hồi hộp quan sát bác sĩ rạch một đường khoảng 9 mm trên mắt bệnh nhân, rồi dùng dụng cụ đẩy mạnh cục cườm ra ngoài. Dù đã được cải tiến, phương pháp ấy vẫn gợi nhớ thời Hippocrates - khi thầy thuốc dùng vật tù đánh bật cườm để trả lại ánh sáng cho người bệnh.

Thế nhưng, cả hai phương pháp ấy đều quá rủi ro. Kỹ thuật sơ sài, vết mổ rộng đến 1/2 chu vi giác mạc, khiến thủy dịch bên trong trào ra ngoài. Mỗi ca phẫu thuật như một canh bạc, người bệnh phải bước ra với đôi mắt mờ đục, chỉ còn nhìn thấy thế giới qua lớp kính dày cộp 10-12 độ.

Ấy thế mà, giữa những giới hạn của kỹ thuật, sau khi trở về Quy Hòa, bác sĩ Châu cùng các cộng sự vẫn bền bỉ tiến hành gần 300 ca phẫu thuật cho các bệnh nhân phong bị đục thủy tinh thể. Lần đầu tiên, những người cha, người mẹ từng chìm trong bóng tối suốt cả thanh xuân được nhìn thấy con cái mình bằng đôi mắt thật.

“Tôi hạnh phúc với những việc mình đang làm, đó gần như là những ngày tuyệt vời nhất đời tôi”, bác sĩ Châu nhớ lại. 38 năm trôi qua, những cảm xúc ấy vẫn vẹn nguyên.

Giúp hàng trăm bệnh nhân tìm lại ánh sáng, thế nhưng cả bác sĩ Châu và những đồng nghiệp đều hiểu rõ: Con đường này còn rất dài. Giữa bối cảnh ấy, ngành nhãn khoa trăn trở tìm lối đi mới. Mổ xẻ không đơn thuần là để bệnh nhân "thấy", mà phải giúp họ "sống" - sống với chất lượng thị giác thực sự.

Và rồi, ánh sáng le lói cũng xuất hiện khi kỹ thuật phaco (Phacoemulsification) - phương pháp dùng sóng siêu âm tán nhuyễn thủy tinh thể đục - du nhập vào Việt Nam những năm 1990. Bác sĩ Tăng Hồng Châu khi ấy vẫn nhớ như in cảm giác bị cuốn hút mạnh mẽ trước bước nhảy vọt của y học. Từ những vết mổ toang 9 mm, giờ đây thu nhỏ chỉ còn 3,2 mm, từ thao tác thô bạo bằng tay, chuyển sang công nghệ siêu âm tinh vi.

Hơn hết, việc đặt thủy tinh thể nhân tạo vào mắt không chỉ giúp bệnh nhân nhìn được rõ ràng, mà còn có thể khắc phục những tật khúc xạ như cận thị, viễn thị.

Bác sĩ Châu ví von: “Chân tay giả mà nhìn giống được 80-90% là đã quá giỏi rồi. Vậy mà thủy tinh thể nhân tạo thậm chí còn vượt hơn cả bản gốc. Nó không chỉ thay thế phần đã hỏng, mà còn làm tốt hơn, chính xác hơn. Nhiều trường hợp, mắt sau mổ nhìn rõ hơn cả trước khi bị bệnh”.

Nhưng để nắm trọn được kỹ thuật phaco trong tay, con đường mà bác sĩ Tăng Hồng Châu đi qua chưa từng dễ dàng.

“Phía sau người bác sĩ là cả một nghĩa trang” - câu nói của Giáo sư Tôn Thất Tùng luôn vang lên trong lòng ông mỗi lần đặt tay lên dao mổ. Đó không chỉ là lời nhắc nhở về trách nhiệm, mà còn là một lời thề lặng lẽ: Không được phép sai, dù chỉ một lần.

Với phaco, bước khó nhất lại nằm ở thao tác tưởng như đơn giản - “xé bao”. Lớp màng mỏng bọc quanh thủy tinh thể cần được mở ra theo một đường tròn hoàn hảo, vừa đủ để lấy đi phần nhân đã đục, vừa giữ nguyên bao để đặt thủy tinh thể nhân tạo. Một vết lệch dù nhỏ như sợi tóc cũng đủ làm hỏng toàn bộ ca mổ.

“Nó giống như bóc vỏ quả cam mà không làm rách phần múi bên trong. Xé lệch một ly là đổ sông đổ biển hết”, vị bác sĩ hài hước chia sẻ.

Thời ấy không có phòng lab, mô hình ảo hay thiết bị mô phỏng cao cấp như hiện nay. Bác sĩ Châu ra chợ mỗi ngày, mua từng cái đầu heo, móc nhãn cầu ra để tập mổ. Cứ thế, ngày này qua ngày khác, tay chai, mắt nhòe, nhưng ông không dừng lại.

“Tập nhiều đến mức nhìn thấy đầu heo là phát ngán nhưng không thể dừng lại”, bác sĩ Châu kể.

Từ năm 2004, bác sĩ Tăng Hồng Châu chuyển về công tác tại Mắt Sài Gòn Lê Thị Riêng, thực hiện hàng trăm nghìn lượt phẫu thuật phaco. Cảm xúc đã dần trở nên quen thuộc, đôi tay ngày càng điêu luyện.

Trong thời gian gắn bó với bệnh viện, ông có cơ hội làm quen, chứng kiến mọi đổi thay lớn nhỏ trong ngành nhãn khoa điều trị đục thủy tinh thể, từ vết mổ 3,2 mm thu nhỏ còn 2,2 mm. Không chỉ kỹ thuật mổ tiến bộ, thủy tinh thể nhân tạo cũng được cải tiến vượt bậc. Từ việc chỉ giúp nhìn xa, đến khả năng nhìn rõ ở mọi khoảng cách - gần, trung gian và xa, thậm chí chỉnh được cả loạn thị.

Thế nhưng, phaco không dao là một bước tiến khác hẳn.

"Hai từ ‘không dao’ mang đến cảm giác thân thiện, không gây sợ hãi cho bệnh nhân", bác sĩ Châu nói.

Nằm trên giường mổ thực hiện ca phaco không dao đầu tiên của bác sĩ Châu là bạn thân nhất của ông, người đã chịu đựng những cơn đau do cườm mắt kể từ ngày trở về từ quân ngũ.

Tia laser quét qua đôi mắt đục mờ của người đàn ông 62 tuổi. Mọi thao tác đều được tính toán chính xác đến từng micron - bằng một phần nghìn milimet. Nhờ đó, đường mổ trở nên nhẵn mịn, giảm xuống tối thiểu tổn thương cho mạch máu, dây thần kinh và lớp tế bào nội mô trong mắt. Trong chưa đầy 10 phút, ca mổ kết thúc. Không dao mổ, không máu, bác sĩ Châu hoàn toàn tin rằng ngành nhãn khoa đang chuyển đến một giai đoạn mới - phaco không dao.

Trên thế giới, kỹ thuật này bắt đầu phát triển từ năm 2008. Hơn 15 năm sau, phaco không dao đã dần xuất hiện tại một số bệnh viện chuyên khoa mắt công lập ở TP.HCM. Trong đó, Bệnh viện Mắt Sài Gòn là một trong những đơn vị ngoài công lập tiên phong triển khai.

Đây là phương pháp mới trong phẫu thuật đục thủy tinh thể, sử dụng tia laser femtosecond thay cho dao vi phẫu truyền thống. Công nghệ này cho phép tạo vết mổ cực nhỏ với độ chính xác đến từng micron, giảm thiểu xâm lấn, hạn chế biến chứng và rút ngắn thời gian phục hồi cho bệnh nhân. Được FDA chứng nhận, phaco không dao được đánh giá là bước tiến vượt bậc, góp phần nâng cao chất lượng điều trị và mang lại trải nghiệm an toàn, nhẹ nhàng hơn cho người bệnh.

Điểm đặc biệt của phaco không dao nằm ở tính tự động và chính xác. Thay vì phải rạch bao và chia nhân - những thao tác từng khiến hầu hết bác sĩ chật vật, hệ thống sử dụng tia laser để thực hiện tất cả. Một ca mổ hoàn chỉnh chỉ diễn ra trong khoảng 7 phút.

Theo bác sĩ Châu, phaco không dao đã gỡ bỏ nhiều “nút thắt” mà trước đây ngành nhãn khoa khó lòng giải quyết. Với những ca khó, ví dụ như mắt có độ cứng cao hay nhân mắt yếu, phaco không dao có thể xử lý dễ dàng mà không gặp phải tình trạng đứt dây chằng hay bị bể bao như trước kia. Trong trường hợp cườm trắng, việc xác định vị trí của bao rất khó do màu sắc tương đồng với nhân, nhưng laser có thể cắt chính xác và không gây tổn thương.

Hơn hết, đường mổ tạo bằng laser được thiết kế theo đường cong sinh lý tự nhiên của mắt, giúp định vị thủy tinh thể nhân tạo chính xác. Nhờ đó, thị lực người bệnh sau phẫu thuật được cải thiện tối ưu, đồng thời giảm nguy cơ loạn thị thứ phát.

“Cảm giác khi suốt 20 năm quen tay với dao mổ, bỗng một ngày được thay thế bằng ánh sáng laser không phải là mất đi kỹ năng, mà là được trao một công cụ tinh vi hơn, an toàn hơn cho bệnh nhân”, bác sĩ Châu nói, ánh mắt ánh lên một thứ hào hứng khó gọi tên.

Nhưng không phải ai cũng sẵn lòng đón nhận thay đổi ấy. Những ngày đầu, khi nhắc đến phaco không dao, phần lớn các bác sĩ đều lắc đầu. Thế nhưng, hai chuyến đi đến VISTA - đơn vị tiên phong về phaco không dao tại Đông Nam Á, do Tập đoàn Y khoa Sài Gòn tổ chức, mọi hoài nghi mới thực sự bị đánh bật.

Tận mắt chứng kiến từng bước cắt bao bằng laser chính xác tuyệt đối, từng mảnh nhân được chia đều đặn không sai một ly, cả ê-kíp không giấu nổi sự kinh ngạc. Thời khắc ấy, ai cũng tin rằng phaco không dao là giải pháp tối ưu cho bệnh nhân đục thủy tinh thể.

“Từ lúc ấy, tôi tin rằng tương lai của phaco không dao tại Việt Nam rất sáng sủa”, bác sĩ Châu khẳng định.

“Bác sĩ ơi, làm ơn giúp anh ấy với”, người đàn ông giọng run run, chỉ vào người bạn ngồi bên cạnh, đôi mắt đục trắng, ánh nhìn vô định. Nhìn anh, bác sĩ Châu chỉ biết nén lại một tiếng thở dài.

Nhiều năm làm nghề, từ bác sĩ trẻ đến Giám đốc điều hành kiêm Giám đốc chuyên môn Mắt Sài Gòn Cách Mạng Tháng Tám, đã rèn cho ông một trực giác đặc biệt. Ngay khoảnh khắc đầu tiên, ông biết đây là ca phẫu thuật cực khó, nguy cơ biến chứng cao, khả năng thành công gần như bằng không. Nhưng vài câu tâm sự của bệnh nhân đã khiến bác sĩ Châu không thể ngoảnh mặt.

Anh từng là thầy giáo. Mắt yếu dần, mất việc. Vợ bỏ đi, để lại vài dòng và mấy đứa con nhỏ. Anh rời quê, ôm vé số mưu sinh ở Bà Rịa - Vũng Tàu. Cả hai mắt dần trắng xóa. Người xung quanh thương tình gom tiền giúp anh phẫu thuật một mắt. Nhưng vì ca quá khó, bệnh viện tỉnh từ chối. Họ đưa anh đến Mắt Sài Gòn.

“Nghe xong tôi rớt nước mắt. Tự nhủ lần này phải mổ thành công cho bằng được”, bác sĩ Châu kể.

Ca mổ “căng như dây đàn”. Sáng hôm sau, người thầy giáo bật khóc khi lần đầu thấy lại ánh sáng. Biết được hoàn cảnh khó khăn của bệnh nhân, Tập đoàn Y khoa Sài Gòn đã hỗ trợ luôn ca mổ mắt còn lại vào 2 ngày sau.

Với bác sĩ Châu, thấu cảm giúp bác sĩ nhìn bệnh nhân không chỉ là một ca mổ, mà là một con người với những khó khăn và nỗi niềm riêng. Khi đặt mình vào hoàn cảnh của bệnh nhân, bác sĩ không chỉ thực hiện phẫu thuật mà còn chăm chút từng thao tác, bằng tất cả sự trân trọng.

Với đồng nghiệp, sự thấu cảm ấy được thể hiện qua việc hiểu và chia sẻ những khó khăn, vất vả mà mỗi người trải qua, từ đó cùng tiến bộ. Đó không chỉ là trách nhiệm, mà còn là niềm vui - niềm vui rất thật của bác sĩ Châu khi chứng kiến một bác sĩ trẻ bước vào phòng mổ với sự tự tin.

Hiện tại, trong số 8 bác sĩ chủ lực tại Mắt Sài Gòn Cách Mạng Tháng Tám, đã có một nửa số bác sĩ được chỉ dẫn thực hiện thành thạo phẫu thuật phaco không dao.

Là người dẫn lối triển khai phẫu thuật phaco không dao tại hệ thống Bệnh viện Mắt Sài Gòn, bác sĩ Châu đặt ra mục tiêu cụ thể sẽ đào tạo thế hệ bác sĩ nhãn khoa kế cận thành thạo phương pháp này và hướng đến việc 50% bệnh nhân được điều trị bằng phaco không dao. Đích đến cuối cùng là áp dụng 90% phẫu thuật bằng công nghệ này để đem đến cho bệnh nhân sự an toàn và hiệu quả.

Và như thế, câu chuyện về hệ thống bệnh viện chuyên khoa mắt lớn nhất Việt Nam với “mỗi bác sĩ đều giỏi mổ phaco, mỗi ca mổ đều dùng công nghệ tốt nhất” không còn là mơ ước mà là điều ông và các đồng nghiệp đang từng ngày hiện thực hóa.