Cá đuối khổng lồ từ thời khủng long trên bờ vực tuyệt chủng

Cá đuối maugean được các nhà hải dương học gọi với cái tên "quỷ Tasmania của biển khơi". Loài cá này chỉ được tìm thấy tại khu vực vịnh Macquarie, vùng nước nằm ở bờ Tây của đảo Tasmania, Australia.

Các nghiên cứu cho thấy số lượng loài cá đuối maugean suy giảm nhanh chóng trong vài thập kỷ qua. Các hoạt động của con người như nuôi cá hồi gây ô nhiễm, thủy điện làm thay đổi dòng chảy các con sông, biến đổi khí hậu làm tăng nhiệt độ đại dương, làm môi trường sống của loài cá đuối maugean xuống cấp nghiêm, là nguyên nhân khiến đàn cá đuối maugean đang dần biến mất, theo Guardian.

Chuyện gì đang xảy ra?

Vịnh Macquarie có diện tích gấp 6 lần vịnh Sydney. Trong 10 năm qua, môi trường tại vịnh Macquarie xuống cấp trầm trọng sau khi nhà chức trách phê chuẩn kế hoạch mở rộng các trang trại nuôi cá hồi năm 2012, bất chấp cảnh báo tác động tiêu cực cho hệ sinh thái biển.

Sản lượng cá nuôi trồng tại vịnh sau đó đã giảm xuống gần mức trước khi các trang trại được mở rộng. Một số loài sinh vật tại đây có dấu hiệu phục hồi, nhưng nồng độ oxygen trong nước biển không khôi phục.

Tốc độ suy giảm của đàn cá đuối maugean tăng nhanh sau khi một cơn bão lớn xảy ra năm 2019. Ảnh: Jane Ruckert.

Hoạt động của con người khiến nồng độ oxygen trong nước tại vùng vịnh Macquarie giảm mạnh, tác động đặc biệt tiêu cực tới tỷ lệ sống sót của những cá thể cá đuối maugean mới sinh. Hiện chưa có số liệu chính xác về tỷ lệ sinh tồn của cá đuối maugean mới sinh, nhưng theo ước tính, số lượng loài này đã giảm 47% năm 2014-2021.

Tốc độ suy giảm của đàn cá đuối maugean tăng nhanh sau khi một cơn bão lớn xảy ra năm 2019 làm đảo lộn các tầng nước biển, làm tầng nước nghèo oxygen dưới đáy đại dương trồi lên gần mặt biển.

Thông qua thiết bị theo dõi điện tử, các nhà khoa học phát hiện hiện tượng chết hàng loạt đã xảy ra với đàn cá đuối maugean sau sự kiện năm 2019.

Các nhà khoa học Đại học Tasmania cho biết cần có những hành động khẩn cấp nhằm ngăn cá đuối maugean bị tuyệt chủng.

Một trong các giải pháp là gây quỹ cho chương trình nuôi nhốt nhân giống bảo đảm quần thể cá đuối maugean duy trì số lượng ổn định bên ngoài vịnh Macquarie. Trước đó, Bộ trưởng Môi trường Australia Tanya Plibersek đã đặt mục tiêu không để bất cứ loài thực vật hay động vật bản địa nào của nước này tuyệt chủng.

"Tình hình cực kỳ khẩn cấp bởi chỉ cần xảy ra một sự kiện như năm 2019, chúng ta sẽ không thể làm gì để ngăn loài này tuyệt chủng", tiến sĩ Jayson Semmens, chuyên gia sinh vật học Viện Nghiên cứu Hải dương và Nam cực, cảnh báo.

Tiến sĩ David Moreno, giám đốc chương trình bảo tồn cá đuối maugean, cho biết một số cá thể cá con sắp ra đời, giúp duy trì số lượng đàn cá.

"Trong khoảng 10 năm qua, chúng ta đã chứng kiến tầng nước sâu suy giảm nồng độ oxygen nghiêm trọng, tình hình chưa được cải thiện và giờ đã trở nên khẩn cấp. Chúng ta có nguy cơ mất đi một loài quan trọng", ông Moreno nói.

Các nhà khoa học kêu gọi chính quyền bang Tasmania cắt giảm các hoạt động có thể ảnh hưởng tới loài cá đuối như trang trại nuôi cá hồi, câu cá giải trí hay những thay đổi dòng chảy của nước ở thượng nguồn các con sông.

Bên cạnh đó, giới khoa học kêu gọi mở rộng vốn hỗ trợ nhằm kéo dài hoạt động của dự án giám sát cá đuối maugean dự kiến sẽ kết thúc vào cuối năm 2023.

Nguy cơ tuyệt chủng trong 10 năm tới

Cá đuối maugean có tuổi thọ khoảng 10 năm, chúng sống chủ yếu ở tầng nước lợ sâu 7,5-`12,5 m. Loài này được phát hiện vào năm 1988 tại vùng nước Tây Nam Tasmania. Các nghiên cứu ADN cho thấy cá đuối maugean hiện sống chủ yếu tại vịnh Macquaire.

Nghiên cứu năm 2016 cho thấy đàn cá đuối maugean còn khoảng 3.200 cá thể, song con số này sau đó được đánh giá là lớn hơn thực tế.

Theo tiến sĩ Neville Barrett, chuyên gia hải dương học, loài cá đuối maugean có nguy cơ tuyệt chủng chỉ trong vòng 10 năm tới nếu xu hướng suy giảm như hiện nay tiếp tục.

Năm 2022, cá đuối maugean đã được đưa vào danh sách 110 loài sinh vật cần được chính phủ Australia ưu tiên. Ảnh: Dave Moreno.

Cá đuối maugean hiện nằm trong danh sách bị đe dọa. Chính phủ Australia cho biết sẽ triệu tập cuộc họp với các nhà khoa học trong tháng 6 để đánh giá lại nguy cơ mà loài này đang đối mặt và khả năng đưa chúng vào danh sách có nguy cơ tuyệt chủng.

Năm ngoái, cá đuối maugean đã được đưa vào danh sách 110 loài sinh vật cần được chính phủ Australia ưu tiên.

Hiệp hội Bảo tồn Hải dương Australia và Hiệp hội Nhân đạo Quốc tế kêu gọi Canberra làm "tất cả những gì trong thẩm quyền" nhằm tránh để cá đuối maugean tuyệt chủng.

Tiến sĩ Leonardo Guida, chuyên gia Hiệp hội Bảo tồn Hải dương Australia, cho biết cá đuối maugean đã sống từ thời kỳ khủng long, nhưng nay loài này đang có nguy cơ tuyệt chủng vì môi trường sống bị đe dọa.

"Tasmania là nhà của một số loài động vật nổi tiếng đã tuyệt chủng như hổ Tasmania (hay còn gọi là sói Tasmania hay quỷ Tasmania). Chúng ta thực sự có muốn là nước gây ra sự tuyệt chủng của loài cá đầu tiên trong thời kỳ hiện đại vì các hoạt động vô nhân đạo?", ông Guida cảnh báo.

Người phát ngôn của văn phòng Bộ trưởng Môi trường Australia cho biết chính phủ của đảng Lao động hiện nay sẽ không để cá đuối maugean tuyệt chủng.

"Chúng ta sẽ làm những gì có thể để hiểu rõ những mối đe dọa với loài này và sử dụng các công cụ mới nhất để bảo vệ chúng", văn phòng Bộ trưởng Môi trường khẳng định.