Theo thầy thuốc ưu tú, thạc sĩ, bác sĩ Nguyễn Thị Hằng - nguyên Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu Y dược Cổ truyền Tuệ Tĩnh, Học viện Y dược học Cổ truyền Việt Nam, tắm onsen thường xuyên mang đến những cải thiện bất ngờ cho sức khỏe.

Từ xưa, con người đã biết sử dụng phương pháp tắm khoáng nóng để tăng cường sức khỏe. Theo bác sĩ Nguyễn Thị Hằng, tắm khoáng nóng cộng hưởng tác dụng từ 3 phương pháp trị liệu: Thủy, nhiệt và khoáng chất. Nhờ vậy, khí huyết cơ thể được lưu thông, dòng chảy trong huyết mạch được tăng cường, tích cực mang dinh dưỡng đến từng mô tế bào của cơ thể, giúp giảm đau mỏi xương, khớp, cơ, thần kinh…

- Từ góc độ chuyên môn, bác sĩ đánh giá như thế nào về tác dụng của nước khoáng nóng với sức khỏe và sắc đẹp?

- Tắm khoáng nóng giúp lưu thông huyết mạch rất tốt. Nhưng không chỉ vậy, hoạt động này còn tác động vào hệ thần kinh trung ương và ngoại biên, giúp con người giải tỏa căng thẳng, tạo sự thư thái, tăng chất lượng giấc ngủ.

Độ tuổi nào cũng sẽ nhận được lợi ích nếu tắm khoáng nóng thường xuyên. Với người cao tuổi, khoáng nóng không chỉ giúp tăng cường hệ miễn dịch, nâng cao sức đề kháng, mà còn ngăn ngừa một số bệnh lý như tim mạch, hô hấp. Nước khoáng nóng cũng có tác dụng giảm đau tốt, đặc biệt với người cao tuổi bị các bệnh viêm khớp, thoái hóa khớp... mạn tính.

Với những người thường xuyên làm việc trí óc, hoặc dân văn phòng có cường độ công việc cao, tinh thần mệt mỏi, tắm khoáng nóng tạo sự thư thái, giảm căng thẳng, từ đó tăng năng suất lao động.

Đối với phụ nữ, tắm khoáng nóng giúp làn da luôn ẩm mịn, hồng hào và tươi tắn, có thể làm chậm quá trình lão hóa nếu duy trì thường xuyên.

- Bác sĩ có thể chia sẻ cụ thể hơn về lợi ích của từng loại khoáng chất trong suối khoáng nóng với sức khỏe?

- Trong khoáng nóng có nhiều thành phần ion khoáng chất, các ion khoáng chất này đều dưới dạng muối. Ví dụ, natri clorua (Na+ và Cl-) khi tắm sẽ đọng trên da giúp hạn chế ra mồ hôi, làm ẩm da, làm ấm cơ thể từ bên trong, kích thích tuần hoàn máu dưới da, có thể giảm căng cơ, có giá trị điều trị một số bệnh về khớp, tiêu hóa.

Nồng độ pH 7,14 (tính kiềm nhẹ) thể hiện khả năng sát trùng vết thương tốt. Axit metasilic (H2SiO3) và boric (HBO2) có tác dụng điều trị các bệnh viêm loét đường tiêu hóa, sỏi tiết niệu và nhiều bệnh lý về da, đặc biệt ngăn ngừa, hỗ trợ điều trị bệnh lý ngoài da như chàm, vảy nến, các sẩn ngứa mạn tính…

Nguồn khoáng chất trong suối khoáng nóng chứa magnesium, lithium, carbon dioxide, sulfur, calcium… có tác dụng tăng khả năng miễn dịch, chống một số bệnh lý mạn tính về xương khớp, tim mạch, hô hấp, làm chậm quá trình lão hóa, giúp tinh thần sảng khoái.

- Onsen là loại hình tắm khoáng nóng của Nhật Bản, đã được nâng lên thành nét văn hóa nổi tiếng thế giới với quy trình tỉ mỉ và tinh tế. Theo bác sĩ, loại hình tắm onsen có giá trị gì đặc biệt so với tắm khoáng thông thường?

- Tại Nhật Bản, tắm ở các nguồn khoáng thiên nhiên vào dịp lễ, cuối tuần đã trở thành xu hướng chăm sóc sức khỏe. Theo thời gian, người Nhật nâng tầm tắm onsen lên thành nét văn hóa riêng, nổi tiếng toàn thế giới. Để có được điều đó, phải xuất phát từ thực tế: Tắm onsen mang đến nhiều công dụng hơn tắm khoáng nóng thông thường.

Cụ thể, một suối khoáng nóng chỉ có thể trở thành onsen khi chứa nhiều khoáng tự nhiên như carbon dioxide (CO2), lithium ions, brome ions, sắt, fluor ion, sodium bicarbonate… và nhiệt độ nước trên 25 độ C.

Chưa kể, việc tắm onsen tuân thủ quy trình rất nghiêm ngặt và khoa học, giúp cơ thể hấp thụ tốt nhất hàm lượng khoáng chất, từ đó đạt hiệu quả chăm sóc sức khỏe cao.

Ngoài ra, nguồn khoáng mỗi nơi có tỷ lệ khoáng chất khác nhau. Nguồn khoáng nào có nhiều sắt thì nước sẽ có mùi tanh, dư lưu huỳnh sẽ có mùi hôi... Nhưng với onsen sẽ là mùi tự nhiên, tinh khiết, không mang đến cảm giác khó chịu. Lý do là nước khoáng nóng onsen được trải qua công nghệ lọc hiện đại, khử các tạp chất không tốt cho sức khỏe, mang đến nguồn khoáng tinh khiết nhưng vẫn đàm bảo đủ hàm lượng khoáng chất tự nhiên.

- Theo bác sĩ, thói quen tắm onsen có phải một trong những bí quyết giúp tuổi thọ người dân xứ phù tang luôn xếp hạng cao trên thế giới?

- Tôi đã đọc được những thống kê rất cụ thể: Năm 2020 có 80.000 người Nhật thọ hơn 100 tuổi, trong đó phụ nữ chiếm trên 88%. Tuổi thọ trung bình của phụ nữ Nhật Bản là 87,45, còn nam giới là 81,41. Nhật Bản là một trong những quốc gia có tuổi thọ và sức khỏe đứng đầu thế giới. Tại sao lại như vậy? Có lẽ là do nền văn hóa, tư duy của người Nhật luôn gắn với thiên nhiên, gần gũi thiên nhiên từ nét ăn uống đến tập luyện. Nhật Bản có thể nói là một trong những quốc gia đầu tiên mà người dân có thói quen tắm khoáng nóng.

Người Nhật rất coi trọng tắm onsen. Ngoài nguồn nước còn chú trọng không gian tắm, bởi họ hiểu rằng không phương pháp trị liệu nào thư giãn hơn nằm trong bồn khoáng nóng sau một ngày dài mệt mỏi, giữa không gian sơn thủy hữu tình. Các khu onsen của Nhật Bản thường đặt trong bối cảnh thiên nhiên thoáng đãng, giúp người ta vừa ngâm mình thư giãn, vừa hòa mình vào thiên nhiên, quên hết mọi mỏi mệt và căng thẳng sau một ngày làm việc. Người dân xứ phù tang còn đầu tư nhiều khu onsen cao cấp, dịch vụ 5-6 sao, biến nó thành loại hình nghỉ dưỡng đặc sắc, truyền thống, thu hút du khách đến trải nghiệm.

Trong quan niệm của người Nhật, tắm onsen thường xuyên, thậm chí hàng ngày, những công dụng của khoáng nóng mới phát huy tối đa hiệu quả. Vậy nên, giới nhà giàu ở Nhật còn đầu tư những biệt thự riêng, với nguồn khoáng nóng trong nhà, phục vụ nhu cầu chăm sóc sức khỏe gia đình.

Onsen cũng hướng con người đến lối sống xanh, sạch, ẩm thực thực dưỡng, cân bằng với lối sống hòa mình với thiên nhiên để giải tỏa căng thẳng, mệt mỏi trong cuộc sống. Tôi nghĩ rằng, đó chính là bí quyết giúp người dân Nhật Bản có tuổi thọ trung bình cao nhất thế giới hiện nay.

- Onsen mang đến nhiều lợi ích cho sức khỏe, vậy từ quan điểm y học cổ truyền, cơ chế trị liệu từ việc tắm khoáng nóng là gì thưa bác sĩ?

- Đối với y học nói chung và y học cổ truyền nói riêng, tắm khoáng có tác dụng với một số bệnh mạn tính nhờ cộng hưởng 3 phương pháp trị liệu: Thủy, nhiệt, khoáng chất. Khi tắm khoáng nóng, cơ thể chịu tác động của áp lực nước lúc mạnh lúc nhẹ giống như massage, giúp lưu thông khí huyết hiệu quả, cải thiện đau nhức xương khớp. Trong đông y “bất thông thì thống”, nếu khí huyết lưu thông thì không có đau, nhức, mỏi, tê bì.

Huyết mạch lưu thông thì tim được nuôi dưỡng ổn định. Khi tim mạch ổn định thì hô hấp cũng vậy. Cho nên tắm khoáng nóng, tác động của dòng nước sẽ giúp ta sảng khoái, lưu thông khí huyết, cải thiện hầu hết bệnh mạn tính về hô hấp, xương khớp, thần kinh, tim mạch…

Tác động thứ hai từ onsen là nhiệt. Trong đông y, nhiệt còn gọi là ôn. Có câu “đắc ôn thì đắc hành”, tức là nóng thì sẽ hành khí, làm khí huyết lưu thông, giúp tinh thần thoải mái. Hơn nữa, nhiệt làm lỗ chân lông mở, kéo theo toát mồ hôi, đó là quá trình thải độc tuyệt vời.

Yếu tố thứ 3 của onsen là khoáng chất trị liệu. Các khoáng chất thẩm thấu qua da, huyệt vị sẽ giúp điều hòa khí huyết; cân bằng âm dương của cơ thể và các tạng phủ; tăng cường trao đổi chất, thư giãn hệ thần kinh, hệ tiêu hóa; nâng cao chức năng thải độc của gan…

- Tại Việt Nam, những nguồn khoáng nóng nào được ghi nhận có giá trị cao với sức khỏe, thưa bác sĩ?

- Địa hình nước ta có cả núi, rừng, biển. Thế nên nguồn khoáng nóng tự nhiên ở Việt Nam rất phong phú, trải dài từ Bắc vào Nam. Một số địa danh điển hình có thể kể đến là khoáng nóng Kim Bôi - Hòa Bình, Quang Hanh - Quảng Ninh, Mỹ Lâm - Tuyên Quang, Tây Viên - Quảng Nam hoặc Đam Rông - Lâm Đồng. Ngoài ra, ở Nha Trang - Khánh Hòa, Phú Thọ… và một số nơi nữa cũng có nguồn khoáng nóng. Các nguồn khoáng nóng đã được khai thác, đầu tư để phục vụ cho việc chăm sóc sức khỏe con người, cũng như nâng cao chất lượng sống của cộng đồng.

Mỗi địa phương có nguồn khoáng với đặc điểm khác nhau, trong đó, tại miền Bắc, khoáng nóng Quang Hanh được đánh giá cao về hàm hượng khoáng chất. Cụ thể, tôi được biết mẫu khoáng nóng tại đây đã được gửi sang Tokyo phân tích và được đánh giá cao với tỷ lệ muối, ion khoáng chất như natri, cali, kẽm và đặc biệt là brom có hàm lượng cao đến 40 mg/l. Có thể nói, đối với các mỏ khoáng nóng tại Việt Nam, lượng brom của Quang Hanh đạt tỷ lệ cao nhất.

Với thành phần và tỷ lệ brom cao như vậy, khoáng nóng Quang Hanh (Quảng Ninh) có tác dụng lưu thông huyết mạch, chống viêm, giảm đau, thư giãn, giúp cơ thể thải độc, giảm căng thẳng rất tốt.

- Mô hình onsen nổi tiếng Nhật Bản đã đến Việt Nam tại Yoko Onsen Quang Hanh ở Cẩm Phả, Quảng Ninh. Bác sĩ đánh giá như thế nào về việc mang văn hóa onsen về Việt Nam qua những mô hình thế này?

- Với những lợi ích như tôi đã phân tích, onsen như một thần dược với sức khỏe, sắc đẹp của con người. Vì vậy, việc đưa văn hóa tắm onsen vào đời sống người Việt là rất cần thiết.

Việt Nam có rất nhiều mỏ khoáng nóng, nhưng đa phần chưa được khai thác, đầu tư bài bản. Do vậy, tôi đánh giá cao mô hình onsen ở Quảng Ninh, bởi các thành phần, tỷ lệ ion khoáng chất có trong nước khoáng Quang Hanh rất cao, đạt tiêu chuẩn để khai thác, sử dụng.

Quảng Ninh đã tận dụng được những ưu thế đặc biệt của suối khoáng nóng Quang Hanh để tạo nên Yoko Onsen Quang Hanh - khu nghỉ dưỡng và tắm onsen đúng chuẩn Nhật Bản. Đặc biệt, tại đây sử dụng công nghệ lọc tiên tiến để loại bỏ hết tạp chất không có lợi cho cơ thể. Với công nghệ thanh lọc này, các khoáng chất quý của suối khoáng nóng Quang Hanh không chỉ được giữ trọn vẹn mà còn được nâng lên một tầm cao mới với loại hình bể tắm công dụng đa dạng, mang đến hiệu quả cao đối với sức khỏe của con người.

Quy trình tắm ở đây tuân thủ nghiêm ngặt quy chuẩn tắm onsen 5 bước: Tắm tráng, tắm khoáng nóng, xông nóng, xông lạnh và nghỉ ngơi.

Nói rõ hơn về cơ chế của các bước này, ở giai đoạn đầu, khi lỗ chân lông mở ra, chúng ta tắm khoáng nóng và xông nóng để cơ thể bài trừ độc tố. Sau quá trình đó, chúng ta phải hạ dần nhiệt độ bằng cách xông lạnh hoặc ngâm mình trong bể nước lạnh để các lỗ chân lông se lại. Cuối cùng, chúng ta có thể dùng phương pháp massage hoặc spa để cơ thể thư giãn hoàn toàn, tối ưu hóa công dụng của việc tắm khoáng nóng.

Tôi hy vọng văn hóa tắm onsen và mô hình tắm onsen chuẩn Nhật như thế này có thể được nhân rộng ở nước ta. Bên cạnh việc tắm khoáng, văn hóa onsen cũng nhắc nhở chúng ta có ý thức hơn với sức khỏe bản thân, cân bằng thói quen sinh hoạt và làm việc, hướng đến lối sống xanh, sạch trong tương lai.