Chuyện từ vợ chồng vị giáo sư 'gieo mầm' khoa học

GS Trần Thanh Vân. Ảnh: Tiền Phong.

Cuối thập niên 1920, linh mục người Pháp Paul Maheu (1869-1931) đã tìm ra thung lũng Quy Hòa (trước đây thuộc phường Ghềnh Ráng, TP Quy Nhơn, tỉnh Bình Định, nay là phường Quy Nhơn Nam, tỉnh Gia Lai) với tâm niệm tạo một không gian cách biệt với thế giới bên ngoài để xây dựng khu điều trị bệnh phong.

Từ "Thung lũng tình thương"

Trại phong Quy Hòa được thành lập năm 1929 và suốt mấy mươi năm sau đó, nơi đây được mệnh danh là “Thung lũng tình thương”.

Sau linh mục Paul Maheu gần 80 năm, GS Trần Thanh Vân (Chủ tịch Hội Gặp gỡ Việt Nam ở Pháp) và phu nhân là bà Lê Kim Ngọc (Chủ tịch Hội Giúp đỡ trẻ em Việt Nam ở Pháp) cũng chọn thung lũng Quy Hòa làm nơi dừng chân.

Chưa đến 10 năm sau, nơi này lại có tên gọi mới là “Thung lũng sáng tạo” với nhiều dự án mang tính đột phá như Trung tâm Quốc tế khoa học và giáo dục liên ngành (ICISE), Trung tâm Khám phá khoa học và Đổi mới sáng tạo…

GS Trần Thanh Vân nhớ lại trước khi lựa chọn thung lũng Quy Hòa làm “bến đỗ” của ICISE, ông đã đi khảo sát, làm việc với nhiều tỉnh, thành phố trong cả nước. Tuy nhiên, nhiều địa phương chưa thực sự hiểu dự án này và muốn “giữ chân” ông.

“Chúng tôi đã chọn Bình Định để xây dựng ICISE và hoàn toàn không nhầm. Qua nhiều thế hệ lãnh đạo, chúng tôi luôn nhận được sự ủng hộ mãnh liệt. Đó là nguồn động lực to lớn để chúng tôi tiếp tục nỗ lực”, GS Trần Thanh Vân chia sẻ trong một buổi làm việc với lãnh đạo UBND tỉnh Bình Định, nay là tỉnh Gia Lai.

Theo TS Trần Thanh Sơn, Phó giám đốc ICISE, trung tâm là tâm huyết lớn nhất mà vợ chồng GS Trần Thanh Vân dành cho quê hương đất nước.

Ước nguyện của vợ chồng ông khi dùng số tiền tích lũy cả đời để đầu tư xây dựng ICISE là muốn có được nơi phát triển khoa học và giáo dục, giúp đỡ các sinh viên và nhà khoa học trẻ Việt Nam hội nhập vào cộng đồng khoa học quốc tế, mang lại cơ hội cho các thế hệ trẻ Việt Nam nâng cao trình độ, hiểu biết của mình thông qua việc tham dự các cuộc gặp gỡ và chia sẻ ý tưởng với các đồng nghiệp quốc tế có trình độ cao.

Đến nay, ICISE đã vinh dự đón tiếp 18 giáo sư đoạt giải Nobel, 2 giáo sư đoạt huy chương Fields (Toán học), 2 giáo sư đoạt giải Kavli (giải thưởng cao cấp trong lĩnh vực thiên văn), 1 giáo sư đoạt giải Shaw cùng hàng nghìn nhà khoa học hàng đầu thế giới đến dự các hội nghị khoa học quốc tế.

Hiện, bình quân mỗi năm, ICISE tổ chức khoảng hơn 20 hội nghị quốc tế và 6 đến 8 trường học chuyên đề, thu hút từ 500-600 học sinh, sinh viên, nghiên cứu sinh, giảng viên trẻ Việt Nam tham gia học tập, giao lưu, nghiên cứu khoa học với cộng đồng sinh viên quốc tế và các giáo sư, nhà khoa học hàng đầu trên thế giới.

Không chỉ là trung tâm giao lưu học thuật tầm quốc tế, ICISE còn là cầu nối tiếp sức cho học sinh, sinh viên đam mê nghiên cứu khoa học. Thông qua sự tài trợ của Quỹ Vallet, Hội Khoa học Gặp gỡ Việt Nam, do vợ chồng GS Trần Thanh Vân sáng lập, đến nay đã trao hơn 55.000 suất học bổng Vallet tới học sinh, sinh viên ưu tú ở Việt Nam, với giá trị gần 500 tỷ đồng.

Hồi tháng 8/2023, kể về hành trình vừa tròn tuổi 30 của Hội Gặp gỡ Việt Nam và 10 năm đi vào hoạt động của Trung tâm ICISE, GS Trần Thanh Vân cho hay Hội khoa học Gặp gỡ Việt Nam là một tổ chức phi Chính phủ, hoạt động phi lợi nhuận, được thành lập theo Luật Hội đoàn 1901 tại Pháp từ năm 1993, trên cơ sở kinh nghiệm và từ những thành công được cộng đồng khoa học quốc tế ghi nhận và đánh giá cao.

Mục đích chính của Hội khoa học Gặp gỡ Việt Nam là kết nối hợp tác, hỗ trợ và giúp đỡ để đóng góp cho sự phát triển khoa học và giáo dục bậc cao của Việt Nam. Năm 2012, Hội khoa học Gặp gỡ Việt Nam trở thành đối tác chính thức của tổ chức UNESCO.

Nhiều nhà khoa học đến tham gia hội thảo “Các cửa sổ nhìn ra vũ trụ” và dự kỷ niệm 30 năm thành lập Hội Gặp gỡ Việt Nam và 10 năm thành lập Trung tâm ICISE. Ảnh: Tiền Phong.

Hình mẫu, biểu tượng khoa học

Mới đây, tại buổi gặp gỡ làm việc với vợ chồng GS Trần Thanh Vân - Lê Kim Ngọc, Chủ tịch UBND tỉnh Gia Lai Phạm Anh Tuấn nhấn mạnh: "Gia Lai trân trọng và ghi nhận sự cống hiến lớn lao của vợ chồng GS Trần Thanh Vân cũng như tập thể ICISE.

Đội ngũ các nhà khoa học đã sáng lập và đưa Trung tâm ICISE trở thành hình mẫu, biểu tượng khoa học, là nơi tổ chức các hội nghị, hội thảo, các lớp học chuyên đề quốc tế, là địa chỉ gặp gỡ, thu hút đông đảo các nhà khoa học từ các quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới đến Việt Nam nghiên cứu, làm việc, công tác".

Theo Chủ tịch UBND tỉnh Gia Lai, nhiều nội dung, kết quả nghiên cứu của ICISE đã đồng hành cùng tỉnh trong phát triển kinh tế, xã hội, khoa học, đào tạo, bước đầu góp phần vào triển khai Nghị quyết số 57 ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; cũng như kế hoạch hành động của Ban Thường vụ Tỉnh ủy về thực hiện Nghị quyết số 57, đạt một số kết quả khả quan, tích cực.

Chủ tịch UBND tỉnh Gia Lai cho biết địa phương cam kết hỗ trợ Trung tâm ICISE phát triển 4 hướng nghiên cứu khoa học mũi nhọn, đó là vật lý neutrino, vật lý thiên văn, vật lý lượng tử, vật lý sinh học, bắt đầu thực hiện từ năm 2026.

Tỉnh cũng tiếp tục tạo điều kiện để Trung tâm ICISE duy trì thường xuyên, tổ chức các hội nghị, hội thảo, lớp học quốc tế để nơi đây trở thành nơi gặp gỡ, hội tụ của các nhà khoa học, lan tỏa các kết quả từ các hội nghị, hội thảo về lớp học chuyên đề khoa học trong nước và quốc tế, góp phần phát triển khoa học và công nghệ.

Người đứng đầu chính quyền tỉnh Gia Lai cũng cho hay tỉnh sẽ xem xét theo thẩm quyền, quan tâm hỗ trợ để ICISE triển khai việc hình thành Trạm quan trắc hải dương học, Trạm thu phát tín hiệu vệ tinh (BIOMASS) đặt tại Gia Lai. Bên cạnh đó, tạo điều kiện về cơ chế, chính sách, nguồn lực để ICISE đẩy mạnh hoạt động thu hút, gọi mời các nhà khoa học từ các nước về làm việc tại trung tâm.