Lý Đạo Tái cắt tóc đi tu sau khi đỗ trạng vì chán ngán cuộc đời đen bạc. Nghiêm Viên (Nghiêm Hoãn) còn có kết cục bi thảm hơn, bị chính vợ của mình đầu độc khi chưa kịp ra làm quan.
Trạng nguyên duy nhất cắt tóc đi tu
Lý Đạo Tái (1254-1334) vốn người làng vạn tải, huyện Gia Bình, trấn Kinh Bắc (Bắc Ninh ngày nay). Theo sách Tổ gia thực lục, từ khi còn nhỏ, Lý Đạo Tái có trí thông minh hơn người, đọc đâu nhớ đấy. Nhà nghèo, không có lễ vật để bái sư nhập môn, ông phải đứng ngoài lớp học nghe lỏm, nhìn lén, lấy cây làm bút, lấy sân làm bảng.
Học giỏi nhưng vì gia cảnh quá nghèo, ông bị dân làng hắt hủi, bà con họ hàng ai cũng làm ngơ. Lý Đạo Tái phải bỏ quê nhà tìm chỗ ăn học. Khi lớn lên, ông hỏi vợ nhiều nơi nhưng đều bị từ chối vì dung mạo quá xấu xí, lại nghèo.
Cuộc đời ông chỉ thay đổi khi 28 tuổi. Sau khi đỗ đạt, ông được bổ nhiệm làm ở Viện Nội Hàn của triều đình. Từ đây, quan lộ rộng mở với vị trạng nguyên nghèo.
 |
| Tượng Huyền Quang - Lý Đạo Tái tại chùa Yên Tử. |
Trong những lần tiếp sứ phương Bắc, Lý Đạo Tái nổi tiếng về văn thơ khiến sứ thần kính nể. Thấy ông là người có đức, tài, vua Trần rất yêu mến, có ý gả công chúa Liễu Sinh cho nhưng ông từ chối.
Sau khi ông đỗ đạt, có chức tước cao, nhiều người tự nhiên tìm đến nhận là họ hàng, thân thích. Nhà giàu tranh nhau cầu cạnh, kết thân, có ý gả con gái cho.
Chán nản trước cảnh tình đời tráo trở, đen bạc, ông lao đầu vào sách vở, giam mình ở Viện Hàn lâm. Đúng như ông cảm thán: Hàn vi thì chẳng ai nhìn / Đến khi đỗ trạng chín nghìn anh em.
Sau chiến thắng quân Nguyên lần thứ ba (1288), vua Trần Nhân Tông nhường ngôi cho Trần Anh Tông để xuất gia đi tu, sáng lập phái Thiền Trúc Lâm Yên Tử, lấy phật hiệu Điều Ngự Giác Hoàng.
Trong một lần hộ giá vua đến chùa Yên Tử, trạng nguyên Lý Đạo Tái đã gặp vị tổ thứ hai của chùa là Pháp Loa Tôn giả. Ông từ bỏ phú quý để quy y cửa phật.
Đến năm 1305, trạng nguyên Lý Đạo Tái cùng nối gót vua Trần Nhân Tông chính thức xuất gia đi tu tại chùa Yên Tử với pháp danh Huyền Quang.
Tại đây, Huyền Quang được vua Trần Nhân Tông trực tiếp thỉnh giảng. Ông theo vua Trần Nhân Tông biên soạn sách kinh phật. Sau khi Phật Hoàng Trần Nhân Tông viên tịch, sư Huyền Quang về làm trụ trì ở chùa Vân Yên trên núi Yên Tử.
Chưa kịp làm quan đã mất mạng vì đòn ghen của vợ
Theo sách Chuyện hay trong sử Việt, Trạng Hổ Nghiêm Viên (Nghiêm Hoãn) quê ở huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh ngày nay. Ông đỗ trạng tại khoa thi Bính Thìn (1496) đời Lê Thánh Tông.
Sau khi đỗ trạng, ông được vua Lê Thánh Tông đổi tên thành Nghiêm Hoãn và gả công chúa cho. Vì sinh vào năm Dần, khi đỗ Trạng, ông được gọi là Trạng Hổ.
Trước khi đỗ trạng và được gả công chúa, Nghiêm Viên đã có vợ ở quê. Bà này hay ghen, tức giận vì chồng có vợ mới, đã bỏ thuốc độc vào thức ăn trong bữa tiệc mừng của chồng.
Bàn về chuyện này, chính sử nhà Nguyễn - sách Khâm định Việt sử thông giám cương mục - chép rằng: "Nghiêm Viên, người làng Bồng Lai, huyện Quế Dương, sau khi đỗ, lấy công chúa, đến lúc về nhà, bị vợ đánh thuốc độc chết".
Câu chuyện buồn đó khiến Nghiêm Viên trở thành trạng nguyên duy nhất trong lịch sử bị đầu độc.
